اطلاعات عمومی و تخصصی
چرا افلاطون را معلم اول میخوانند و معلم ثانی کیست و چرا معلم ثانی میگویند ؟
٢ پاسخ
«معلم اول» عنوانی است که به ارسطو، فیلسوف یونانی داده‌اند. ارسطو یکی از بزرگترین فیلسوفان یونانی است که 384 سال پیش از میلاد مسیح(ع) به دنیا آمده. او شناخته شده‌ترین شاگرد افلاطون بوده و 20 سال در مکتب وی آموزش دیده است. همچنین از او به عنوان معلم اسکندر مقدونی نیز یاد می‌شود. ارسطو در 62 سالگی از دنیا رفته است.
سیدحسین سیدموسوی، دانشیار گروه الهیات دانشگاه فردوسی در پاسخ به این پرسش ایسنا که «چرا به ارسطو لقب "معلم اول" داده‌اند؟»، اظهار کرد: ارسطو معروف به معلم اول است. او شاگرد افلاطون بوده و حدود 20 سال در آکادمی او تحصیل کرد و فوق‌العاده نسبت به استاد خویش تواضع داشت. او علاقه زیادی به استاد خود داشت، هرچند در برخی آرا با وی مخالف بود. او جمله معروفی دارد که «من افلاطون را خیلی دوست دارم اما حقیقت را بیشتر.»
وی ادامه داد: او در این 20 سال هم‌زیستی با استاد خود، در برخی اعتقادات، با او مخالفت داشت. این مساله نشان از بزرگی ارسطو دارد و بیان می‌کند که ارسطو، هم شخصیتی آزاداندیش داشته که احترام معلم خود را دارد و هم این احترام، مانع آزاداندیشی وی نشده است.
در متون معتبر اسلامی از قرون هفتم و هشتم به بعد پیاپی به فارابی به عنوان معلم ثانی و به ارسطو به منزله معلم اول اشاره شده است. وانگهی این عناوین، آن چنان شهرت یافته است که کمتر پرسیده می شود اصلا معنی عنوان "معلم" در این موارد چیست و چرا در هر دو مورد، معلم این معلمان و یا مؤسسان مکتبهای فلسفی قبل از آنان، یعنی حکمایی همچون فیثاغورس و افلاطون از یک سو و کندی را از سوی دیگر، معلم نخوانده اند.
شاید در آغاز لازم به تذکر باشد که عنوان معلم اول را مسلمانان به ارسطو داده اند نه یونانیان؛ و به کار بردن این عنوان توسط فلاسفه و به طور کلی متفکران غرب، چنان که در شعر معروف دانته آمده است، به علت تأثیر معارف اسلامی در مغرب زمین است. عنوان "معلم" به معنی خاصی که اکنون مورد نظر است، رابطه ای مستقیم با دیدگاه اسلامی درباره علم و تعلیم و تعلم دارد و نمی توان آن را صرفا مأخوذ از منابع یونانی دانست.
دلایل "معلم" خواندن فارابی
هرگاه به مراجع اسلامی، چه متعلق به ازمنه قدیم و چه جدید، رجوع کنیم، مشاهده می کنیم که چند قول مختلف درباره معنی "معلم" و علت اینکه فارابی را معلم ثانی خوانده اند، آورده شده است که شاید بتوان آن را در چهار مقوله خلاصه کرد:
1- فاضل ترین فیلسوف بعد از ارسطو: آنان که می گویند چون فارابی فاضل ترین فلاسفه بعد از ارسطو و شارح بزرگ معلم اول بود، پس او را معلم ثانی نامیده اند. در زمره صاحبان این نظر، می توان دانشمندانی همچون محمد لطفی جمعه، نویسنده معاصر مصری و محقق هلندی دیبور را نام برد. ایراد اصلی به این نظریه این است که توضیح نمی دهد به چه دلیل خود ارسطو را "معلم اول" خوانده اند و اگر صرف شارح بودن یا داشتن مقام ارجمند در فلسفه ملاک اعطای این عنوان بوده است، چرا ابن رشد یعنی شاید بزرگترین شارح ارسطو در تاریخ یا ابن سینا برجسته ترین فیلسوف مکتب مشائی را معلم ثانی نخوانده اند.
2- چیرگی و مهارت فارابی در منطق: گروهی از محققان، چه قدیم و چه جدید، که علت این لقب را چیرگی فارابی در علم منطق می دانند و حتی عنوان خود ارسطو را به عنوان معلم اول، نتیجه موفقیت او در تدوین منطق صوری محسوب می دارند. ابن خلدون در مقدمه معروف خود به این موضوع اشاره کرده، می فرماید:
«و امام هذه المذاهب الذی حصل مسائلها و دون علمها و سطر رجحاجها، فیما بلغنا فی هذه لاحقاب هو ارسطو المقدونی من اهل مقدونیه من بلاد الروم من تلامیذ افلاطون و هو معلم الاسکندر و یسمونه: المعلم الاول علی الاطلاق یعنون معلم صناعة المنطق، اذلم تکن قبله مهذبه و هو اول من رتب قانونها و استوفی مسائلها و احسن بسطها و لقد احسن فی ذلک القانون ماشاء لو تکفل له بقصدهم فی الالهیات.»
بین محققان معاصر نیز این نظر رواج دارد چنانکه ابراهیم مدکور، یکی از معروفترین متخصصان در زمینه فلسفه فارابی در موارد گوناگون به آن اشاره کرده است.
