معنای لغوی کلمه ریاضیات

واژه ریازی که عرب آنرا ریاضی مینویسد به معنای اندازه گیری مقدارها و یا نوشتن عددها روی کاغذ و انجام عملیات حساب بر روی آنهاست که در سنسکریت به شکل राशि rAzi ثبت شده است. بدینسان روشن میشود که لغت ریازی←ریاضی هیچ ربطی به واژه عربی ریاضت به معنای سختی کشیدن و ورزش کردن ندارد.

دهخدا اما معتقد است:

معنی: ریاضی . (ع ص نسبی ) منسوب است به ریاضت . (فرهنگ فارسی معین ). || منسوب به ریاضت به معنی رام کردن اسب توسن :
چو ریاضیش کند رائض چون کبک دری
بخرامد به کشی در ره و برگردد باز.
منوچهری .
|| (اِ) علم الریاضیات . علمی است که عرض آن درک مقادیر است و برحساب و جبر و مقابله و مساحت و... اطلاق می شود. (از المنجد). در تداول حکمای قدیم قسمی است از اقسام سه گانه ٔ حکمت و آن سه قسم این است :طبیعی ، ریاضی ، الهی . در ریاضی بحث می شود از اموری که فقط در وجود خارجی محتاج بسوی ماده باشند چنانکه مقدار و عدد خاص که موجود مادیات است نه مطلق عدم و اقسام علم ریاضی چند است : علم هندسه و علم عدد (حساب )و علم نجوم و علم موسیقی و علم مناظر و مرایا و علم جبر و مقابله و علم جراثقال . (از آنندراج ) (از غیاث اللغات ). تعلیمی .. (ناظم الاطباء).

علم ریاضی . علم اوسط. حکمت وسطی . علم تعلیمی . علوم ریاضی در نزد قدما چهار قسم بوده است : حساب ، هندسه ، جبر و مقابله ، و موسیقی . ج ، ریاضیات . (یادداشت مؤلف ). نزد قدما یکی 

ازشعب حکمت نظری که اصول آن عبارتست از: 1- هندسه . 2-علم عدد. 3- نجوم . 4- علم تألیف . و فروعی دارد مانند علم مناظر و مرایا، علم جبر و مقابله ، علم جراثقال و نیز نجات و مانند آن . (فرهنگ فارسی معین ) :
چو ریاضیش کند رایض چون کبک دری       بخرامد  به کشی در ره و برگردد باز.                      منوچهری 

این معنی ای هست که در فرهنگ فارسی معین برای واژه ریاضی ذکر شده  واما اگر معنای کلمه ریاضت رو جسنجو کنیم به این نتایج می رسیم:

لغت نامه دهخدا:رنج - تعب - زحمت - محنت - کوشش با رنج و تعب

فرهنگ فارسی معین: رنج کشیدن برای تهذیب نفس - ورزش-تمرین- کوشش-سعی.

فرهنگ لغت عمید:تحمل رنج  برای تهذیب نفس و کسب اخلاق خوب - تحمل رنج و مشقت.

فرهنگ واژگان مترادف و متضاد: سختی - مرارت - تمرین - مشق - ممارست - سعی - مجاهدت -

فکر می کنم با توجه به معانی بالا تا حدودی پی به علت نام گذاری ریاضی به این اسم برده باشید. تو بررسی ریشه کلمه ریاضی هم به نکات جالبی بر می خوریم من خودم تا الان فکر می کردم ریاضی یک کلمه عربی باشه ولی در حقیقت ظاهرا یک ریشه  ایرانی داره... . 

 ریشه واژه ریاضی (ریاضت ٬ mathematics ٬ ریازی ٬ ریازت )

رئاز شکل کهن واژه راز امروزی به معنای معما  mystery  است (ریازـــــ>راز مانند گیان ــــــ> گان= جان ) که در سنسکریت به شکل rahas آمده وسپس با پذیرفتن پسوند  ی  به صورت رئازی (ریاضی) در آمده است rahasya=mysterious . دیوانداران ایرانی رئازی را ریاضی می نوشتند به این دلیل که در گدشته الفبای  کنونی ایران الفبای خودی بود و سرزمین های عربی از آن ایرانیان بود. از این رو واژه ریاضت (رئاز+ ات )نیز ایرانیست وبه معنای سروکار داشتن با معماها و دست یابی به رازهاست که سپس با سختی کشیدن و رنج دیدن  هم معنا شده . هنوز هم در برخی از گویش های ایرانی ریاضی را به درستی rayazi می خوانند.(به نقل از وبلاگ parsicwords )

اگر هم یک بررسی سطحی در مورد واژه ریاضی در زبان انگلیسی داشته باشیم یعنی واژه Mathematics به این نکات بر می خوریم :

واژه ریاضیات به جای واژه یونانی mathematics گذاشته شده که از کلمه  mathema به معنی دانش و دانایی آمده .

دیدگاه های دیگری هم هست که معتقدند : بسیاری از زبانشناسان نتیجه گرفتند که  ما ته ما همان واژه ایرانی مزدا است که همان معنای واژه یونانی را دارد:دانا وآگاه 

تو یکی از دیدگاه ها هم که قبلتر بهش اشاره کردم معتقدند که واژه ریاضی از واژه فارسی راز به معنای اندازه گرفتن آمده است . که هنوز هم در واژه ها ی تراز و ترازو با حفظ معنا باقی مانده اند.پس ترازو یعنی اندازه گیری و مقایسه بسیار.

پیشنهاد جالب زبانشناسان:

چون واژه مر در زبان فارسی که در واژه هایی مثل شمر و شمردن وجود داره به همان معنای شمردن و محاسبه کردن هست.به این ترتیب زبانشناسان به جای واژه ریاضیات واژه رازومر  را پیشنهاد می کنند که درست به معنای اندازه گرفتن و شمردن است .که با در نظر گرفتن ریاضیات به عنوان دانش رابطه ها ی کمیتی  وشکل های فضایی می تواند انتخاب درستی باشد.(شکوه ریاضیات)

کلمه «ریاضیات» در اصل از واژه «ریاضت» گرفته شده است.

ریاضت در زبان عربی به‌معنای تمرین دادن، سختی کشیدن برای رسیدن به هدف، یا پرورش دادن است.

بنابراین «ریاضیات» به‌معنای تمرین‌های فکری و ذهنی است.

• اصل واژه: عربی
• مفردش: ریاضه
• در عربی، «ریاضه» به معنی تمرین دادن و «ورزش دادن ذهن» هم هست، و با گذر زمان، به مجموعه‌ای از علوم ذهنی و منطقی اطلاق شد که امروز ما آن را به‌عنوان «ریاضیات» می‌شناسیم.
• در زبان انگلیسی: "Mathematics" از ریشه یونانی mathema به‌معنای «چیز یادگرفتنی» یا «دانش» گرفته شده.

هم در فارسی-عربی و هم در یونانی، ریشه‌ی واژه‌های ریاضیات به تمرین ذهن و یادگیری برمی‌گردد. یعنی این‌که ریاضی از اولش هم یک جور باشگاه مغزی بوده!

وقتی معادله‌ای رو حل می‌کنی، در واقع داری ذهن رو «ریاضت» می‌دی، درست مثل کسی که می‌ره باشگاه و دمبل می‌زنه!