داستان آفرینش حضرت آدم (ع) و امر خداوند به سجده کردن فرشتگان به آدم چگو

زمانی که خداوند انسان را آفرید، از روح خود در او دمید و امر کرد که تمامی ملائکه به او سجده کنند. تمامی آن ها سجده کردند به جز ابلیس!رمان سجده فرشتگان بر آدم، در آیه «و‌إِذ قُلنَا لِلمَلئِکةِ اسجدُوا لاَِدمَ...» در آیات 61 سوره اسراء، آیه 116 سوره طه، آیه 50 سوره کهف،  آیه 11 سوره اعراف،  آیه 30 سوره حجر، آیه ی 73 سوره ص، آمده است. در این که مقصود از این سجده چه بوده و آیا به شخص آدم علیه سلام اختصاص داشته یا مربوط به همه ذرّیه او است و آیا همه ملائکه به سجده مأمور بودند، یا گروهی خاص، و‌ زمان این سجده، چه هنگامی بوده، مفسّران آرای گوناگونی دارند.

زمانی که خداوند حضرت آدم را آفرید، به فرشتگان دستور داد بر آدم سجده کنند، به جز ابلیس، همه فرشتگان سجده کردند، این مطلب در چند آیه آمده است که در بالا به آن ها اشاره کرده ایم، در کیفیت سجده بین مفسران آرای مختلفی وجود دارد.

زمان فرمان به سجده

در اینکه فرمان و زمان سجده چه وقت بوده، بیشتر مفسّران با استناد به آیه «فَإِذا سَوَّیتُهُ و نَفَختُ فیهِ مِن روحِی فَقَعُوا لَهُ سـجِدین _ پس چون او را آراستم و در او از روح خود دمیدم، همگی برای او سجده کنید» گفته اند: امر به سجده، پیش از تسویه و کامل شدن آدم و زمان امثال آن، پس از تسویه و دمیده شدن روح بوده است. برخی برخلاف غالب مفسّران برآنند که فرشتگان دو بار به سجده فرمان داده شده اند.

سجده ی ملائکه بر حضرت آدم

در آیه ی سی و چهارم سوره بقره آمده است.

«وَ إِذْ قُلْنا لِلْمَلائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلاَّ إِبْليسَ أَبى‏ وَ اسْتَكْبَرَ وَ كانَ مِنَ الْكافِرينَ» (بقره، 34)

هنگامى كه به فرشتگان گفتیم براى آدم سجده كنید، پس همه سجده كردند جز ابلیس كه نافرمانى كرد و تكبر ورزید و از كافران شد.

این سجده در حقیقت، احترام به انسانیّت، به ویژه اهل بیت رسالت علیهم السلام بوده است؛ همانگونه که امام علی (ع) در حدیثی می فرمایند: خداوند ما را در صلب آدم قرار داد و فرشتگان را فرمود که برای ما بر او سجده کنند. برخی نیز آدم علیه السلام را الگویی برای انسان کامل بر شمرده و گفته اند: این مقام مخصوص شخص آدم علیه السلام نیست؛ بلکه متعلّق به انسان کامل است.

چنانچه از آیات سوره ‏هاى «حجر» و «ص» به دست مى ‏آید، خداوند به هنگام خلقت بشر به فرشتگان فرمود: «فَاِذا سَوَّیْتُهُ وَ نَفَخْتُ فیهِ مِنْ روحى فَقَعوا لَهُ ساجِدین» آن گاه كه آفرینش آدم را كامل ساختم و از روح خودم در او دمیدم، براى او به سجده افتید.

البته این سجده، به عنوان پرستش آدم نبود، زیرا پرستش غیر خدا جایز نیست، بلكه فرشتگان بر اساس فرمان الهى، به عنوان اِكرام و احترام، او را سجده كردند؛ و در حقیقت، سجده براى خداوند بود، ولى به خاطر آفرینشِ چنین موجود شریفى به نام انسان.

