زبان فارسی شعر و ادب

❶ بیت از رودکی:

تعجب‌انگیزتر از همه این است که او (یعنی مخاطب) حتی نمی‌داند شعر را از شعر (یعنی سره از ناسره، شعر خوب از بد) تمییز دهد، یا چشم (زیبایی، یا نگاه مهربان) را از من تشخیص دهد.

📌‌ رودکی اینجا با لحنی همراه با گله، می‌گوید: نه ذوق شعری دارد، نه چشم‌شناسی.

واژه‌ی می‌نداند به‌معنای نمی‌داند است.

🔹 آرایه‌ها:

ایهام در شعر: هم به معنای شعر و هم احساس/ذوق

تضاد معنایی میان دانایی و نادانی

❷ بیت از مولوی:

مرگ او با گفتن و نقل زبان‌ها بسیج شده، یعنی سخن‌پراکنی دربارهٔ مرگ او مردم را تحریک کرده و در تکاپو انداخته است.

• بسیجیدن در زبان فارسی کلاسیک، به‌معنای گردآوردن، فراخواندن، آماده‌سازی، یا به‌تحرک آوردن بوده. در اینجا یعنی برانگیختن مردم به واسطهٔ حرف‌هایی دربارهٔ مرگ او.
چو پیراهن شعر باشد به دی:

مثل پیراهن شعری که در زمستان (دی) پوشیده شود. یعنی چیزی زینتی و نازک، ولی به‌کار نیاید. پس شعر در برابر سرمای سخت زندگی یا واقعیت (مثل مرگ)، بی‌اثر و بی‌فایده است.

🔹 معنی کل بیت:

گفت‌وگوها دربارهٔ مرگ او مردم را بسیج کرده، اما این سخنان و اشعار در برابر مرگ مانند پیراهنی نازک‌اند که در سرمای دی به کار نمی‌آید.

🔹 آرایه‌ها:

• استعاره: پیراهن شعر = سخنان زیبا که کاری ازشان ساخته نیست
• کنایه: دی = سرمای شدید = واقعیت سخت زندگی یا مرگ
• تضاد: زیبایی شعر در برابر سردی واقعیت

📚 منابع:

• لغت‌نامه دهخدا، مدخل بسیجیدن
• فرهنگ زبان فارسی معین
• کتاب شرح مثنوی معنوی کریم زمانی، جلد دوم