"ای که بر مه کشی از عنبر سارا چوگان / مضطرب‌حال مگردان، من سرگردان را"

بیت:
"ای که بر مه کشی از عنبر سارا چوگان / مضطرب‌حال مگردان، من سرگردان را"

1. "مه" (ماه): استعاره از چهره معشوق.
2. شاعر با استفاده از "ماه" برای توصیف چهره معشوق، زیبایی و درخشندگی آن را به تصویر کشیده است. این نوع استعاره یکی از عناصر رایج در ادبیات فارسی است که به ویژه در سبک عراقی بسیار استفاده می‌شود.
3. "عنبر سارا": استعاره از موی معشوق.
4. عنبر، که به رنگ تیره و خوش‌بو معروف است، در اینجا به موهای معشوق تشبیه شده است. "سارا" به معنای پراکنده یا افشان است و در این استعاره، موی افشان معشوق همچون عنبری خوشبو تصور شده است.
5. "چوگان کشیدن بر مه": استعاره از کنترل و تصرف دل شاعر توسط معشوق.
6. چوگان به عنوان وسیله‌ای برای حرکت دادن گوی در بازی چوگان، در اینجا به صورت استعاره‌ای برای رفتار معشوق به کار رفته که با دل شاعر (ماه) مانند یک گوی رفتار می‌کند.

شاعر در این بیت، با به کار بردن استعاره‌های "ماه"، "عنبر سارا" و "چوگان"، زیبایی معشوق و تأثیر رفتار او بر دل خود را به تصویر کشیده است:

• چهره معشوق به زیبایی ماه و موی افشان او به خوشبویی عنبر تشبیه شده است.
• شاعر با شکایت ملایم از معشوق (مضطرب‌حال مگردان من سرگردان را) حالت پریشانی و بی‌قراری خود را بیان می‌کند.
• این بیت با استفاده از زبان تغزلی و تصاویر عاطفی، احساس عشق و بی‌قراری عاشق را به شیوه‌ای بسیار زیبا بیان کرده است.

سبک عراقی یکی از مهم‌ترین سبک‌های شعری در تاریخ ادبیات فارسی است که در دوره‌های میانه (قرن 7 تا 9 هجری) به اوج خود رسید. ویژگی‌های زبانی و تصویری این سبک در این بیت به شرح زیر است:

1. سادگی و روانی زبان:
   • واژگان بیت ساده، روان و به دور از پیچیدگی‌های سبک خراسانی هستند (مثلاً "ماه"، "عنبر"، "سرگردان").
   • استفاده از زبان نرم و تغزلی برای بیان احساسات عاشقانه، ویژگی بارز سبک عراقی است.
2. تصاویر تغزلی و عاشقانه:
   • تشبیه چهره معشوق به "ماه" و موی او به "عنبر" از تصاویر متداول در سبک عراقی هستند که به زیبایی‌های ظاهری معشوق اشاره دارند.
   • عواطف عاشقانه مانند بی‌قراری و سرگردانی عاشق در این سبک برجسته است.
3. مضامین عرفانی یا عاشقانه:
4. در این بیت، شاعر به زیبایی معشوق و تأثیر رفتار او اشاره دارد که از مضامین اصلی سبک عراقی محسوب می‌شود. این مضمون هم می‌تواند به صورت عاشقانه زمینی و هم عرفانی تفسیر شود.
5. استعاره‌های ظریف و خیال‌انگیز:
6. استعاره‌های "مه"، "عنبر سارا" و "چوگان" تصاویری خیال‌انگیز و دلنشین هستند که از ویژگی‌های بارز سبک عراقی به شمار می‌روند.

شاعر در این بیت با استفاده از استعاره‌های "مه"، "عنبر سارا" و "چوگان"، به زیبایی معشوق اشاره کرده و حالت عاطفی خود (پریشانی و سرگردانی) را به ظرافت بیان کرده است. سادگی و روانی زبان، استفاده از مضامین عاشقانه و خلق تصاویر تغزلی از ویژگی‌های سبک عراقی در این بیت هستند که به خوبی قابل مشاهده‌اند.

