فرق دلار های موجود در ایران

نرخ دلار آزاد
نرخ دلار آزاد در واقع نرخی است که در بازار شناور است و به دست مردم می‌رسد. این نرخ در واقع به صورت غیررسمی و غیردولتی در کف خیابان تعیین می‌شود و هدف دولت از ایجاد نرخ‌های دیگر این است که بتواند این نرخ را مدیریت کند. دسترسی به این دلار برای همگان امکان‌پذیر است و هیچ محدودیتی در خرید و فروش آن وجود ندارد و البته به همین دلیل این نرخ اصلی‌ترین شاخص به شمار می‌آید. مجموعه‌ای از عوامل از جمله تجارت خارجی، شرایط اقتصادی کشور، میزان فروش نفت و درآمد‌های ارزی بر این نرخ تاثیرگذار هستند؛ بنابراین منظور از نرخ دلار آزاد همان نرخی است که بدون محدودیت حجم خرید و فروش می‌شود و به صورت نقدی است و خریداران و فروشندگان مستقیما با یکدیگر رودرو می‌شوند.

نرخ دلار نیمایی
نرخ ارز نیمایی برای کنترل قیمت کالا‌های وارداتی و به منظور مدیریت نرخ آزاد توسط بانک مرکزی ایجاد شده است. این نرخ معمولا پایین‌تر از نرخ آزاد است. این ارز برای همگان قابل دسترس نیست و فقط واردکنندگان مجاز کالا‌های مصرفی یا کالا‌های اساسی می‌توانند این ارز را از طریق سامانه نیما خریداری کنند. محل تامین این ارز نیز صادرکنندگان هستند. واردکنندگانی که قصد دارند این ارز را دریافت کنند باید مراحل قانونی بانک مرکزی را طی کنند به همین دلیل برای مصارف شخصی نمی‌توان این ارز را تهیه کرد.

صادرکنندگان مکلف هستند که با ضوابطی ویژه ارز حاصل از صادرات خود را به نرخ نیما از طریق یک کارگزاری یا همان صرافی مورد اعتماد بانک مرکزی به واردکنندگان اختصاص دهند و واردکنندگان می‌توانند این ارز را دریافت کنند. به این ترتیب یک واسطه بین خریداران و فروشندگان تحت عنوان کارگزار وجود دارد. تفاوت اصلی این نرخ با نرخ آزاد این است که بانک مرکزی روی آن کنترل دارد و اجازه افزایش یا کاهش بیش از حد آن را نمی‌دهد تا واردات کالا‌ها با نرخ مناسبی انجام شود.

گاهی اوقات فاصله بین نرخ نیما و آزاد زیاد می‌شود و به این ترتیب صادرکنندگان تمایلی ندارند که ارز خود را با این نرخ عرضه کنند چرا که احساس می‌کنند به دلیل نرخ آزاد بالاتر آن‌ها دچار زیان می‌شوند. اما نکته اینجاست که بانک مرکزی تلاش کرده روی دریافت ارز حاصل از صادرات نظارت دقیقی داشته باشد و عدم عرضه ارز صادرکنندگان یک تخلف محسوب می‌شود و به همین دلیل صادرکنندگان همیشه دنبال راه‌هایی هستند که بتوانند این نرخ را دور بزنند.

نرخ دلار سنا یا همان ETS
نرخ دلار سنایی در واقع مخفف عبارت «سامانه نظارت ارزی» است. این نرخ در واقع یک سایت است که میانگین قیمت خرید و فروش دلار در صرافی‌های مجاز را نشان می‌دهد. با توجه به اینکه مبادلات ارزی در ایران از طریق صرافی‌ها یا در قالب نرخ آزاد است یا نیما بنابراین معمولا نرخ سامانه سنا در محدوده‌ای بین دلار نیما و دلار آزاد قرار می‌گیرد. به همین دلیل نرخ دلار سامانه سنا به نرخ بازار آزاد نزدیک‌تر است. این سامانه آنلاین است و توسط خود بانک مرکزی ایجاد شده است. کسانی که قصد دارند نرخ دلار سنا را ببینند می‌توانند به وبسایت www.sanarate.ir مراجعه کنند و نرخ روز میانگین قیمت خرید و فروش دلار در صرافی‌ها را مشاهده کنند. همچنین نرخ سنا برای ارز یورو نیز موجود است.

با توجه به اینکه دلار سامانه سنا صرفا یک قیمت میانگین است بنابراین ارزی برای تخصیص با نرخ سنا وجود ندارد. بلکه خود این نرخ بر اساس نرخ فروش صرافی‌ها به مردم تعیین می‌شود. گاهی اوقات به نرخ سنا «میانگین موزون نرخ بازار ارز» نیز گفته می‌شود.