اما ابلیس كه مطابق آیه 50 سوره كهف، از طائفه جن بود، (و به خاطر عبادات بسیار در صفِ فرشتگان قرار گرفته بود)، این دستور الهى را نافرمانى كرد و دچار غرور و تكبر گردید و گمان كرد كه در خلقت، برتر از آدم است و آدم باید بر او سجده كند، نه او بر آدم.

او نه تنها در عمل، عصیان و گناه كرد، بلكه از نظر اعتقادى نیز دستور خدا را غیرعادلانه و بدون حكمت دانست و دچار كفر و بى‏ دینى شد.

سجده ی ملائکه بر حضرت آدم

دلیل سجده ملائکه به حضرت آدم چه بود؟

درباره اينكه مقصود و منظور از سجده در اين آيات چيست؟ سه وجه ذكر شده است :

• اين سجده، سجده براي خدا بوده و حضرت آدم مثل قبله بوده است.

• منظور از سجده، سجده به معنای لغوی است يعنی خضوع نه سجده اصطلاحی، يعنی هفت عضو را بر زمين گذاشتن و به خاک افتادن.

• اين سجده، سجده اصطلاحی بوده و براي آدم بوده است، نه اينكه «آدم» قبله باشد.

به‌ گفته علاّمه‌ طباطبایی، سجده‌ همه فرشتگان بر آدم، نشانه آن است که آنان برای رسیدن به کمال و سعادت انسان، مسخّر او، و‌ فرشتگان حیات، مرگ، روزی، وحی و... همگی اسباب الهی و یاری گر انسان در راه سعادت و کمال هستند.(سایت بیتوته)

***********************************************************************************************************

1 - خداوند پس از تعلیم حقایق هستى به آدم (ع) و اثبات لیاقت وى براى خلافت، از فرشتگان خواست تا بر او سجده کنند.

و علّم ءادم الأسماء کلها ... و إذ قلنا للملئکة اسجدوا لأدم

2 - همه فرشتگان پس از فرمان خدا، بر آدم (ع) سجده کردند.

و إذ قلنا للملئکة اسجدوا لأدم فسجدوا

3 - ابلیس نیز همانند فرشتگان، مأمور به سجده بر آدم (ع) بود.

فسجدوا إلا إبلیس أبى

4 - ابلیس از فرمان خدا سرپیچى کرد و بر آدم سجده ننمود.

و إذ قلنا للملئکة اسجدوا لأدم فسجدوا إلا إبلیس أبى

«اِبا» (مصدر اَبى) به معناى امتناع کردن است.

5 - آدم(ع)، داراى منزلت و مقامى فراتر از فرشتگان

و إذ قلنا للملئکة اسجدوا لأدم

از آن جایى که فرشتگان مأمور به سجده بر آدم(ع) شدند، فضیلت و برترى او معلوم مى شود.

6 - هدف از طرح خلافت آدم (ع) براى فرشتگان و اثبات فضیلت و برترى او، ایجاد رغبت در فرشتگان براى اجراى فرمان الهى (سجده بر آدم(ع)) بود.

و إذ قال ربک للملئکة إنى جاعل فى الأرض خلیفة ... و إذ قلنا للملئکة اسجدوا لأدم

7 - ابلیس پیش از تمرد از فرمان خدا، همپایه فرشتگان بود و در منزلت ایشان بسر مى برد.

و إذ قلنا للملئکة اسجدوا لأدم فسجدوا إلا إبلیس

از اینکه فرمان و خطاب خداوند به فرشتگان (قلنا للملائکة اسجدوا) شامل ابلیس نیز بود، معلوم است که: او در منزلت و مقام فرشتگان بسر مى برد به گونه اى که از زمره ایشان محسوب مى شد و یا واقعاً خودش نیز فرشته بود. برداشت فوق مبتنى بر احتمال اول است.

8 - ابلیس از زمره فرشتگان بود.*

و إذ قلنا للملئکة اسجدوا لأدم فسجدوا إلا إبلیس

9 - تکبر و خود بزرگ بینى ابلیس، مایه امتناع او از سجده بر آدم(ع) شد.

