مراد از درج لؤلؤ در بیت زیر چیست

مراد از «درج لؤلؤ» به‌صورت استعاره‌ای دهان معشوق است که هنگام سخن گفتن یا خندیدن، همچون گشودن جعبه‌ای پُر از مروارید می‌نماید (اشاره به دندان‌های سفید و مرتب معشوق).

• لعبت طاوس‌پیکر: معشوقی زیباروی با اندامی خوش‌تراش و رنگارنگ چون طاووس.
• درج لؤلؤ: درج در زبان فارسی به‌معنای «جعبه» یا «جای نگهداری چیز قیمتی» است و لؤلؤ همان «مروارید» است. ترکیب "درج لؤلؤ" یعنی «جعبه مروارید».
• تنگ شکر: دهانی شیرین و کوچک مانند ظرفی از شکر.

معشوق دهان خود را باز کرده (برای خندیدن یا سخن گفتن)، و شاعر این گشودگی را مانند گشودن جعبه‌ای از مروارید تصور می‌کند؛ چون دندان‌های او مانند مرواریدهای سفید و درخشان است. دهان کوچک و شیرین او هم به "تنگ شکر" تشبیه شده، یعنی ترکیبی از زیبایی، لطافت و شیرینی.

استعاره: «درج لؤلؤ» استعاره از دهان و دندان است.

تشبیه لطیف: دهان به تنگ شکر، و دندان‌ها به لؤلؤ تشبیه شده‌اند.

واج‌آرایی: تکرار صداهای «ش» و «ر» و «ل» به نرمی موسیقی کلام افزوده.

ترصیع: بین دو مصراع نوعی تقارن ساختاری و معنایی دیده می‌شود.

نظامی به‌جای اینکه ساده بگوید «او خندید و دندان‌هایش نمایان شد»، تصویری خیال‌انگیز ساخته: «او دهان گشود، انگار جعبه‌ای از مروارید و شکر را باز کرده باشند». این تصویر هم معشوق را زیباتر نشان می‌دهد، هم احساس شاعر را پررنگ‌تر منتقل می‌کند.

1. تأکید بر جذبه‌ی زنانه‌ی شیرین: این بیت بخشی از توصیف‌های ظریف و هنرمندانه نظامی از شیرین است که نقش مهمی در فهم دلبستگی خسرو به او دارد. توصیف‌هایی از این دست باعث می‌شود مخاطب هم شیرین را از چشم شاعر (و خسرو) زیبا، دلربا و حتی جادویی ببیند.

2. تقویت بُعد عاطفی و عاشقانه: نظامی با این تصویرها نه‌فقط ظاهر معشوق، بلکه اثر روانی او را هم نشان می‌دهد: معشوقی که تنها با خندیدن یا سخن‌گفتن، دل‌ها را می‌رباید. این عمقِ رابطه‌ی عاشقانه را بیشتر ملموس می‌کند.

3. پیوستگی با سبک روایت: در کل داستان، نظامی بارها از ترکیب تمثیل‌ها، تشبیه‌ها و استعاره‌های شاعرانه برای روایت عشق خسرو و شیرین بهره می‌برد. این بیت هم در ادامه همان سبک قرار دارد و بافت زبانی اثر را حفظ می‌کند.

پس این بیت فقط توصیف نیست؛ یه تکه از پازل بزرگ عشق خسروه، که با هنرمندی نظامی داره شکل می‌گیره.