نرخ دلار فردایی
نوع دیگری از معاملات دلار وجود دارد که همان‌طور که از نامش پیداست بر اساس پیش‌بینی نرخ دلار فردا انجام می‌شود. یعنی دو طرف امروز روی یک نرخ برای قیمت فردا توافق می‌کنند و فردا معامله تسویه می‌شود. بازار دلار فردایی یک بازار غیررسمی است و مانند بازار نقدی خریدار و فروشنده دارد و به صورت غیررسمی بر آن نظارت می‌شود. در کشور‌های دیگر بازاری تحت عنوان بازار آتی در قالب فارکس وجود دارد که البته نظارت‌های دقیقی روی آن انجام می‌شود، اما با توجه به غیرقانونی بودن این معاملات در ایران بازار دلار فردایی جرم تلقی می‌شود. البته قبلا جرم نبود و حتی خود بانک مرکزی هم گاهی در این بازار مداخله می‌کرد.

در معاملات فردایی که گاهی معاملات «پشت خطی» نیز گفته می‌شود در واقع روی پیش‌بینی قیمت برای فردا شرط‌بندی می‌کنند و فردای آن روز بازنده این پیش‌بینی مابه‌التفاوت قیمت اعلامی و قیمت واقعی را به برنده پیش‌‎بینی می‌پردازد. در واقع در این بازار معامله واقعی انجام نمی‌شود و صرفا کارکرد لفظی دارد، اما مابه‌التفاوت‌ها می‌بایست پرداخت شود. البته گا‌ها برای معاملات در حجم بالا مثلا یک میلیون دلار چک نیز رد و بدل می‌شود. معاملات دلار فردایی بعد از معاملات نقدی آغاز می‌شود و معمولا از ساعت ۳ بعد از ظهر تا ۱۲ شب است. ساعت ۱۲ شب معاملات تسویه می‌شوند. یک روند نظارت غیررسمی نیز در این بازار وجود دارد که در صورت تخلف هر فرد در اجرای تعهداتش، توسط ناظرین غیررسمی از این بازار اخراج می‌شود.

اینجا منظور از ارز دولتی دلار ۴۲۰۰ تومانی است. اخیرا دولت ۲۵ ردیف کالای اساسی را از جمله گوشت، روغن، چای و ... را فهرست کرد و گفت: به این کالا‌ها ما ارز ۴۲۰۰ تومانی میدهیم. الان بحث داغ محافل اقتصادی این است که دولت باید به عملکرد دریافت کنندگان این نوع ارز نظارت دقیقی داشته باشد تا مفاسد اقتصادی مثل آنچه قبل‌تر در مورد کالا‌هایی مثل گوشی موبایل دیدیم رخ ندهد؛ و ارز دارویی: این گزینه را وارد این فهرست کردیم، چون بعضی تصور می‌کنند دلاری که به واردات دارو می‌دهند تکان نخورده در صورتی که دارو یکی از اقلام ۲۵گانه‌ای است که ارز ۴۲۰۰ تومانی می‌گیرد و دیگر خبری از ارز ۳۷۰۰ تومانی نیست.

بازار‌های منطقه‌ای دلار و تاثیر آن در بازار داخل
قیمت دلار در بازار‌های منطقه‌ای به ویژه دبی، افغانستان و عراق و تاثیر آن در بازار داخل بعد از تحریم دلاری ایران آغاز شد. این سه کشور در واقع مهمترین کانال‌های انتقال ارز به کشور بعد از تحریم بودند. یعنی بعد از تحریم‌ها شرکت‌های بزرگ همچنان می‌توانستند با دور زدن تحریم‌ها از این سه کشور دلار و یورو وارد کشور کنند، اما بعد از مقررات شدید کشور امارات دو کشور افغانستان و عراق جایگزین دُبی و درهم امارات شدند. به قول معروف این سه کشور کانال نقل و انتقال دلار به ایران بودند. به همین دلیل در حال حاضر نرخ دلار در این کشور‌ها روی بازار داخل تاثیرگذار است. در واقع این کشور‌ها مهمترین کریدور‌های تجاری ایران هستند.

