پیشنهاد‌های علی باقری (٣٧,٥٩٢)

دیگ چه کنم بارگذاشتن ؛ کنایه از تردد و بلاتکلیف و بیکار بودن.

دیگ خشم به جوش آمدن ؛ سخت خشمگین شدن : ملک را چو گفت وی آمد بگوش دگر دیگ خشمش نیامد بجوش. سعدی.

- دیگ ریسه ؛ دیگ حلیم پزی. دیگ هریسه پزی : گر کونت از نخست چنان بادریسه بود آن بادریسه اکنون چون دیگ ریسه شد. لبیبی.

دیگ پرشدن ؛ کنایه از طاقت برسیدن. کاسه صبر لبریز شدن : و دست از شراب بکشید [ غازی ] و چون نومیدی می آمد و میشد و در خلوت که با کسی سخن میراند ناامیدی ...

دیزی سنگی ؛ دیزی که از سنگ سازند و آن در مشهد متداول است و از سنگهای مخصوصی سازند. هرکاره.

آب دیزی را زیاد کردن ؛ چیزی بر ماحضر افزودن.

دیزی پشت سر کسی شکستن ؛ آرزوی بازنگشتن او را داشتن.

دیزی بازاری ؛ آبگوشتی در ظروف سفالین خرد پخته که طبقه کم بضاعت از دیزی پزی خریدندی. ( یادداشت مرحوم دهخدا )

پسر خاله یا پسر عموی دسته دیزی کسی ؛ بمزاح آنکه بدو هیچ نسبتی ندارد، خویشی بسیار دور با اوداشتن

در دیزی باز است حیای گربه کجا رفته است ؛ پیش خود حساب باید برد.

دیزی از کار در آمده است ؛ مجرب است.

خر دیزه ؛ خری که روی و بتفوز آن نیک سیاه است نسبت بسایر بدن : اشخم ؛ خر دیزه رنگ و آن نیک سیاه بودن روی و بتفوز آن است نسبت برنگ سایر بدن. ( منتهی ال ...

صحبت دیرین ؛ همنشینی و مصاحبت قدیم : ای غم از صحبت دیرین توام دل بگرفت هیچت افتد که خدا را ز سرم برخیزی. سعدی. دریغ صحبت دیرین و حق دید و شناخت که ...

شبی دیریاز ؛ شبی دیر کشنده و طولانی : شبی دیریاز و بیابان دراز نیازم بدان باره راه بر. دقیقی. در ایوان شاهی شبی دیریاز به خواب اندرون بود با ارنواز ...

شبی دیریازان ؛ شبی دیریاز. طولانی : کنیزان برفتند و برگشت زال شبی دیریازان ببالای سال. فردوسی.

عمر دیریاز ؛ طویل. دیرنده. دراز مدت : در امل تا دیریازی و درازی ممکن است چون امل بادا ترا عمر درازو دیریاز. سوزنی. خضر عمری حیات عالم را مدد عمر دی ...

دولت دیریاز ؛ دولت دراز مدت : سرانجام از این دولت دیریاز سخن گویم این نامه گردد دراز. فردوسی. هرآنگه که اندیشه گردد دراز ز شاهی و از دولت دیر یاز. ...

شب دیریاز ؛ شب طویل دراز مدت : همه مست بودندو گشتند باز بپیموده گردان شب دیریاز. فردوسی. بپایین که شاه خفته بناز شده یک زمان از شب دیریاز. فردوسی ...

دیر سپنجی ؛ کنایه از دنیا است زیرا که مانند سپنج که خانه علفی است بقا و ثباتی ندارد. ( از آنندراج ) : نماند کس درین دیر سپنجی تو نیز ار هم نمانی تا ن ...

دیر کهنسال ؛ کنایه از دنیا : که میداند که این دیر کهنسال چه مدت دارد و چون بودش احوال. نظامی. || نزد صوفیه عالم انسانی را گویند.

دیر خاکی ؛ کنایه از دنیا : چو هست این دیر خاکی سست بنیاد ببادش داد باید زود بر باد. نظامی. و آنکه بطریق میل ناکی گردد بطواف دیر خاکی. نظامی

دیر خرم ؛ کنایه از دنیا : اگر زندگانی بود دیرباز بدین دیر خرم بمانم دراز. فردوسی.

دیر رندسوز ؛ دیر تنگ. کنایه از دنیا و عالم سفلی باشد. ( از برهان ) .

دیر مغانه ؛ دیر مغان : دوش درون صومعه دیر مغانه یافتم راهنمای دیر را پیر یگانه یافتم. عطار ( دیوان چ تفضلی ص 370 ) .

دیر مینا ؛ معبد نصاری. - || کنایه ازفلک. ( غیاث ) . کنایه از فلک است. ( برهان ) ( انجمن آرا ) : نه روح اﷲ در این دیر است چون شد چنین دجال فعل این د ...

دیر هفتم ؛ کنایه از فلک هفتم که جای زحل یا کیوان است : کیوان که راهبی است سیه پوش دیر هفتم گفت از خواص ملک چو تو سروری ندارم. خاقانی.