فسجدوا إلا إبلیس أبى و استکبر

10 - ابلیس به خاطر خود بزرگ بینى و سرپیچى از فرمان خدا، از زمره کافران شد.

أبى و استکبر و کان من الکفرین

11 - سرپیچى از فرمان خدا، از روى استکبار و خود بزرگ بینى، موجب کفر است.

أبى و استکبر و کان من الکفرین

12 - ابلیس، داراى اختیار تکوینى در انتخاب اطاعت خدا، یا معصیت او

فسجدوا إلا إبلیس أبى و استکبر

13 - وجود کافرانى غیر از ابلیس، در زمان تمردش از فرمان خدا*

و کان من الکفرین

14 - سجده به خودى خود و فى نفسه، حاکى از پرستش مسجود نیست.

و إذ قلنا للملئکة اسجدوا لأدم

بدیهى است که خداوند هرگز به پرستش کسى، یا چیزى فرمان نداده و نخواهد داد. بنابراین سجده فرشتگان به آدم(ع) پرستش و عبادت او نبوده است.

در نتیجه سجده کردن فى نفسه عبادت و پرستش محسوب نمى شود; بلکه سجده اى عبادت و پرستش محسوب مى شود که سجده کننده مسجود را رب خویش بداند.

15 - خود بزرگ بینى از خصلتهاى نکوهیده و شیطانى

أبى و استکبر

16 - داستان سجده فرشتگان بر آدم(ع) و امتناع ابلیس از آن کار، داستانى آموزنده و شایسته و بایسته همیشه به خاطر داشتن

و إذ قلنا للملئکة ... و کان من الکفرین

«اذ» مفعول براى «اذکر» (فراگیر و همواره به خاطر داشته باش) است.

17 ـ از امام صادق (ع) روایت شده که فرمود: «إن اللّه تبارک و تعالى أمر الملائکة بالسجود لآدم ... فقیل له: فکیف وقع الأمر على إبلیس و إنما أمر اللّه الملائکة بالسجود لآدم؟ فقال کان إبلیس منهم بالولاء و لم یکن من جنس الملائکة ...;(1)

خداوند تبارک و تعالى به ملائکه فرمان داد که به آدم(ع) سجده کنند ... به امام عرض شد که چگونه فرمان خدا شامل ابلیس شد در حالى که خداوند ملائکه را مأمور به سجده آدم(ع) نموده بود نه ابلیس را؟ امام فرمود: ابلیس از جنس ملائکه نبود بلکه با ولاء از آنان محسوب مى شد».

18 ـ موسى بن بکر واسطى گفت: «سألت أباالحسن موسى(ع) عن الکفر و الشرک أیهما أقدم ... فقال لى: الکفر أقدم و هو الجحود قال لابلیس «أبى و استکبر و کان من الکافرین»;(2)

از امام کاظم(ع) سؤال کردم: کفرقدیمى تر است یا شرک؟ امام فرمود: کفر قدیمى تر است و آن به معناى انکار است. خداوند درباره ابلیس فرمود: نافرمانى و تکبر کرد و از کافران بود».

19 ـ از امام سجاد(ع) روایت شده: «... فأول ما عصى اللّه بالکبر و هى معصیة إبلیس حین أبى و استکبر و کان من الکافرین ...;(3)

... اولین سبب نافرمانی از خدا کبر بوده و این نافرمانى ابلیس بود به هنگامى که تکبر و نافرمانى کرد و از کافران گشت ...».

20 ـ «عن علی بن الحسین(ع) فی قوله: «اسجدوا لآدم فسجدوا» ... إنها کانت عصابة من الملائکة و هم الذین کانوا حول العرش ... و هم الذین أمروا بالسجود ...;(4)

از امام سجاد (ع) درباره سخن خداوند «اسجدوا لآدم فسجدوا» روایت شده که فرمود: آنان (مأموران به سجده) گروهى از ملائکه بودند که در اطراف عرش الهى بودند ... و همانها بودند که مأمور به سجده شدند ...».(سایت

 تدبر)

خودخواهی و خود برتر بینی ممنوع!/ عدم سلطه شیطان بر مومنان  واقعی