آیا ترکی زبان است یا گویش؟

ترکی یک زبان است ولی چون مردم ترک دوره گرد وچادرنشین بودند نه شهر ودهی داشتند ونه کلمه ای برای خانه وسقف ودر ودیوار وباغ و.... داشتند وپس از اسلام که ایرانیها ضعیف شدند ودوگروه چادرنشین ترک وعرب از چند طرف هجوم آوردند تازه ترکها با این کلمات آشنا شدند وبا لهجهمال خود کردن مثلا دیدن شانه چوبی را از درخت میسازن بهش گفتند داراخ ودراخ...یا به خانه گفتن هانه ترکیه وترکمنها و آذریها چون با فارسها روابط داشتن کلمات فارسی وترکهای مغول وسیبری کلمات روسی وچینی را گرفتن ترکیه پیش از اسلام فارس بودندترکها اولین بار همراه غزنویان وارد ایران شدند وهیچ مدرکی ترکی ندارند مگر سنگ سی درسی که تازه کندن وهیچ فلز یافرش یا لباسی که بشه تاریخ نگاری کرد نمیارن مثل

مثل پازیریک یا احکام تخت جمشید 

بان‌های تُرکی (به انگلیسی: Turkic Languages) یک خانوادهٔ زبانی شامل ۳۵ زبان می‌باشد.[۱] این خانوادهٔ زبانی به‌عنوان بخشی از خانوادهٔ پیشنهادی زبان‌های آلتایی در نظر گرفته شده بود[۲][۳] ولی امروزه این فرضیه و طبقه‌بندی پیشنهادی زبان‌های آلتایی که شامل زبان‌های ترکی، مغولی و تونگوزی بود به‌طور گسترده رد شده‌است،[۴][۵][۶][۷] همچنان که طبقه‌بندی پیشنهادی زبان‌های اورال آلتایی نیز منسوخ شده‌است.[۸][۹] از میان ۳۵ زبان ترکی، ۵ زبان (شامل زبان‌های ترکی استانبولی، ازبکی، ترکی آذربایجانی، قزاقی و اویغوری که مجموعاً حدود ۱۷۰ میلیون گویشور دارند[۱۰][۱۱][۱۲]) بیش از ۱۱ میلیون گویشور و ۱۰ زبان بیش از ۱ میلیون گویشور دارند. ۲۵ زبان دیگر همگی کمتر از یک میلیون نفر گویشور دارند و بیشتر آن‌ها در معرض انقراض قرار دارند.

البته فراموش نکنیم  برخلاف اشتباه رایج گویش مصطلح به ترکی در ایران آذری است و شاخه ای از زبان ترکی است.آیا ترکی ایران و ترکی استانبولی یکسان هستند؟

مردم ترکیه به زبان ترکی استانبولی صحبت می کنند اما آیا می دانید فرق زبان ترکی استانبول با ترکی ایران در چیست؟

هرچند مردم شهرهایی چون تبریز، اردبیل، زنجان، ارومیه و... به زبان ترکی سخن می گویند، اما آیا زبان آن ها با ترکی استانبولی یکسان است؟ 

تاریخچه ترکی ایران و ترکی استانبولی

بیایید اول این موضوع را مشخص کنیم که زبان ترکی ایران شبیه زبان ترکی آذری است یا خیر. ریشه اصلی زبان ترکی استانبولی و آذری یکی است و هرچه در تاریخچه این زبان جستجو کنیم، متوجه می شویم تفاوت میان این دو زبان در گذشته بسیار کم بوده است. تنها تفاوت اصلی میان زبان های ترکی، لهجه مردم مناطق مختلف ترک زبان است.

