اسطراد به چه معناست؟

این آرایش در ادبیات و در بدیع استفاده می‌شود و آن خارج شدن شاعر از مطلب و سپس برگشتن به موضوع اول است ، مانندِ این شعر: حسن تو نادر است در این وقت و شعر من / من چشم بر تو و دگران گوش بر من‌اند (سعدی) و یا: عشق می‌ورزم و امّید که این فنّ شریف / چون هنرهای دگر موجب حرمان نشود (حافظ). بنابراین اسطراد عبارت است از خروج از یک معنا و ورود به معنایی جالب و زائد یا در خور توجه و اصلی که در ظاهر بی ارتباط ولی در واقع مرتبط است و دوباره به معنا و مطلب اول بازگشتن.

* اما از نظر قرآنی استطراد، ذکر کلامی به مناسبت مقام، بدون اقتضای ضرورت را می‌گویند. «استطراد» از انواع اسلوب بدیعی قرآن و یکی از اسباب تناسب آیات، و در اصطلاح به این معنا است که ساختار کلام به گونه‌ای باشد که از آن، کلام دیگری لازم آید؛ هرچند آن کلام، مقصودبالذات نباشد و بالعرض آمده باشد. برای مثال:

یا بنی آدم قد انزلنا علیکم لباسا یواری سوءاتکم وریشا ولباس التقوی ذلک خیر؛ "ای فرزندان آدم در حقیقت ما برای شما لباسی فرو فرستادیم که عورتهای شما را پوشیده می‌دارد و(برای شما) زینتی است (ولی) بهترین جامه ( لباس ) تقوا است".

زمخشری می‌گوید: این آیه از باب استطراد است؛ زیرا آیات قبل درباره آشکار شدن اندام ( عورت ) آدم و حوا و پوشاندن آن با برگ‌های درختان بهشتی ، نازل شد، بنابراین، خداوند برای گوشزد این نعمت ( حفظ آبروی انسان از تحقیر و اهانت با خلق لباس و پوشش ) این آیه را استطرادا آورده است؛ یعنی لازمه آیات قبلی، آوردن این آیه بود؛ نه این که این آیه مقصود بالذات باشد.

زرکشی در البرهان استطراد را این گونه تعریف می‌کند: «التعریض بعیب انسان بذکر عیب غیره؛ آشکار کردن عیب شخصی با بیان عیب دیگری».

باز نشر از دو سایت زیر: 

سایت اول 👇

سایت دوم 👇