باید که جمله جان شوی تا لایق جانان شوی

در عرفان مولوی و مثنوی، سه سطح از «جان» مطرح می‌شود:

1. جان اول: جان حیوانی یا طبیعی، که سرچشمه زندگی مادی است.
2. جان دوم یا جانان: روح انسانی، که ازلی و قدیم است و نماد روح و آدم درون است.
3. جان جانان: مرتبه‌ای بالاتر که به آفریدگار یا خدا اشاره دارد و به مثابه گذرگاه یا خط مرزی بین جان مادی و جان الهی است7.

بنابراین، گذرگاه بین جان (جان اول) و جانان (جان دوم) در عرفان، همان «روح» یا «آدم درون» است که انسان را از سطح مادی به سطح معنوی و الهی متصل می‌کند.

چگونه جان شویم تا لایق جانان شویم؟

در عرفان و ادبیات عرفانی، «جان شدن» یعنی رسیدن به مرحله‌ای از خودآگاهی و تزکیه نفس که انسان از زندگی صرف مادی و حیوانی فراتر رود و به روح الهی و معنوی (جانان) نزدیک شود. این مسیر شامل:

• پالایش نفس و دوری از تعلقات دنیوی
• تمرین عشق و محبت الهی
• خودشناسی و شناخت حقیقت وجودی
• سلوک معنوی و توجه به روح و جان درونی

با این روند، انسان «جان» (روح حیوانی) را به «جانان» (روح الهی و معشوق) تبدیل می‌کند و لایق وصال و اتحاد با جانان می‌شود