پیشنهاد‌های علی باقری (٣٨,٢٧١)

ماهوردانه ؛ حب الملوک.

صددانه ( سبحه ) ؛ دارای صد گلوله سفالین یا گلین و سنگین و یا بلورین.

|| بسیار عزیز. عزیز دُردانه ؛ سخت گرامی : مطلع برج سعادت فلک اختر سعد بحر دردانه شاهی صدف گوهرزای.

بیدانه ؛ مقابل دانه دار. - || نوعی انگور. - || نوعی کشمش حاصل از این انگور.

جان دانه ؛ جایی از پیش سر کودک که نرم وجهنده است. یافوخ. رجوع به جان دانه در همین لغت نامه شود.

بادانه ؛ دانه دار.

بسیاردانه ؛ دارای دانه های بسیار. پردانه.

الف دانه ؛ نوعی گره.

انار دانه ؛ دانه انار.

دانه یاقوت ؛ قطعه تراش خورده یاقوت.

انجیر بادانه ؛ که در درون تخمهای ریزه دارد.

انجیر بی دانه ؛ که در درون تخم های ریز و دانه ندارد و همه گوشت است.

دو دانگ از شب ؛ ثلث شب. یک سوم شب : چون وعده بود وقت دو دانگ شب رفته بود مردم در خانه ابراهیم جمع آمدندسلاحها پوشیده. ( ترجمه طبری بلعمی ) . دو دانگ ...

پنج دانگ ساعت ؛ پنجاه دقیقه. پنج ششم یک ساعت : و چون ایشان به قم رسیدند سه ساعت و پنج دانگ ساعتی از روز گذشته بود. ( تاریخ قم ص 242 ) .

- یک دانگ از ششدانگ ؛ یک سدس آن. شش یک آن.

ششدانگ چیزی ؛ تمام آن. جمله آن. همه آن. و این بیشتر در مساحات و سطوح و آنچه بدان وابسته است بکار رود چون :ششدانگ خانه یا چهار دانگ مزرعه و سه دانگ قن ...

چهاردانگ از ششدانگ ؛ دوثلث آن. دو سوم آن.

دو دانگ از ششدانگ ؛ ثلث آن. یک سوم آن.

سه دانگ از ششدانگ ؛ نیمه آن.

پنج دانگ از ششدانگ ؛ پنج ششم آن. پنج سدس آن.

بدانش ؛ بوسیله دانش. با دانش. بسبب دانش. به علم. به خرد : بدین خویشی اکنون که من کرده ام بزرگی بدانش برآورده ام. فردوسی. بدانش بود مرد را آبروی به ...

بسیاردانش ؛ علامّه. که از دانش و علم مایه ورست.

بادانش ؛ دانشمند. حکیم. فاضل. مطلع. خردمند. بصیر عارف. واقف : فرستادم اینک فرستاده ای سخنگوی و با دانش آراده ای. فردوسی. شب و روز گرد طلایه بپای سو ...

مردمانی مردم زاده ، با دانش و فضل و راستگوی. ( فارسنامه ابن بلخی چ اروپا ص 72 ) .

سر از پای دانستن ؛ تمییز کردن. باز شناختن.

سر از پای ندانستن ؛ نشناختن. تمییز ناکردن : ز بس ناله کوس و با کرنای همی کس ندانست سر را ز پای. فردوسی. || شمردن. بحساب آوردن : بدانید کاین شیده رو ...

بازندانستن ؛ تمییز نکردن. بازنشناختن. تشخیص نکردن : نداندهمی مردم از رنج و آز یکی دشمنش را ز فرزند باز. فردوسی. دلاور تبرگش ندانست باز بزد پاشنه رف ...

ره دانستن ؛ره بردن : بکوی میکده هر سالکی که ره دانست دری دگر زدن اندیشه تبه دانست. حافظ.

دانای اسرار دل ؛ اولیا و انبیاء و ملائکه. ( مجموعه مترادفات ص 53 ) .

نادانا ؛ که دانا نیست ، نابخرد.

ماردان ؛ آنجا که مار بود یا مار بسیار بود.

تریاکدان ؛ جای تریاک. - || مجازاً و بطعن ، ساعت کهنه که نیک کار نکند. - || آلتی از آلات تناسلی.

- دان بودن برنج یا عدس یا لوبیای پخته ؛ نیک نپخته بودن دانه های آن : این برنج دان است ؛ آنچنان نپخته است که دانه ها نرم شود و خامی آن بتمامی برود. مق ...

دان پاچیدن ؛ پراکندن دانه میان مرغان که برچینند. - || مجازاً خرجی کردن برای فریفتن. || آنچه درآش ریزند از حبوب : این آش آبش یک طرف است و دانش یک ط ...

دان درشت یا بزرگ برچیده بودن ؛ بیرون توانائی کاری کردن.

دان خوردن ؛ چینه برچیدن. دانه و چینه خوردن مرغ.

دان درشت جمع کرده است ؛ کاری فوق طاقت و توانائی کرده است.

دان کردن ؛ دانه کردن. از غلاف برآوردن غله یا حبوب غلاف دارچون باقلا و لوبیا و نخود و عدس و یا برخی میوه ها چون انار و جز آن.

پنبه دان ؛ پنبه دانه.

کنف دان ؛ دانه کنف. کنودان.

آب و دان ؛ آب و دانه. آب و چینه.

تا دامنه قیامت ؛ تا دامن قیامت. همیشه. الی الابد. تا اول قیامت.

دامن هامون ؛ دامن دشت : در دلم هرگاه تنهاگردی مجنون گذشت چاک جیب من چو سیل از دامن هامون گذشت. سراج المحققین ( از آنندراج ) .

کوه دامن ؛ دامن کوه. فراخنای پایین کوه. دامنه کوه : بهر سو سپاه اندر آمد چو کوه بر آن کوه دامن گروها گروه. فردوسی.

دامن کوهسار ؛ دامن کوه : کشیدند شمشیر زهرآبدار فتادند در دامن کوهسار. فردوسی.

دامن گلزار ؛ دامن گلشن. طرف گلستان : بی تو در دامن گلزار نخفتم یک شب که نه در بادیه خارمغیلان بودم. سعدی. شبی از خواب غفلت باغبان بیدار خواهد شد ره ...

دامن گلشن ؛ دامن گلزار. طرف گلستان. دامان گلشن.

دامن صحرا گرفتن ؛ سر به بیابان نهادن : گردبادی شود و دامن صحرا گیرد گر بدیوار فتد سایه دیوانه ما. صائب ( از آنندراج ) .

دامن فلک ؛ دامن چرخ. دامن آسمان : ما عاجز دو میغ که بردامن فلک قوس قزح علامتی از پرنیان کشید. خاقانی.

دامن صحرا ؛ دامان صحرا. طرف صحرا : بامدادان که تفاوت نکند لیل و نهار خوش بود دامن صحرا و تماشای بهار. سعدی.