دیر عیسوی ؛ دیر منسوب به عیسی. دیر مسیحیان. دیر نصاری : تا بصفت بود فلک صورت دیر عیسوی محور خط استوا شکل صلیب قیصری. خاقانی.

دیر غم ؛ کنایه از کلبه احزان ، خانه غم و اندوه : آن همه یک دو سه دیر غم دان نه سدیر است و نه غمدان چه کنم. خاقانی.

دیر مغان ؛ جایگاه عبادت موبدان زرتشتی. آتشکده. توسعاً بمناسبت اجرای بعضی مراسم میکده : گر پرده براندازی در دیر مغان آیی از حبل متین بینی زنار که من د ...

دیر چارمین فلک ؛ گویا کنایه از آفتاب باشد زیرا فلک چارم آفتاب است : اسقف ثناش گفتا جز تو بصدر عیسی بر دیر چارمین فلک رهبری ندارم. خاقانی ( دیوان چ ع ...

دیر چلیپا ؛ دیر صلیب و کنایه از دیر نصاری : گر ببوی طمع گفتم مدح تو کعبه را دیر چلیپا دیده ام. خاقانی.

دیر خارا ؛ دیر یا معبد از سنگ خارا و منظور دیر استوار و مستحکم است : یکی دیر خارا بدست آورم در آن دیر تنها نشست آورم. نظامی.

دیر برهمن ؛ معبد برهمن. رجوع به برهمن شود : چندی نفس به صفه ٔاهل صفا زدم یک چند پی به دیر برهمن درآورم. خاقانی.

دیر پریسوز ؛ دیر و معبدی در زمان خسرو پرویز بوده است. ( از برهان ) : وز آنجا تا در دیر پریسوز پریدند آن پریرویان به یک روز. نظامی.

نه دیر باشد ؛ زود باشد. قریباً. در همین نزدیکی. ( یادداشت مؤلف ) : نه دیر باشد تا نزد تو خراج آرند ز مصر و کوفه و بغداد و بصره و اهواز. سوزنی.

نه دیر و دراز ؛ کوتاه. اندک مدت : مخالف تو اگر شمع گیتی افروز است چو شمع یک شبه عمرش بودنه دیر و دراز. سوزنی.

نه دیر ؛ زود. به سرعت. نه با فاصله بسیار. نه در زمانی طولانی. بفاصله کم از زمان : هر گلی پژمرده گردد زو نه دیر مرگ بفشارد همه در زیر غن. رودکی. من ...

تا نه دیر ؛ نه در فاصله دور. نه در زمانی طولانی. عنقریب. بزودی. قریباً. ( یادداشت مؤلف ) : بر در بغداد خواهم دیدن او را تا نه دیر گرد برگردش غلامان ...

دیر بودن ؛ دیر زیستن. دیر ماندن. عمر بسیار کردن : بفال نیک ترا ماه روزه روی نمود تو دیرباش و چنین روزه صد هزار گذار. فرخی. شادباش و دیرباش ودیرمان ...

دیر زود از کسی بودن ؛ هرچه به تأخیر افتادن بهتر بودن او را. ( یادداشت مؤلف ) .

به دیری ؛ در مدتی نسبتاً دراز : پس از نماز خفتن به دیری و پاسی از شب بگذشت سیلی دررسید که اقرار دادند پیران کهن که بر آن جمله یاد ندارند. ( تاریخ بیه ...

تا دیری ؛ تا مدتی دراز. زمانی طولانی : و پشت خود را بر زمین نهاد و روی به آسمان کرد تا دیری. ( انیس الطالبین ص 29 ) .

از دیرباز ؛ از دیری بدین سو. از مدتی طویل پیش از این. از زمانی دور. از مدتی مدید پیش از حال. از مدتی مدید سپس از دیرگاه. از قدیم. ( یادداشت مؤلف ) : ...

از دیرسال ؛ از مدتی قبل. از سالها پیش. از سالی چند قبل : مسترشد از سرای خلافت بیرون آمد اگر چه از دیر سالها این عادت فروگذاشته بود. ( مجمل التواریخ ) ...

دیده بان کبود حصار ؛ کنایه از زحل است. ( برهان ) ( آنندراج ) . - || هریک از کواکب سبعه سیاره. ( برهان ) ( آنندراج ) : دیده بانان این کبود حصار روز ...

دیده بانان عالم ؛ کنایه از هفت کوکب است که زحل و مشتری و مریخ و آفتاب و زهره و عطارد و ماه باشد. ( برهان ) ( آنندراج ) .

دیده بان فلک ؛ کنایه از کوکب زحل است. ( برهان ) ( آنندراج ) .

مصلحت دیدن ؛ صلاح دانستن. صواب دانستن : عجب از لطف تو ای گل که نشستی با خار ظاهراً مصحلت وقت در آن می بینی. حافظ. پس قوم یزدانفاذار پیش او جمع آمدن ...

رای دیدن ؛ اظهار عقیده کردن. نظر دادن : برانگیخت دل آرمیده ز جای تهمتن همان کرد کو دید رای. فردوسی.

نادیدن زنی ؛ مباشرت ناکردن با او. گرد نیامدن با او : پیغامبر علیه السلام پانزده زن را بزنی کرد از جمله سیزده رابدید و دو را نادیده دست بازداشت. ( مجم ...