مکتب "فونکسیونالیزم" به چه مباحثی میپردازه ؟ بنیان گذارش چه کسی بوده ؟
مکتب
"فونکسیونالیزم"
به چه مباحثی میپردازه ؟ بنیان گذارش چه کسی بوده ؟
١ پاسخ
فونکسیونالیسم که دورکیم یکی از نخستین پیشگامان آن به شمار می رود، برخلاف آنچه تصور می رود، یکپارچه و واحد نیست. با دقت بیشتر در تحلیل، ما سه نوع فونکسیونالیسم را تشخیص می دهیم که آنها را به ترتیب فونکسیونالیسم مطلق، فونکسیونالیسم نسبی و فونکسیونالیسم ساختی می نامیم.
فونکسیونالیسم مطلق:
مالینوسکی
نماینده بارز فونکسیونالیسم مطلق بدون شک مردم شناس انگلیسی لهستانی الاصل برانسیلاو مالینوسکی است که اغلب به عنوان پدر فونکسیونالیسم مردم شناختی و جامعه شناختی به شمار می رود. مالینوسکی از این امتیاز برخوردار است که نخستین مردم شناسی است که در محل به مطالعه رسوم مردم ابتدایی پرداخته است، در حالی که متقدمان او، تیلور، اسپنسر، و دورکیم صرفاً از طریق گزارشهای سیاحان و میسیونرها با آنها آشنا شده اند. این افتخار نیز از آن اوست که مبتکر روش تحقیق پیمایشی میدانی مردم شناختی است. اگر مالینوسکی این چنین عمل می کند از آن جهت است که عمیقاً مخالف مردم شناسی تحول گراست و آن را بی اعتبار و غیر علمی می داند و خطاها و بیهوده بودن آن را افشا می کند. او بخصوص به این مسأله توجه دارد که نظریه پردازان تحول گرا در جوامع مختلف، رسوم، ویژگیهای فرهنگی، و انواع نهادها را به عاریت می گیرند و آنها را از زمینه شان جدا می سازند و سپس به اقتضا آن را برای نشان دادن آنچه که وانمود می کنند تحول و تکامل انسانی و اجتماعی است به کار می برند.
مالینوسکی با شرکت در زندگی مردمان ابتدایی که مورد بررسی او بود به این نتیجه رسید که هر جامعه با فرهنگ اصیل و بی نظیر خود از دیگر جوامع مشخص و متمایز می شود و آنچه فرهنگ یک جامعه را اصیل و ممتاز می سازد ترکیب خاصی است که بین اجزای آن وجود دارد، جایگاهی که هر عنصر دارد و شیوه ای که عناصر به یکدیگر مربوط می شوند. به علاوه، هر فرهنگ مجموعه به هم پیوسته، یگانه و منسجمی است که باید آن را به عنوان یک کُل شناخت و تبیین کرد. از این رو، جدا کردن یک ویژگی فرهنگی یا یک نهاد از زمینه اصلی اش، آنچنان که تطورگرایان انجام می دادند، بی گمان اشتباه است، زیرا ویژگیهای فرهنگی خارج از جایگاهی که در کُل مجموعه دارند و جدا از روابط با دیگر عناصر فرهنگی، معنادار نیستند. «مطالعه ویژگیهای فرهنگی به شیوه منفرد و جدا از هم روشی است که باید بی مصرف و بی حاصل تلقی شود، زیرا معنای فرهنگ بر رابطه میان عناصر دلالت دارد، به نحوی که وجود مجتمعهای فرهنگی تصادفی و غیر منتظره غیر قابل قبول است». بنابراین، وحدت فرهنگی که بنیاد انسجام جامعه است یک اصل بنیادین فونکسیونالیسم مالینوسکی به شمار می رود.
