این از اشعار مولانا را معنی کنید و مفهوم آنرا بیان نمایید

معنای ظاهری:

 در وجود عقل ، دریاهای بس عجیبی وجود دارد . دریای عقل چه فراخ و پهناور است .

تفسیر بیت:

مولانا در مثنوی در باره عقل ، مطالب گونه گون و بظاهر متعارضی دارد و گاه آن را خوار می شمارد و گاه بس بزرگش می شمارد . بطور کلی عقل در اصطلاح حکما تقسیم می شود به عقل نظری و عقل عملی . عقل نظری یا علمی عبارت است از شناسایی صرف ، بی آنکه توجه به عمل و کیفیت کار داشته باشد . مانند اینکه می دانیم هر مخلوقی را خالقی آفریده است و یا اینکه می دانیم که جهان همواره در حال تغییر و تحول است و امثال این امور که فقط به صورت علم و دانسته در ذهن ما منقوش است . اما عقل عملی ، عقلی است که در آن جنبه علم نیز وجود دارد یعنی علاوه بر دانش های کلی ، کیفیت عمل نیز ملحوظ است . و بطور کلی می توان گفت که عقل عملی ، علم به حسن و قبح و مصالح و مفاسد اعمال و افعال انسانی است مانند اینکه می دانیم دروغ و خیانت ناپسند است و نماز و نیایش مطلوب است و …

– عقل در اصطلاح مولانا به چند معنی گفته می شود که بعضی را عقل ممدوح یعنی عقل ستوده خوانند و بعضی را عقل مذموم یعنی عقل نکوهیده شمارند . عقل در مثنوی به معانی ذیل آمده است .

1- قوه قدسی ادراک و فهم و شعور در تدبیر اصلاح امور معاش و معاد و تشخیص نیک و بد و مصالح و مفاسد اعمال و احوال .

عاقل آن باشد که او با مشعله است / او دلیل و پیشوای غافله است .

2- عقل ایمانی و عرشی ، این عقل نیز از تجلیات عقل ممدوح عملی است .

عقل ایمانی چو شحنه عادل است / پاسبان و حاکم شهر دل است 

3- قوه شیطنت و گُربُزی و هوش و تزویر در امور دنیا که مظهر عقل مذموم است .

زین خرد جاهل همی باید شدن / دست در دیوانگی باید زدن 

4- عقل جزیی که ناقص و نارساست . این عقل برای درک حقایق امور و اشیاء کافی نیست چرا که در معرض آفت وهم و گمان است .

عقل جزیی ، آفتش وهم است و ظن / ز آنکه در ظلمات شد او را وطن 

5- عقل کلی یا عقل کل که در اصطلاح مولانا به دو معناست . یکی عقل مجرد عِلویِ مفارق از ماده و مادیات که آنرا با نفس کلی یا نفس کل همردیف دانند .

عقل کل و نفس کل مرد خداست / عرش و کرسی را مدان کز وی جداست

اما معنی دیگر عقل کل ، عقل کامل رساست که محیط بر همه اشیاء است و حقایق امور را به شایستگی درک می کند و این نوع عقل به اعتقاد مولانا خاصِ خواص بندگان و مقربان است که شامل انبیا و اولیا و ابدال و مشایخ راستین می شود .

جهد کن تا پیر عقل و دین شوی / تا چو عقل کل تو باطن بین شوی 

در اینجا منظور مولانا از عقل ، ذات اقدس الهی است .

* باز نشر از سایت: 👇

https://didarejan.com/شرح-و-تفسیر-باز-هم-در-بیان-قصه-مکر-خرگوش/