نفس اژدهاست او کی خفته است

حضرت در اینجا اشاره به عموم مردم ندارند بلکه اشاره به سالکان و خلوت گزینان دارند.

منظور این هست که اگر سالکی به گوشه ای برود و خلوت گزینی کند و از خلق دوری کند تا به مراقبه و مشاهده بشیند ، چون هیچ نوع لذات مادی و ابزار و عاملهایی برای ارضاء خواهش های نفسانی در آن گوشه خود ندارد ، نفس او انگار که به خواب می رود و سالک دچار این توهم و تخیل می شود که دیگر نفسش گرایش و میلی به عوامل مادی ندارد . اما بمحض اینکه وارد جامعه و بازار میشود و ابزار مادی در جلوی دستش قرار می گیرد ، اژدهای نفس بیدار می شود و سالک دچار خواهش های نفسانی شدید می شود    و سقوط می کند . 

به همین علت ، پیر طریقت سالکان را تشویق می کند تا بعد از هر چهله نشینی و سکوت ، به جامعه و بازار بروند و نفس خود را محک بزنند و در میان مردم و انواع لذتهای نفسانی، به تمرین فن مشاهده گری بپردازند .  

شاد باشید

نفس انسان اژدهایی است که هرگز نمیخوابد. فقط گاهی اوقات که وسیله ای برای اعمال خود نمیابد حالت خفته به خود میگیرد.

در ادبیات عرفانی، این بیت از مولوی تمثیلی عمیق درباره خطرات نفس امّاره (نفس سرکش) است:

نفس در این‌جا مانند اژدهایی تشبیه شده که ظاهراً آرام است، اما در حقیقت همیشه بیدار و آماده‌ی حمله است. این یعنی نفس اماره هرگز واقعاً خاموش یا بی‌خطر نمی‌شود.

این مصراع می‌گوید: تنها دلیلی که نفس فعلاً آرام یا افسرده به‌نظر می‌رسد، این است که ابزار و فرصت ندارد. یعنی اگر شرایط مناسب شود، دوباره سر برمی‌آورد و خطرناک می‌شود.

مولوی هشدار می‌دهد که انسان نباید فریب آرامش موقت نفس را بخورد؛ باید همیشه مراقب باشد و با ریاضت و تزکیه، آن را مهار کند. این نگاه ریشه در اندیشه‌های صوفیانه دارد که نفس را مانع اصلی سلوک الی‌الله می‌دانند.

یعنی  نفس  مانند  اژدها هست، و این نفس اژدها صفت به خواب نرفته

فقط چون ابزار  را  ازش  گرفته ای، افسرده شده.

مثل شخصی که دستش قطع شده، چشمش کور شده، پایش لنگ، و چشمش کور. همچنین شخصی چون ابزار و آلات کنترل دنیا را از دست داده و راه های لمس دنیا را از دست داده، افسرده خواهد شد.

این نفس می‌تواند در بدن صاحب اون نفس حضور پیدا کند و صاحب آلت و ابزار هم بشود.  در این صورت از زبان و چشم و گوش برای انجام کارهایی استفاده خواهد کرد. 

منظور این بیت این هست که باید مواظب بود که از حضور نفس در بدن جلوگیری کرد تا  صاحب ابزار نشود. قویترین ابزار نفس، قوه ی فکر کردن وخیال  هست.