در گذشته زبان ترکی عثمانی برای افراد دربار و تحصیل کرده بود و بیشتر از از ۸۸ درصد لغات ترکی را واژه هایی تشکیل می داد که از زبان عربی و فارسی بود. بعد از انقراض امپراطور عثمانی بود که میان زبان ترکی آذری و استانبولی تفاوت ایجاد شد، در قدم اول خط نوشتاری آن از عربی به لاتین تغییر کرد. بعد از جنبش زبانی مصطفی آتاتورک در سال ۱۹۲۸، زبان ترکیه دچار تغییر و تحولات گسترده شد، واژه های فارسی و عربی با واژه های قدیمی ترکی جایگزین شد.

تفاوت های ترکی ایران و ترکی استانبولی

برای صحبت درباره تفاوت های زبان ترکی ایرانی و استانبولی باید این را بدانیم که نمی توان مرز مشخصی برای آن تعیین کرد. افرادی که به زبان ترکی ایران صحبت می کنند، می توانند مکالمه های روزمره و ساده ترکی استانبولی را متوجه شوند، اما وقتی پای مکالمه رسمی یا تخصصی به میان می آید، به دلیل استفاده از واژه های ترکی قدیمی ممکن است متوجه معنای برخی جمله ها و کلمه ها نشود. یادگیری زبان ترکی استانبولی برای افرادی که ترکی آذری را می دانند، در مدت کوتاه امکانپذیر است، چراکه بسیاری از کلمات و دستورات گرامری این دو زبان یکسان است و تفاوت های بسیار کمی با یکدیگر دارند.زبان ترکی آذربایجانی از زبان‌های فارسی و عربی در واژگان، سامانه آوایی و دستوری اثر پذیرفته است. در ایران، شهرهای تبریز، ارومیه (به غیر از مناطق کردنشین)، اردبیل و زنجان و بخش‌های از استان قزوین به ترتیب بزرگ‌ترین شهرهایی اند که ترکی آذربایجانی در آن‌ها تکلم می‌شود.

(منبع ویکی پدیا)
هشت لهجه زبان ترکی در ایران

پارسینه: در این مقاله ترکی رایج در شمال غرب ایران به 9 لهجه تقسیم بندی شده است.

1.لهجه تبریز : این لهجه نزدیک به لهجه شکی در جمهوری آذربایجان است و در تبریز و در شهر های کوچک و روستاهای اطراف آن رایج است. اسکو، خسروشهر، توفارقان(آذرشهر) و روستاهای توابع آنها، روستاهای دامنه های شمالی سهند و باسمینج، هئربی، بر، لیقوان، سپاراخان، خلتدوکان از جمله مناطقی هستند که لهجه آنها با کمی تفاوت تبریزی است.

در خود تبریز سه لهجه با اندکی تفاوت وجود دارد :

_محله های شمال غرب یعنی شامقازان، حکم آباد، منجم، قره آغاج

_دوه چی، امیر قیز، لیلاوا، خطیب

-ششگیلان، باغمشه، خیابان، مارالان و مناطق مرکزی

از خصوصیات لهجه تبریز کشیدن صداها ست.

2.لهجه قره داغ (ارسباران) : صحیح ترین لهجه ترکی آذربایجانی ایران است و تماما پیرو قواعد زبانی است. شرق دامنه های سهند متنق، ایراناق، سرسکند (هشترود)، بستان آباد، میانه، سراب، قره داغ، سونار خیوه اهر،تیکان تپه(تکاب)، سایین قالا (شاهین دژ) و قسمت هایی از دشت مغان و قاراقیشلاق، بیجان، پلدشت(عربلر)، نازیک، مرگنلر، قاراقولوقلار، مرکیت و قایقاج در جنوب ارس مناطقی هستند که این لهجه در آن رایج است . در لهجه قره داغ برخلاف لهجه تبریز کلمات و صداها کشیده نمی شوند و به اصطلاح sert(محکم) تلفظ می شوند.

3ـ لهجه یامچی : این لهجه شباهت زیادی به لهجه نخجوان خصوصا اوردوباد دارد. مرکز این لهجه را میتوان مرند حساب کرد.

