زبان فارسی شعر و ادب

پُستِ شِکر گشت غُبارِ دُرَت / پِسته و عنّاب شده شِکَّرت

معنی دقیق بیت:

پُستِ شِکر گشت غُبارِ دُرَت:

غبارِ دهانِ تو (در = مروارید = استعاره از دندان یا دهان) چنان شیرین است که گویی پوسته‌ی شکر شده؛ یعنی حتی نفَس یا خاکی که از دهانت بلند می‌شود، شیرینی دارد.

پسته و عنّاب شده شکَّرت:

لب‌های تو چون پسته باز شده و رنگ و شیرینی‌اش چون عناب و شکر است؛ یعنی لب تو (که نماد سخن و شیرینی است) هم به شکل پسته است (استعاره از لب خندان یا باز) و هم به رنگ عناب و طعم شکر.

---

صنایع ادبی به‌کاررفته در بیت:

1. تشبیه و استعاره:

دهان به در (مروارید) تشبیه شده.

غبارِ در به پوست شکر تشبیه شده.

لب به پسته و عناب و شکر تشبیه شده.

2. کنایه:

پسته کنایه از لب خندان و زیبا است.

عناب کنایه از رنگ سرخ و جذاب لب.

3. جناس:

در واژه‌های "شکر" و "شکرت" نوعی جناس ناقص دیده می‌شود.

4. تضاد ضمنی:

غبار و شکر دو چیز متضادند (غبار معمولاً ناخوشایند، شکر شیرین)؛ اما در اینجا غبار نیز شکر شده.

---

خلاصه:

نظامی در این بیت، با تصویرسازی دقیق و هنرمندانه، زیبایی دهان و لب معشوق را به نحوی توصیف می‌کند که حتی غبارش شیرین و لبش چون پسته و عناب است.

استفاده از استعاره، تشبیه، جناس و کنایه، همه باهم باعث شده‌اند این بیت نمونه‌ای درخشان از صنعت تصویرسازی و ایهام‌سازی شاعرانه در شعر فارسی باشد.