اصطلاح حقوقی اباحه یعنی چی؟

در فقه اسلامی، «اباحه» به معنای جواز و رخصت در انجام یا ترک فعلی است که شارع نه آن را واجب و نه حرام دانسته است.  این مفهوم یکی از احکام پنج‌گانه تکلیفی (واجب، حرام، مستحب، مکروه، مباح) محسوب می‌شود. 

همچنین، در اصول فقه، «اباحه» به دو نوع تقسیم می‌شود: 

اباحهٔ واقعی: حکمی است که شارع به‌صورت واقعی و ابتدایی برای فعلی صادر کرده است. 

اباحهٔ ظاهری: حکمی است که در موارد شک و عدم علم به حکم واقعی، به‌عنوان اصل عملی مورد استفاده قرار می‌گیرد. 

برخی از فقها، مانند امام خمینی، میان «اباحه» و «برائت» تفاوت قائل شده‌اند و معتقدند که «اباحه» امری وجودی و «برائت» امری سلبی است.  

کاربرد «اباحه» در حقوق ایران

در حقوق ایران، مفهوم «اباحه» به‌صورت مستقیم در متون قانونی به‌کار نرفته است، اما اصولی مشابه با آن وجود دارد: 

اصل قانونی بودن جرایم و مجازات‌ها: بر اساس این اصل، هیچ عملی جرم نیست مگر اینکه در قانون برای آن مجازات تعیین شده باشد.  این اصل در ماده ۲ قانون مجازات اسلامی و اصل ۳۶ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تصریح شده است. 

اصل برائت: بر اساس ماده ۴ قانون آیین دادرسی کیفری، اصل بر برائت است و هرگونه تفسیر مضیق از قوانین کیفری باید به نفع متهم باشد. این اصول نشان‌دهندهٔ آن هستند که در حقوق ایران، تا زمانی که قانونی وجود نداشته باشد که عملی را جرم‌انگاری کند، انجام آن عمل مجاز است؛ که این مفهوم با «اباحه» در فقه اسلامی هم‌راستا است. 

پانوشت✒️📋⬇️

نظریه مشورتی شماره 7/1400/1722 مورخ 1401/05/06: این نظریه به بررسی امکان استماع دعوای مطالبه و تحویل ملک به استناد عقد اباحه منافع در مال غیرمنقول پرداخته است. 

موضوع ماده 471 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392

اباحه از مفاهیم پراهمیت در فقه، شریعت، و حقوق اسلامی است. اباحه یعنی اجازهٔ تملک. این اجازه را گاهی مقنِّن مستقیماً می‌دهد؛ مانند اجازهٔ تملک مباحات در مادهٔ ۱۴۷ قانون مدنی، و گاهی شامل قصد و انشای مالک است؛ مثل نثار مال در عروسی یا اذن در نهادن سرِ تیر بر سرِ دیوار که مصداق اباحهٔ تملک منافع است و نباید با اباحه گری اشتباه شود:چکیده اباحه به معنای مباح شمردن یا جایز دانستن یک عمل نامشروع به صورت مشروع در جامعه است. خاستگاه آن در غرب است و مبانی آن را مکاتبی چون اومانیسم و لیبرالیسم بنا نهادند. هدف آنان از راه انداختن این جریان، حذف خدامحوری در جامعه و جایگزینی انسان محوری و آزادی مطلق با اهداف مادّی و دنیوی است.