صوفیان، یامچی، شبستر، خامنه، دیزه، دریان، شانیجان، گمیچی و قاپسار، زنوز، گلین قایا، المدار در شمال دریاچه اورمیه از مناطقی هستند که این لهجه در آنها رایج است. از ویژگی های این لهجه تبدیل مصوت a به ə است، مثلا به قابلاما قابله مه، به قارداش قردش میگویند. این لهجه بین لهجه تبریز و قره داغ قرار می گیرد(از لحاظ کشیدن صداها).

4ـ لهجه اورمیه (اویغور-آوشار لهجه سی) : این لهجه نیز یکی از صحیح ترین لهجه های ترکی آذربایجانی ایران است. از نزدیکی های سووقبولاق (مهاباد)، سولدوز (نقده)، تا اورمیه و سلماس و خوی و مرز ترکیه این لهجه رایج است. در اطراف اورمیه در روستاهای چونقارالیسی صدای "نگ" هنوز حفظ شده است مثلا گلیرنگ. لازم به ذکراست در نزدیکی اورومچی پایتخت ترکستان شرقی نیز قصبه ای به نام چونقارالی موجود است. شباهت بین نام خود اورمو و اورومچی نیز جای بحث دارد. علت نام گذاری این لهجه به لهجه اویغور-افشار آن است که از ترکیب زبان اویغور ها و افشار های کوچ کرده از خراسان و ترکیه بوجود آمده.

ادبی دیلده: آتامی آتانی آتاسینی آتامیزی آتانیزی آتالارینی
تبریز: آتامی آتاوی آتاسینی آتامیزی آتازو آتالارینی
قاراداغ: آتامی اتووو آتاسینی آتامیزی آتوووزو آتالارینی
اویغور: آتامی آتایین آتاسینی آتامیزی آتاییزی آتالارینی

5ـ لهجه مراغه : این لهجه در شهر ها و روستاهای دامنه های جنوبی سهند رایج است.

از طرف مراغه به طرف سرسکند، سایین قالا‌‌(شاهین دژ)، قوشاچای(میاندوآب) تا حدود سووقبولاق و جیغاتی رود، ملیک کندی‌(ملکان)، بناب، عجبشیر از جمله مناطقی هستند که این لهجه در آن رایج است. این لهجه نیز مانند لهجه یامچی بین لهجه تبریز و قره داغ قرار می گیرد.
6ـ لهجه اردبیل :این لهجه در اردبیل، خلخال، نمین، آستارا، انزلی، تالش، منجیل رایج است. این لهجه شباهت زیادی به لهجه جنوب جمهوری آذربایجان دارد و اثرات لهجه باکو را در آن میتوان دید.
7.لهجه زنجان : این لهجه از طارم آغاز شده و تا زنجان، هیدج، سلطانیه، خدابنده، ماه نشان، بیجار و قروه در کردستان و سنقر در کرمانشاه رایج است و در مناطق شرقی و جنوبی زنجان مانند قیدار به لهجه همدان نزدیک می شود. به طور کلی این لهجه را میتوان ترکیبی از ترکی قدیم و جدید دانست.

8.لهجه همدان : ابهر، تاکستان، قزوین، بویین زهرا، آوج، همدان، رزن، بهار، تویسرکان، کبودرآهنگ، پامبولو(فامنین)، اسدآباد، لالجین، ملایر تا سنقر به این لهجه تکلم میکنند.