زمانی که نرخ دلار در ایران به صورت دستوری تعیین می‌شد و قیمت آن پایین‌تر از کشور‌های همسایه بود فروشندگان دلار ترجیح می‌دادند که دلار‌های خود را در بازار‌های هرات و سلیمانیه به فروش برسانند. به همین دلیل خروج ارز از کشور اتفاق می‌افتاد. برعکس در صورتی که دلار در بازار داخل ایران بیشتر از هرات و سلیمانیه باشد فروشندگان ارز ترجیح می‌دهند دلار خود را در بازار داخل بفروشند. تا قبل از آزادسازی دلار معمولا جریان سرمایه از ایران به افغانستان و عراق بود، اما بعد از آزادسازی این روند معکوس شده و اکنون ارز از آن کشور‌ها به ایران سرازیر می‌شود.

حواله درهم امارات
پیش از این گفتیم که نرخ درهم بر بازار دلار در ایران تاثیرگذار است. نرخ حواله درهم هر روز به بازار داخلی اعلام می‌شود و همین امر باعث می‌شود که دلار ایران از آن تاثیر بگیرد. در واقع واردکنندگان کالا از بانک‌ها یا صرافی‌های داخلی می‌خواهند که مبلغ درهم را به حساب فروشندگان واریز کنند. بانک‌ها یا صرافی‌های داخلی نیز از طریق کارگزاران خود در دبی این کار را انجام می‌دهند که به حواله درهم معروف است. نه فقط بانک‌ها که حتی صرافی‌ها نیز اقدام به پرداخت حواله می‌کنند. یعنی پرداخت پول به بانک یا صرافی دیگری حواله می‌شود. در واقع معنای کلی حواله درهم این است که هر درهم در ازای چند تومان مبادله می‌شود. میزان عرضه و تقاضا نیز در این نرخ تاثیرگذار است. این نرخ برابری درهم در برابر ریال ایران بر نرخ دلار تاثیر گذار است و اگر بالا برود نرخ دلار نیز در ایران افزایش خواهد یافت.

دلار هرات
دلار هرات همان نرخ دلار در شهر هرات افغانستان است. ایران با افغانستان روابط تجاری زیادی دارد و به همین دلیل نرخ خرید و فروش دلار در این شهر برای مقاصد صادراتی و وارداتی اهمیت دارد. نرخ دلار هرات به سادگی همان نرخی است که در شهر هرات و توسط صرافی‌های این شهر معامله می‌شود. شرکت‌های واردکننده و یا حتی صادرکننده ممکن است دلار‌های خود را در شهر هرات به ریال تبدیل کنند و یا ریال خود را به دلار تبدیل کنند و به همین دلیل میزان عرضه و تقاضای دلار در این شهر اهمیت دارد و روی بازار داخل تاثیرگذار است. معمولا دلار هرات و حتی سلیمانیه و درهم امارات رابطه مستقیمی با نرخ دلار در ایران دارند.

دلار سلیمانیه
با توجه به محدود شدن مراودات بین صرافی‌های ایران و دبی دلار هرات و سلیمانیه نقش دبی را بر عهده گرفته‌اند. قیمت دلار در صرافی‌های شهر سلیمانیه عراق نیز از جمله نرخ‌های تاثیرگذار بر بازار ایران است. نرخ دلار در این شهر نیز بر اساس میزان عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. هرچه مراودات تجاری بین عراق و ایران بیشتر باشد جابجایی دلار و ریال در صرافی‌های سلیمانیه نیز بیشتر است و نرخ نیز طبیعتا تغییر می‌کند. هر چه قیمت دلار در صرافی‌های سلیمانیه بیشتر باشد نرخ دلار در بازار داخل نیز افزایش می‌یابد.اصل ماهیت تفاوت قیمت دلار سلیمانیه با نقاط دیگر به همان موضوعی برمی گردد که در مورد قیمت دلار مشهد گفتیم. با این تفاوت که در اینجا پای  بعضی قاچاقچیان هم در میان است که هم در بازار ارز ایران و هم عراق و حتی ترکیه نقش دارند. دلار سلیمانیه معمولا ارزان‌تر از دلار مشهد و تهران است. حالا چرا قبلا از این مشکلات نداشتیم؟ چون میزان ارز نقدی موجود در بازار و صرافی‌ها کفاف تقاضای موجود را می‌داد.

دلار تهران: دلاری است که در تهران معامله می‌شود. دوباره خود این دلار تهران به چند زیرشاخه سبزه میدان، افشار و منوچهری تقسیم می‌شود یعنی ممکن است قیمت دلاری که در سبزه میدان معامله می‌شود با دلاری که در چهارراه استانبول خرید و فروش می‌شود متفاوت باشد.

