معنی " عدم حجیت اصل مثبت"

«عدم حجیت اصل مثبت» یک اصطلاح مهم در علم اصول فقه است که به بحث درباره‌ی چگونگی استناد به استصحاب (یعنی باقی دانستن وضعیتی که قبلاً وجود داشته) در مواردی که اثر شرعی مستقیماً بر آن وضعیت مترتب نیست، بلکه از طریق یک واسطهٔ عقلی یا عادی حاصل می‌شود، می‌پردازد.

برای فهم بهتر، ابتدا مفهوم «اصل مثبت» و سپس «عدم حجیت» آن را توضیح می‌دهیم:

اصل مثبت چیست؟

فرض کنید وضعیتی در گذشته وجود داشته و ما شک داریم که آیا هنوز هم برقرار است یا خیر. استصحاب می‌گوید که آن وضعیت را همچنان موجود فرض می‌کنیم. حال، اگر اثر شرعی مستقیماً بر این وضعیت مترتب باشد، مشکلی نیست. مثلاً اگر یقین داشته‌ایم که شخصی زنده بوده و اکنون شک داریم که آیا هنوز زنده است یا نه، استصحاب حیات جاری می‌شود و آثار شرعی حیات (مانند لزوم پرداخت نفقه توسط او) همچنان برقرار می‌ماند.

اما در «اصل مثبت»، اثر شرعی به طور مستقیم بر مستصحب (آنچه استصحاب می‌شود) مترتب نیست، بلکه از طریق یک واسطهٔ عقلی یا عادی به آن می‌رسد. به مثال زیر توجه کنید:

 * ما یقین داریم که لباسی قبلاً نجس بوده و اکنون شک داریم که آیا تطهیر شده است یا نه. با استصحاب، نجاست لباس را باقی می‌دانیم.

 * حال، اگر دست ما به این لباس برخورد کند، نجاست به دست ما سرایت می‌کند. این سرایت، یک امر عادی (و گاهی عقلی) است.

 * اثر شرعی (نجاست دست) مستقیماً بر استصحاب نجاست لباس مترتب نیست، بلکه از طریق واسطهٔ سرایت حاصل می‌شود.

در اینجا، استصحاب نجاست لباس، «مستصحب» است، سرایت نجاست به دست، «واسطه» است و نجاست دست، «اثر شرعی» است. به این نوع استصحاب که با واسطه به اثر شرعی می‌رسد، «اصل مثبت» می‌گویند.

عدم حجیت اصل مثبت یعنی چه؟

«عدم حجیت اصل مثبت» به این معناست که نمی‌توان برای اثبات اثر شرعی، صرفاً به استصحاب و واسطهٔ عقلی یا عادی آن اکتفا کرد. به عبارت دیگر، فقها در این مورد اختلاف نظر دارند که آیا می‌توان با استصحاب نجاست لباس و قاعدهٔ سرایت، نجاست دست را ثابت کرد یا خیر. مشهور فقهای متأخر معتقدند که نمی‌توان صرفاً با این استدلال، نجاست دست را ثابت کرد و به آن «عدم حجیت اصل مثبت» می‌گویند.

دلایل عدم حجیت اصل مثبت:

دلایل مختلفی برای عدم حجیت اصل مثبت ذکر شده است که به طور خلاصه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

 * عدم قطع به وجود اثر شرعی: در اصل مثبت، ما به طور قطعی نمی‌دانیم که اثر شرعی (مانند نجاست دست) حتماً وجود دارد، زیرا وجود آن منوط به تحقق واسطه (سرایت نجاست) است که ممکن است به دلایلی محقق نشود.

 * عدم شمول ادلهٔ استصحاب: ادله‌ای که بر حجیت استصحاب دلالت دارند، شامل مواردی که اثر شرعی با واسطه حاصل می‌شود، نمی‌شوند.

نتیجه:

به طور خلاصه، «عدم حجیت اصل مثبت» به این معناست که در مواردی که اثر شرعی با واسطهٔ عقلی یا عادی بر مستصحب مترتب می‌شود، نمی‌توان صرفاً با استصحاب، آن اثر شرعی را ثابت کرد. این مسئله، یکی از مباحث دقیق و پیچیده در علم اصول فقه است که تأثیر زیادی در استنباط احکام شرعی دارد.

امیدوارم این توضیح برای شما مفید بوده باشد. در صورت داشتن هرگونه سؤال دیگر، می‌توانید مطرح کنید.