شباهت زیادی به لهجه زنجان دارد. این لهجه یکی از لهجه های اصیلی است که برخی قواعد قدیمی هنوز در آن وجود دارد. برای مثال "توکندی" به جای قورتولدو یا تورندی به جای ایسهال توتدو. یا مثلا در سوم شخص حرف سین از افعال حذف می شود(همانند لهجه زنجان) : گلیرسن به گلیرن، آلیرسان به آلیران، گلیرسیز به گلیریز تبدیل می شود .البته در لهجه همدان افعالی که به "ن" ختم می شوند "ی" جایگزین نون می شود مثلا زنجانی ها میگویند آلیران، گلیرن اما همدانی ها میگویند آلیرای، گلیرَی.(منبع پارسینه)

بزرگترین تفاوت در زبان ترکی ایران و ترکی استانبولی را می توان خط نوشتاری آن ها دانست، خط نوشتاری زبان ترکی آذری، عربی است و این در حالی است که خط نوشتاری مردم ترکیه، لاتین است و افراد بسیار محدودی در ترکیه نوشتار عربی دارند.

الفبا در ترکی ایران و ترکی استانبولی

در ترکی استانبولی، الفبا ۲۹ حرف دارد، اما در زبان آذری، ۳۲ حرف وجود دارد. در ترکی استانبولی حرف های «خ» و «ق» وجود ندارد، اما در بعضی مناطق ترکیه بر اساس فرهنگ و گویش ممکن است این حروف را بشنوید. تفاوت خط نوشتاری در زبان ترکی ایران و ترکی استانبولی باعث شده این دو زبان از زبان های خارجی تاثیر بگیرند و تفاوت آن ها بیشتر شود. زبان ترکی آذری تحت تاثیر زبان فارسی قرار گرفته و بسیاری از واژه های فارسی به آن وارد شده است. ضمایر در هر دو زبان ترکی ایران و استانبولی شبیه هم هستند اما ضمیر اول شخص مفرد آن ها متفاوت است. ضمایر اشاره در هر دو زبان یکسان است، اما ضمیر اشاره həmin در زبان آذربایجانی، در ترکی استانبولی şu است.

حرف ترکی استانبولی –u- در آذری به حرف -0- تبدیل می شود، همچنین حرف ترکی استانبولی -ı که در ابتدای کلمه می‌آید، در آذری وجود ندارد و این حرف به –i تغییر می‌کند.

تفاوت ساختار جمله در ترکی ایران و ترکی استانبولی

در زبان های ترکی فاعل+ مفعول+ فعل ترتیب ساختار جمله را تشکیل می دهند، البته ساختاربندی جمله در زبان ترکی آذری و استانبولی از زبان فارسی تاثیر زیادی گرفته است که استفاده از ساختار ki یکی از مهمترین آن ها است. برای مثال در زبان آذری gedirsən (می‌دانم که به باکو می‌روی) معادل bakuya girriğini biliyorum در ترکی استانبولی است.

زبان فارسی تاثیر زیادی بر زبان ترکی ایران گذاشته است که در جملات سوالی بیشتر بروز دارد، در ترکی آذری می توان بدون استفاده از حروف سوالی، سوال را مطرح کرد اما در ترکی استانبولی این کاربرد تنها در موارد محدودی در زبان گفتاری استفاده می شود. به صورت کلی باید گفت دو زبان ترکی ایران و استانبولی تفاوت های زیادی ندارند و نمی توان آن ها را دو زبان مجزا دانست، تنها می توان گفت، این دو زبان مانند لهجه های مختلف زبان ترکی است.

ترکی گویشی از مغوله

زبان هایی که زبان اند میشه به کردی،لری،بلوچی   اشاره کرد 

در تعریف زبان باید بگم که از چند زنجیره گویش و لهجه زبان ایجاد میشود مثل کردی که شامل گویش های زازانی،شمالی و.. دارد یا لری که شامل بختیاری،خرم ابادی،بالا گریوه و.. میباشد 

ترکی در تمام اشکال زبان کاملی است، چون هم الفبا دارد و هم قواعد زبانی . این قضیه هم شامل ترکی استامبولی می‌شود و هم آذربایجانی.

ترکی در واقع لهجه ای از زبان مغولی است. یاسای چنگیز را بخوانید میفهمید.

گویشی از مغولی است. 

ترکی زبان است چون ریشه و دستور زبان مستقل دارد . اما لری لهجه است