عاقبت بینست عقل از خاصیت

در متون عرفانی عقل با لقب عقل مصلحت اندیش به کاربرده میشه،عقلی که عاقبت اندیشی میکنه و هیچ درکی از عشق و ..نداره 

عقل گوید شش جهت حداست و بیرون راه نیست 

و این نفس ادمی هست که درلحظه و بدون اینده نگری فعلی رو انجام میده حالا خوب یا بد 

اینجا تضاد روشن بین عقل عاقبت اندیش و نفس نزدیک بین  را شاهد هستیم .عقل دور اندیش است و همه زوایا را می سنجد،نفس منفعت آنی را می بیند بدون دیدن عواقب آن، عقل تلخی ظاهری و آنی را می بیند و به جان می خرد تا از تلخی بی پایان بگریزد. نفس شیرینی آنی را می چشد و اصلا نگاهی به تلخی بدنبال آن نداردآیند ه نگری از ویژگیها و وظیفه ذاتی عقل است که بی آن فلسفه وجودیش زیر سووال است . از دیگر سو  نفسِ امّاره بنابه ذات خود  فرجام کارها را نمی بیند .شاعرانی مانند مولوی، به اهمیت عقل و خرد در روایات و متون دینی و فلسفی و کلامی آگاه هستند و عقل در آثار ادبی آنان جایگاه ویژه‏ای دارد و همیشه عقل مساوی با عقل جزوی و جزئی‏نگر و سطحی‏نگر نیست. گاه عقل ارزش والایی می‏یابد و فواید و کارکردهای بسیاری بر آن بار می‏شود و در موارد بسیاری این عقل است که راهگشای انسان در زندگی است و لازمه زیستن و درست زیستن در این عالم خاکی است.البته عقل در مراتب بالاتر به عقل کلی و عقل عقل و نور نور و عقل غیب‏بین و عقل ابدالان تبدیل می‏شود که آن هم در جای خود بحث بسیار مهمی است.

مولانا در این بیت به تضاد بین عقل و نفس اشاره می‌کند. او عقل را به عنوان وسیله‌ای برای دیدن عاقبت و پیش‌بینی نتایج اعمال معرفی می‌کند، در حالی که نفس به دلیل تمایلات و خواسته‌های آنی و زودگذر، قادر به دیدن عاقبت نیست.

عقل در دیدگاه مولانا، نیرویی است که انسان را به سوی حقیقت و درک عمیق‌تر از زندگی هدایت می‌کند. عقل می‌تواند نتایج و پیامدهای اعمال را ببیند و بر اساس آن تصمیم‌گیری کند. به همین دلیل، مولانا عقل را به عنوان وسیله‌ای برای دیدن عاقبت و پیش‌بینی آینده معرفی می‌کند.

نفس در مقابل، تمایلات و خواسته‌های آنی و زودگذر انسان را نمایندگی می‌کند. نفس به دنبال لذت‌های فوری و بدون توجه به پیامدهای بلندمدت است. به همین دلیل، نفس قادر به دیدن عاقبت و پیش‌بینی نتایج اعمال نیست و اغلب انسان را به سوی تصمیمات نادرست و زیان‌بار هدایت می‌کند.

مولانا با این تضاد، اهمیت کنترل نفس و استفاده از عقل را برای رسیدن به سعادت و کمال انسانی برجسته می‌کند.

بدون اینکه تعریف مولانا از عقل ر‌و بررسی و شرح کنیم پاسخ این سوال امکان پذیر نیست، مولانا عقل رو دارای مراتبی جداگانه می‌دونه، عقلِ کل که خاص انبیا و اولیاست و عقل معاش یا عقل جزئی یا عقل تحصیلی که تعریف خودش رو داره. شما رو ارجاع می‌دم به دفتر پنجم مثنوی:

این تفاوت عقلها را نیک دان

در مراتب از زمین تا آسمان

همچنین دفتر چهارم:

عقل دو عقلست اول مکتبی

که درآموزی چو در مکتب صبی

قبل و بعد ابیات در هر دو دفتر رو بخونید تا تعریف روشن‌تر بشه.

مولانا در این بیت تضاد بین عقل و نفس را به خوبی بیان می‌کند. عقل  نماد دوراندیشی، تدبیر و نگاه به آینده است، در حالی که نفس نماد تمایلات لحظه‌ای، هیجان‌ها و خواسته‌های فوری است. عقل به انسان کمک می‌کند تا قبل از انجام هر کاری به پیامدهای آن فکر کند و از تصمیمات ناپخته و شتاب‌زده دوری کند. از طرف دیگر، نفس فرد را به انجام اعمالی سوق می‌دهد که ممکن است در لحظه جذاب به نظر برسند، اما در طولانی‌مدت به زیان او تمام شوند.

فرجام بینی از ویژگیهای عقل است. این نفسِ امّاره است که فرجام کارها را نمی بیند.

* باز نشر از سایت: 👇

https://didarejan.com/شرح-و-تفسیر-ظاهر-شدن-فضل-و-زیرکی-لقمان/