در این بیت از حافظ، چندین استعاره و تصویر زیبا و پیچیده به کار رفته که در کنار هم به ایجاد حالت عاطفی خاصی کمک می‌کنند. به تحلیل این استعاره‌ها و همچنین ویژگی‌های سبک‌شناسی این بیت خواهیم پرداخت:

 استعاره‌ها و تصاویر موجود در این بیت:

1. "بر مه کشی":
   این عبارت استعاره‌ای است از جلب توجه یا زیبایی. معمولاً مه به معنای چیزی ابهام‌آمیز یا ناشناخته است، اما در اینجا "کشیدن مه" به معنای آرایش یا نمایان کردن زیبایی خاص است. این تصویر، حس لطافت و جاذبه را به ذهن می‌آورد و می‌تواند به اشاره‌ای به زیبایی معشوق یا پرتو نورانی و الهی او باشد.
2. "از عنبر سارا چوگان":
   "عنبر" در ادبیات فارسی نمادی از رایحه‌ای خوشبو و خوشایند است. در اینجا "عنبر سارا" به‌طور استعاری از بوی خوش و دلپذیر اشاره دارد که شاید به زیبایی یا جذابیت معشوق یا دنیای عشق اشاره کند. "سارا" نیز ممکن است اشاره به نام محبوبه‌ای باشد که با عطر و بوی خوش خود جهان را معطر می‌کند. در اینجا، "چوگان" که خود یک بازی است، استعاره‌ای از حرکت‌ها و جلوه‌های رقصان و دلربا است که به زیبایی معشوق یا رفتار معشوق اشاره دارد.
3. "مضطرب‌حال مگردان":
   "مضطرب‌حال" استعاره‌ای است از وضعیت آشفته یا ناآرام روحی و عاطفی. حافظ در اینجا از این تصویر استفاده می‌کند تا نشان دهد که او به‌واسطه احساسات شدید و درهم‌ریخته‌ای که در او ایجاد شده، در حال اضطراب است.
4. "من سرگردان را":
   "سرگردان" نیز استعاره‌ای از گم‌گشتگی در راه عشق یا زندگی است. این استعاره به احساس بی‌هدفی یا سردرگمی اشاره دارد که در مواجهه با زیبایی‌ها یا جاذبه‌های معشوق به وجود می‌آید. حافظ در اینجا خود را به‌عنوان یک شخص سرگردان در دنیای بی‌پایان عشق و محبت معرفی می‌کند.
    

شاعر در این بیت از استعاره‌ها برای بیان حالت‌های درونی و عاطفی خود استفاده کرده است. او از اضطراب، سرگردانی و در عین حال زیبایی‌های دلنشین معشوق سخن می‌گوید. از طرفی، "مه کشیدن" و "عنبر سارا" تصاویری از جاذبه و زیبایی ایجاد می‌کنند که در مقابل "مضطرب‌حال" و "سرگردان" به نوعی احساس عدم‌استقرار و آشفته‌گی در وجود خود شاعر را می‌رساند. به این ترتیب، حافظ در این بیت به خوبی تضاد میان جذابیت‌های معشوق و حالت‌های آشفته خود را به نمایش می‌گذارد و نشان می‌دهد که این جاذبه‌ها، روح او را از تعادل و آرامش خارج کرده و به حالت سرگردانی و اضطراب رسانده‌اند.

 ویژگی‌های سبک عراقی در این بیت:

برای تحلیل این بیت در چارچوب سبک‌شناسی عراقی، ابتدا باید ویژگی‌های این سبک را مورد بررسی قرار دهیم. سبک عراقی در شعر فارسی معمولاً به سبک شاعران دوره‌های بعد از شعر حافظ اشاره دارد و ویژگی‌هایی چون تصاویر پیچیده، استعارات تازه، زبان شیوای تصویری و مفاهیم عرفانی و فلسفی را دربر می‌گیرد.

