چرا واژگان ارتشی نظامی ترکی در فارسی کم دیده می شود؟

1. چرا با وجود حکومت‌های ترک‌تبار، واژگان فارسی در زبان نظامی و دیوانی غالب باقی مانده‌اند؟

پاسخ کوتاه:

زیرا زبان فارسی، زبان فرهنگی، دیوانی (اداری) و ادبی رایج منطقه بود؛ حتی حاکمان ترک‌تبار نیز برای حکومت‌داری، ادب و مشروعیت، به آن تکیه می‌کردند.

توضیح:

بیشتر خاندان‌های ترک‌تبار حاکم بر ایران (مانند غزنویان، سلجوقیان، ایلخانیان، تیموریان، صفویان، قاجار) خودشان ترک‌زبان بودند، اما دیوان (اداره)، ارتش، شعر، تاریخ‌نگاری و فرهنگ را با زبان فارسی اداره می‌کردند.

فارسیِ دری، به‌ویژه از دوران سامانیان، تبدیل به زبان رسمی، فرهنگی و نظامی منطقه شد، و چنان قدرتی داشت که حاکمان تازه‌وارد برای نفوذ در دل مردم و اداره کشور، آن را به‌کار می‌بردند.

حتی ترک‌زبانان در شعر فارسی می‌سرودند (مانند سلطان محمود، امیر تیمور، و شاه اسماعیل صفوی).

---

2. آیا این غلبه واژگان فارسی پیوندی با دوره پهلوی دارد؟

پاسخ: تا حدودی، اما نه به‌عنوان عامل اصلی.

دوره پهلوی (به‌ویژه رضاشاه) تلاش‌های گسترده‌ای برای:

حذف واژگان عربی، ترکی، فرانسوی و انگلیسی از فارسی،

و جایگزینی آن‌ها با واژگان فارسی ریشه‌دار یا نوپردازی‌شده (واژه‌سازی از ریشه‌های کهن) انجام داد.

در ارتش، واژگانی چون «سرباز»، «افسر»، «گُردان»، «سرتیپ»، «ناخدا»، «جنگنده» و... اغلب یا ابداع شدند یا احیا شدند.

اما باید دقت کرد:

زبان فارسی پیش از پهلوی نیز در حوزه‌های نظامی حضور داشت.

پهلوی بیشتر نظام‌مند کردن و پالایش زبان را انجام داد، نه بنیان‌گذاری آن.

---

نتیجه‌گیری:

حضور پررنگ واژگان فارسی در نظام دیوانی و ارتشی ایران، ریشه در قدرت تاریخی زبان فارسی دارد، نه صرفاً عملکرد پهلوی.

حکومت‌های ترک‌تبار اگرچه ترک‌زبان بودند، اما به زبان فارسی تکیه می‌کردند، چون این زبان، زبان مشروعیت، فرهنگ و ارتباط با توده‌های مردم و نخبگان بود.