تعریف "دموکراسی چند قومی"

دکتر اسماعیل خدادادی در کتاب مبانی علم سیاست، دموكراسی چند قومی را چنین تعریف می کند:

«به آن نظام سیاسی گفته می‌شود كه در آن چند گروه قومی، مذهبی و فرهنگی، در قدرت سیاسی سهیم اند و در تصمیم گیری‌های سیاسی مشاركت دارند.»

چهار ویژگی اصلی برای این نوع دموكراسی ها چنین ذكر می‌شود:

１- مشاركت نمایندگان گروه های قومی عمده در فرایند تصمیم گیری؛

２- برخورداری آن گروه‌ها از میزان بالای خود مختاریِ داخلی؛

３- توزیع قدرت به تناسب اهمیت گروه‌ها؛

４- قدرت وِتو برای گروه‌های اقلیت

مشاركت نمایندگان گروه‌های قومی در اداره‌ی حكومت و به ویژه تصمیم گیری اجرائی، ممكن است اشكال سازمانی مختلفی داشته باشد. یكی از اشكال رایج تشكیل دولت ائتلافی بزرگ در دموكراسی‌های پارلمانی- مانند مورد بلژیك- است. شكل عضویت نمایندگان گروه های قومی و مذهبی عمده در تركیب دولت به شیوه ای است كه در مورد تركیب دولت هفت عضوی سویس مشاهده می‌شود. در نظام ریاستی لبنان، مناصب عالی دولتی- از جمله ریاست جمهوری- میان گروه‌های قومی، مذهبی مختلف توزیع شده است. به این شكل كه ریاست جمهوری برای مسیحیان مارونی، نخست وزیری برای مسلمانان سُنی، ریاست پارلمان برای مسلمانان شیعه در نظر گرفته شده است.

با این حال توزیع قدرت میان گروه های قومی در نظام های پارلمانی، نسبت به نظام‌های ریاستی، ساده‌تر است. زیرا در نظام ریاستی، قوه‌ی اجرایی در دست یك تن یعنی رئیس جمهور، قبضه شده است.

در خصوص خود مختاری داخلی، قدرت تصمیم گیری در مسایل مربوط به هر گروه قومی به همان گروه تفویض می‌شود. اگر گروه های قومی در مناطق جغرافیایی خاص مستقر باشند خود مختاری داخلی معمولاً در شكل نظام فدرال ظاهر می‌شود. مثلاً در كانادا اكثریت فرانسوی زبانان در ایالت كِبك مستقر اند. اگر گروه های قومی از لحاظ جغرافیایی آمیخته باشند، در آن صورت خود مختاری میتواند خصلت غیر جغرافیایی داشته باشد. مثلاً بر اساس قانون اساسی سال ١٩٦٠ قِبرس، دو مجلس جداگانه برای یونانی‌ها و ترك‌ها، با اختیارات قانون‌گذاری انحصاری، در زمینه‌ی امور مذهبی، فرهنگی و آموزشی تاسیس شده بود.

منظور از توزیع قدرت به تناسب اهمیت گروه های قومی به طور كلی آن است كه مناصب اجرائی، پارلمانی و دیوانی و نیز توزیع هزینه‌های عمومی، بر حسب جمعیت و اهمیت گروه‌های قومی صورت گیرد. بهترین شیوه‌ی تامین نمایندگی این گروه‌ها در پارلمان، همان نظام نمایندگی تناسبی است .

روش دیگر آن‌ است كه شمار مشخصی از كرسی های پارلمان، برای هر یك از گروه های قومی در نظر گرفته شود. حق وتو از طرف اقلیت ها معمولا به موضوعات بسیار حاد و حیاتی مانند تصمیم‌گیری در خصوص نظام انتخاباتی، نظام شهرداری‌ها و قانون‌گذاری در امور نظام آموزشی و مسایل فرهنگی محدود می‌شود.

با این حال حق وتو در این خصوص اغلب جزئی از توافق های غیر رسمی میان گروه های قومی است و در قوانین رسمی انعكاس نمی‌یابد.