1. استفاده از استعاره‌ها و تشبیهات تازه و بدیع:
   یکی از ویژگی‌های اصلی سبک عراقی، استفاده از استعاره‌ها و مجازات نو و بدیع است. در این بیت نیز می‌بینیم که حافظ از استعارات و ترکیبات جدیدی استفاده کرده است؛ مانند "بر مه کشی" و "عنبر سارا" که علاوه بر زیبایی، بار معنایی عمیقی را به تصویر می‌کشند.
2. تصاویر تصویری و زیبا:
   در این بیت، تصاویر بصری بسیار ظریف و دقیق به کار رفته است، مانند تصویر "بر مه کشیدن" که نوعی تصویر تجسمی از زیبایی است و همچنین تصویر "چوگان مضطرب‌حال" که نشان‌دهنده حرکت و بی‌قراری است. این نوع تصویرسازی‌های تصویری، از ویژگی‌های خاص شعر عراقی است.
3. احوال درونی و عرفانی:
   یکی دیگر از ویژگی‌های سبک عراقی، پرداختن به حالات روحی و عرفانی است. در این بیت، حافظ به‌وضوح از حالت‌های درونی خود سخن می‌گوید: اضطراب، سرگردانی، جاذبه‌های معشوق و تأثیر آنها بر روح انسان. این نوع تأملات عرفانی که در مورد تضادهای درونی انسان است، در شعر حافظ و به‌ویژه در سبک عراقی مشاهده می‌شود.
4. تضادهای معنایی و احساسی:
   تضاد میان زیبایی معشوق و اضطراب شاعر از دیگر ویژگی‌های برجسته این بیت است. در سبک عراقی، چنین تضادهایی به‌طور معمول برای بیان پیچیدگی‌های درونی شخصیت‌ها و مشکلات روانی و روحی انسان‌ها به کار می‌رود. این تضادهای داخلی، موجب عمق بیشتر شعر می‌شوند و معنای پنهانی به آن می‌دهند.

مه استعاره از چهره،رخسار معشوق است 

چوگان استعاره از زلف،موی یار

عنبرسارا استعاره از موی سیاه و خوشبوی معشوق است

شاعر بدین شکل عواطف رو بیان میکنه:

زلف مثل چوگان معشوق که بر صورت مثل ماهش کشيده  ويار با چوگان زلف به سراغ عاشق میاد  سر مثل گوی عاشق از زيبايي و حیرت  زلف چوگانی و روی مانند ماه به دوران  میفته و حالش دگرگون و متحیر میشه. از طرف دیگه ياری که در زيبايي مثل ماه هست اما برتری نسبت به  ماه آسمان داره که همین زلف چوگانی اون هست که بر چهره مثل ماه کشيده شده، پس باید يار بر ماه آسمان هم  چوگان بکشه  وبا اون به مصاف دربیاد،چون یار حتی  از ماه آسمان هم زيباترهست

سبک عراقی همان سبک  خراسانی  قدیم است بااین تفاوت که  بسیاری از کلمات کهن تغییر یافته و مختصات  جدید پیدا کرده  به طور مثال به جای استفاده از «همی» و «اندر »از «می» و «در »که به روزتر هستند استفاده میشه ،استفاده از «مر» هم به ندرت دیده میشود

عشق وعرفان و اخلاق از درونمایه های رایج سبک عراقی است

بنابراین در این شعر بیشتر بر ذکر عواطف و احساسات توجه شده و از مسایل ملموس و مادی دوری شده  بخصوص از زبان حماسی دور افتاده و لطافت غزلی بر کلام مستولی و حتی زبان قصاید هم تحت تاثیر زبان لطیف غزل قرار گرفته است!