بدون شک، عنوان "معلم" رابطه ای با علم منطق (که پایه و مقدمه ای برای تعلیم همه علوم محسوب می شده است) دارد؛ لکن آن نیز نمی تواند یگانه علت باشد؛ زیرا استادات بزرگ منطق بعد از فارابی، چنین لقبی را کسب نکردند و برعکس میرداماد (که بعدا از او سخن به میان خواهد آمد) با آنکه به معنای خاص منطقدان نبود، به معلم ثالث شهرت یافت.
3- توفیق فارابی در تأسیس مکتب جدید: باز هستند گروهی از دانشمندان مانند النجار که لقب فارابی را مرهون موفقیت او در تأسیس مکتب جدید در فلسفه می دانند و حتی او را اولین فیلسوف اسلامی محسوب می دارند. البته اهمیت فارابی در تاریخ فلسفه اسلامی و تدوین فلسفه مشائی به صورت مشخص تاریخی آن بر هیچ کس پوشیده نیست؛ ولی باز نمی توان آن را به تنهایی علت اعطای لقب "معلم ثانی" به او دانست؛ چه بوده اند بزرگان دیگری همچون سهروردی که مؤسس مکتب فلسفی بوده اند؛ یا کندی که قبل از فارابی، فلسفه اسلامی را بنیاد نهاد. پس بدون شک صرف قرار گرفتن در رأس یک مکتب فلسفی و تأسیس یک مکتب خاص نمی تواند علت ملقب شدن او به معلم ثانی باشد.
4- شارح و اصطلاح کننده آثار ارسطو: سرانجام، باید از نظریه ای که از دیرزمان توسط برخی از مورخان و صاحبان کتب رجال اسلامی همچون حاجی خلیفه عنوان شده و توسط گروهی از محققان عصر حاضر مانند ضیاء اولکن و محمدعلی مترجم تبریزی، صاحب ریحانةالادب نیز به تکرار آن پرداخته اند، نام برد. آنان معتقدند که چون فارابی شارح و اصلاح کننده ترجمه های ارسطو بوده است و آن را تعلیم ثانی نامیده است، او را معلم ثانی خوانده اند.
بدون شک این نظریه نیز درخور تأمل و تعمق است و نمی توان از آن به آسانی گذشت، چرا که هرگاه این پرسش مطرح شود که چرا اصلا نوشته های ارسطو را تعلیم اول و خود حکیم را معلم اول خوانده اند و نیز چرا بعدا میرداماد را معلم ثالث خوانده اند، بدون آنکه او اثری به نام "تعلیم ثالث" آورده باشد، به این نتیجه می رسیم که این دلیل نیز نمی تواند کاملا رضایت بخش و قانع کننده باشد.
5- رابطه اطلاق لفظ "معلم" با تدوین علوم و روش های آنها: با توجه به گفتار پیشینیان و محققان معاصر، لازم است به تعریفی نیز که بین بسیاری از حکمای بزرگ معاصر ایران متداول است، بپردازیم و آن این است که "معلم" در اصطلاح خاصی که اکنون مطرح است، به شخصی اطلاق می شود که در واقع تعیین کننده حدود علوم و روشهای مختلف کسب علم و قراردهنده آنها در سلسله مراتبی است که وحدت و پیوستگی دانش و شعب آن را حفظ کند. از یک سو، توجه به اهمیت توحید در معارف اسلامی و پیوستگی علوم در اسلام، که مانند شاخه های یک درخت همواره به تنه تنومند وحی قرآنی متصل است، و از سوی دیگر، توجه به سهم هم ارسطو و هم فارابی در تقسیم بندی علوم و تدوین روشهای گوناگون علمی در تمدنهای یونانی و اسلامی، صائب بودن این نظر بیشتر آشکار می شود.
باز نشر از دو سایت زیر:
سایت اول 👇
https://www.isna.ir/news/98071309876/چرا-ارسطو-را-معلم-اول-می-خوانند
سایت دوم 👇
سلام جناب آقای الهیاری عزیز،
خواهش می کنم. خوشحالم که اطلاعات مفید بود. سؤال های شما همیشه باعث یادگیری بیشتر برای خود پاسخ دهنده میشه.
به افلاطون نمیگن معلم اول! این عنوان معلم اول رو به ارسطو دادن، چون اون پایه‌گذار فلسفه‌ای بود که بعدها خیلیا روش کار کردن. خلاصه، چون تو خیلی از علوم مثل منطق، فلسفه، و طبیعت‌شناسی حرفای پایه‌ای زده، لقب "معلم اول" بهش دادن.
اما "معلم ثانی" رو به فارابی گفتن. چون این بابا اومد حرفای ارسطو رو برداشته، قشنگ دسته‌بندی کرد، توضیح داد و یه جورایی تکمیلش کرد. اون هم یه پایه‌گذار خیلی خفن تو فلسفه و منطق تو دنیای اسلام بود. به همین خاطر، بهش گفتن "معلم ثانی"، یعنی دومی بعد از ارسطو!
خلاصه، ارسطو معلم اول بود چون راهو شروع کرد، فارابی هم معلم ثانی شد چون راهشو ادامه داد. سر افلاطون هم توی این سوال بی کلاه میمونه!
سلام ، ممنونم ، بله ، بنده میدونستم ارسطو و فارابی ، معلم اول و دوم هستند ، ولی دلیلش رو هنوز هم متوجه نمیشم ، مگر قبل از ارسطو کسی افکار ارسطو رو نداشت ، ارسطو اولین کسی بود که به این فکر و اندیشه رسید ؟ و فارابی تکمیل شون کرد ؟
پاسخ شما
سلام ، ممنونم جناب فروزانی ، خیلی لذت بردم از پاسخ شما ، عالی بود ، حظ کردم ، خوشحالم کردید