این وسط بعضی شایعات هم روی قیمت دلار در نقاط مختلف تاثیر می‌گذارد. مثلا اینکه می‌گویند احتمال وجود دلار تقلبی در اسکناس‌های با تاریخ قدیمی بیشتر است بنابراین باید ارزان‌تر باشند یا دلار‌های جدید خط آبی گران‌تر است. معمولا هم این شایعات بی اساس هستند و صرفا شامورتی بازی سفته بازهاست برای سود بیشتر.
دلار مشهد: مفهوم این دلار هم که مشخص است. دلاری است که در مشهد معامله می‌شود، اما سوال اینجاست چرا باید دلار مشهد ارزان‌تر از دلار تهران باشد؟ در شرایط خاص اقتصادی مثل الان که نوسانات ارز زیاد می‌شود و تقاضا هم برای دلار نقدی بالا می‌رود، بعد جغرافیایی اهمیت پیدا می‌کند. یعنی خود مسئله حمل ارز از محل عرضه اولیه تا مقصد روی قیمت آن اثر می‌گذارد.

به طور معمول در نقاط مرزی که مبادلات مالی بیشتر نقدی است و بانکی نیست، ارز پایین‌تر از نواحی مرکزی قیمت می‌خورد. به همین دلیل مثلا می‌بینید قیمت دلار مشهد ارزان‌تر از تهران گزارش می‌شود. حالا باز مسائل دیگری هم به این تفاوت قیمت دامن می‌زند. مثلا همین که خرید و فروش ارز قاچاق اعلام شد. وقتی ریسک حمل دلار بالا رفت روی قیمت در نقاط مختلف هم اثر گذاشت.

* باز نشر از دو سایت زیر:

سایت اول 👇

سایت دوم 👇

  هر یک از این اصطلاحات به نوعی به قیمت و مبادله دلار اشاره دارند که به شرایط مختلف اقتصادی و سیاسی بستگی دارند. 

 این اصطلاح به قیمت دلار در شهر مشهد اشاره دارد. مشهد به عنوان یکی از شهرهای بزرگ  و مرکز مذهبی ، بازارهای خاص خود را دارد. قیمت دلار در این بازار تحت تأثیر تقاضا و عرضه قرار دارد و می‌تواند با دیگر بازارها تفاوت‌هایی داشته باشد.
دلار کابل:

 این عبارت به قیمت دلار در کابل، پایتخت افغانستان اشاره دارد. قیمت دلار در کابل معمولاً بسته به وضعیت اقتصادی و سیاسی افغانستان و همچنین روابط اقتصادی آن با کشورهای دیگر متغیر است.

دلار سلیمانیه:

 سلیمانیه یکی از شهرهای کردستان عراق است و قیمت دلار در این شهر ممکن است با دیگر مناطق عراق متفاوت باشد. تأثیرات اقتصادی، سیاسی و تبادلات تجاری در این قیمت نقش دارند.

دلار دبی:

 این اصطلاح به قیمت دلار در دبی، یکی از شهرهای مهم تجاری جهان و امارات متحده عربی اشاره دارد. دبی به عنوان یک مرکز مالی و تجاری فعالیت‌های زیادی دارد و قیمت دلار در اینجا معمولاً نوسانات کمتری نسبت به دیگر مناطق دارد.

دلار نیمایی:

 دلار نیمایی (نوعی ارز نیمایی است که به منظور تأمین نیازهای ارزی، به خصوص برای واردات کالاهای اساسی با نرخ خاص تعیین می‌شود) به نرخ ارزی اشاره دارد که از سوی بانک مرکزی ایران برای برخی از کالاها و خدمات تعیین شده است. این نرخ معمولاً متفاوت از نرخ بازار آزاد است.

دلار فردایی:

 قیمت دلار فردایی به پیش بینی قیمت دلار برای روز بعد اشاره دارد. این قیمت می‌تواند به صورت غیررسمی در بازارهای ارز تعیین شود و می‌تواند نوسانات زیادی داشته باشد.

دلار دولتی:

 این دلار به نرخ رسمی ارزی اشاره دارد که توسط بانک مرکزی برای تجارت رسمی و واردات کالاها با هدف کنترل نوسانات بازار ارز تعیین می‌شود. قیمت دلار دولتی می‌تواند تحت تأثیر سیاست‌های اقتصادی و پولی دولت باشد.

دلار سنا:

 دلار سنا (سامانه نیما) به نرخ ارزی اشاره دارد که در سامانه نیما (نظام یکپارچه معاملات ارزی) تعیین می‌شود. این نرخ برای مبادلات تجاری و ارزی است که در فضای رسمی و تحت نظارت دولت انجام می‌شود.