فونکسیونالیسم نسبی:مرتن
نوع دوم فونکسیونالیسم که آن را نسبی نامیده ایم، تا حدودی در تضاد با فونکسیونالیسم بیش از حد مطلق مالینوسکی به وجود آمد. مقاله رابرت مرتن درباره «تحلیل فونکسیونی در جامعه شناسی» را می توان به عنوان نقطه برجسته این تحول در نظر گرفت. با وجود این، مرتن به خود فونکسیونالیسم نمی پردازد، بلکه معتقد است که «نظرگاه فونکسیونی نه جدید است و نه محدود به علوم اجتماعی». او اظهار می دارد که حتی تحلیل فونکسیونی «در حوزه جامعه شناسی بسیار دیر آشکار شد، در حالی که در رشته های دیگر قبلاً تا حدود زیادی به کار گرفته می شده است». مرتن خود را آشکارا طرفدار فونکسیونالیسم می داند اما فونکسیونالیسم تجدید نظر شده و قابل انعطاف که کمتر به مطالعه سهم عناصر فرهنگی یا اجتماعی می پردازد و بیشتر به نتایج قابل مشاهده آنها توجه دارد. این تمایز اخیر را نباید بی اهمیت تلقی کرد. زیرا مرتن با تحلیل نتایج قابل مشاهده عناصر فرهنگی و نه سهم آنان، امیدوار است به مفهوم فونکسیون خصلتی کارکردی و تجربی و قابل استفاده بدهد که فونکسیونالیسم مالینوسکی - که بسیار مبهم است - فاقد آن بود. مرتن معتقد است که فقط این چنین است که فونکسیونالیسم می تواند نقشی را که به او نسبت داده می شود ایفا کند. این نقش را مرتن چنین بیان می کند: «تمامی علوم انسانی خواه زیست شناسی و فیزیولوژی، روان شناسی، اقتصاد و حقوق و خواه مردم شناسی و جامعه شناسی نقش اصلی فونکسیونالیسم را عملاً قرار دادن تفسیر امور بر پایه مطالعه نتایج آنها برای ساختهای وسیعتر در برگیرنده آنها می دانند» بدون شک، فونکسیونالیسم نسبی مرتن با مختصر تفاوتهایی همان است که از سوی اکثر جامعه شناسان جدید که ادعای فونکسیونالیسم می نمایند و بدان عمل می کنند پذیرفته شده است.
فونکسیونالیسم ساختی
سومین نوع فونکسیونالیسم که آن را فونکسیونالیسم ساختی نامیده اند از دیگر انواع بدین صورت متمایز می شود که این نوع فونکسیونالیسم به تحلیل عناصر فرهنگی و اجتماعی وابسته نیست بلکه نقطه آغاز تحلیل در اینجا جامعه است که به شیوه ای انتزاعی و جامع در نظر گرفته می شود. در اینجا این پرسش پیش می آید که کارکردهای اساسی که سبب حفظ بنیان و تحول جامعه می شود کدام است؟ این جستجو چیزی است که بدان بایسته های فونکسیونی (prerequis fonctionnels) یا الزامات فونکسیونی (imperatifs fonctionnels) گفته می شود. در اینجا دو نمونه از این نوع تحلیل کارکردی ارائه می شود. پنج جامعه شناس امریکایی در یک مقاله مشترک فهرستی از نُه الزام فونکسیونی ارائه می نمایند. برای آنکه هر جامعه ای وجود داشته باشد و بماند باید موارد زیر در مورد آن صدق کند:
۱. کیفیات مناسب به منظور داشتن روابط ضروری با محیط فیزیکی و اجتماعی و به منظور باز تولید اعضا؛
۲. تفکیک و مشخص کردن نقشها؛
۳. شیوه های ارتباط؛
۴. تمایل شناختی مشترک؛
۵. مجموعه مشترک و متمایز اهداف؛
۶. تنظیم و تعدیل وسائلی؛
۷. تنظیم و تعدیل بیان عاطفی؛
۸. اجتماعی کردن اعضا؛
۹. کنترل مؤثر صور رفتار کجرو.
ماریون لوی در تحقیق و مطالعه جدید خود عاملی دیگری بر نُه عامل ذکر شده افزوده است و آن نهادی گردانیدن رضایتبخش است.
تالکوت پارسنز به نوبه خود در یک سطح عمومی تر قرار می گیرد. از نظر او هر جامعه یا انتزاعی تر بگوییم هر نظام اجتماعی باید به چهار الزام فونکسیونی پاسخ دهد که عبارتند از:
- تعقیب اهداف؛
- ثبات هنجاری یا پنهانی؛
- تطابق با محیط فیزیکی و اجتماعی؛
- انسجام اعضا در نظام اجتماعی.
نتیجه گیری
از مباحث متعددی که تحلیل فونکسیونی و فونکسیونالیستی برانگیخته است - بحثهای مفصلی که جای آنها اینجا نیست - یک نتیجه مهم می توان گرفت. فونکسیونالیسم و تحلیل فونکسیونی سهم زیادی در تأکید بر مطالعه جامعه به عنوان یک کلیت دارند و بر این باورند که هر پدیده را باید در ارتباط با این کلیت به عنوان زمینه طبیعی آن مورد بررسی قرار داد. فونکسیونالیسم بخصوص توجه را به بازشناسی روابط متقابلی که بین عناصر فرهنگی و جامعه وجود دارد معطوف می کند و در ضمن بر روابط بین هر عنصر و مجموعه اجتماعی - فرهنگی تأکید می نماید. از مالینوسکی و دورکیم تا پارسنز و دیگران، همان تأکید کلیت گرا دیده می شود که جامعه شناسی را هم در تحقیقات تجربی و هم در رشد وتوسعه نظری آن مشخص می نماید.
* باز نشر بخشی از مطالب سایت: 👇
پاسخ شما
