پیشنهاد‌های علی باقری (٣٩,٦٨٦)

دم کسی گرفتن ؛ خبه شدن. ( یادداشت مرحوم دهخدا ) . خفه شدن. بند آمدن نفس وی : گویند پرویز خسرو در مستی دمش بگرفت و بکشت. ( یادداشت مرحوم دهخدا ) .

دم مردان ؛ کنایه از استعانت و استمداد باشد از ارواح مقدسه. ( لغت محلی شوشتر، نسخه خطی ) .

دم فروگیر ؛ فروگیرنده نفس. حبس کننده نفس. که نفس را بگیرد. که جلو نفس را سد کند. خفه کننده : دمه دم فروگیر چون چشم گرگ شده کار گرگینه دوزان بزرگ. نظ ...

دم فروماندن ؛ فروماندن نفس. حبس شدن نفس در قفسه سینه. کنایه از وقت نزع و مردن : یارب آن دم که دم فروماند ملک الموت واقف و شیطان. سعدی.

دم کسی به دم کسی رسیدن ؛ نفس کسی به نفس دیگری رسیدن. با وی همدم و همنفس شدن : گر رسدت دم به دم جبرئیل نیست قضا ممسک و قدرت بخیل. نظامی. - || او را ...

دم فروبستن ؛ هیچ نگفتن. سکوت کردن. ( یادداشت مرحوم دهخدا ) : دو چیز طیره عقل است دم فروبستن به وقت گفتن و گفتن به وقت خاموشی. سعدی.

دم فرورفتن ؛ مقابل دم برآمدن است. ( آنندراج ) . فرورفتن. نفس. رفتن نفس به ریه. حبس شدن نفس در سینه : زبس خروش برافتاده کوه را لرزه زبس نهیب فرورفته آ ...

دم فروگرفتن ؛ خفه کردن. نابود کردن : سکته را ماند بیم و فزغش روز نبرد که به یک ساعت بر مرد فروگیرد دم. فرخی.

دم شمرده بودن خدا ( خداوند ) بر کسی ؛ کنایه از معین کرده بودن دقایق و لحظات طول عمر و زندگی وی : دم بر تو شمرده ست خداوند تو زیراک فرداش به هر دم زدن ...

دم سیسنبری ؛ نفس و دم شفابخش مانند سیسنبر که عقرب زده را شفا می دهد. ( از یادداشت مرحوم دهخدا ) : ریخته نوش از دم سیسنبری بر دم این عقرب نیلوفری. نظ ...

دم شام ؛ نفس شبانگاهی. نفس که به هنگام شب کشند : تا یاد رخی گشته چراغ دل تأثیر پای کمی از صبح ندارد دم شامش. تأثیر ( از آنندراج ) .

دم شمردن یا دم شمردن بر کسی ؛ حساب کردن دقایق و ساعات عمر. کنایه از موقت بودن زندگی و گذرنده بودن عمر و ناپایداری آن است. کنایه از کوتاهی و موقتی بود ...

دم سنجابی ؛ دم نیم سوز. آه دردناک و سوزناک. ( ناظم الاطباء ) .

- دم درکشیدن ؛ نفس فروبردن. دم فروبردن. ( یادداشت مرحوم دهخدا ) . - || سکوت کردن. ساکت شدن. هیچ نگفتن. ساکت ماندن. سکوت گزیدن. دیگر بار سخن نگفتن. ...

دم خویش شمردن ؛ حساب لحظات عمر کردن. دقایق زندگی را شمار کردن : ز پیمان و فرمان او نگذرد دم خویش بی رای او نشمرد. فردوسی.

دم درآوردن ؛ نفس کشیدن. برآوردن نفس. بیرون آوردن هوا از ریتین. زهیر. مقابل شهیق. ( یادداشت مرحوم دهخدا ) .

دم تسلیم ؛کنایه از خاموشی است. ( ناظم الاطباء ) ( از برهان ) ( ازغیاث ) ( از انجمن آرا ) : دل من پیر تعلیم است و من طفل زبان دانش دم تسلیم سرعشر و سر ...

دم چن ؛ کنایه از تعریف کردن و خوش آمدگویی است ، چه چن به معنی خوب و ماه آمده است که قمر باشد. ( لغت محلی شوشتر، نسخه خطی ) .

دم چو مریم برآوردن ؛ کنایه از حرف زدن. شعر گفتن. به سخن آغازیدن. دم برآوردن. مقابل دم فروبستن : هر دم مرا به عیسی تازه ست حامله زآن هر دمی چو مریم عذ ...

دم بر هم زدن ؛ دم برانداختن. کنایه از مانده کردن و دم گیر ساختن. ( آنندراج ) : چو شیری که آتش ز دم درزند دم مازیان را به هم برزند. نظامی. رجوع به ت ...

دم به خود کردن ؛ کنایه از خاموش ماندن ( آنندراج ) . دم بستن. ( مجموعه مترادفات ص 129 ) : تا شکستی نرسد از طرف محتسبش دم به خود کرد صراحی و سر خویش گر ...

دم به شمار اوفتادن ، یا نفس به شماره افتادن ؛ کنایه از حالت نزع. ( آنندراج ) : در کام شعله دم به شمار اوفتاده است برمی زند هنوز ز خامی کباب ما. صائب ...

دم بر کسی شمردن ؛ ساعات و دقایق عمر وی را حساب کردن. ناپایدار کردن زندگی کسی. ( یادداشت مرحوم دهخدا ) : شب و روز باشد که می بگذرد دم چرخ بر تو همی بش ...

دم برزدن ؛ نفس زدن. دم زدن. نفس کشیدن. ( یادداشت مرحوم دهخدا ) . تقتر. ( منتهی الارب ) . - || برآسودن. استراحت. نفس تازه کردن. ( یادداشت مرحوم دهخد ...

دم بر دم اوفتادن ؛ تندتند نفس زدن. نفس تند و پیاپی زدن : وقت است اگر درآیی و لب بر لبم نهی چندم به جستجوی تو دم بر دم اوفتد. سعدی.

دم برآوردن با کسی ؛ در مصاحبت او گذراندن. با او همنشین و همنفس شدن. همدم وار زیستن : گفتی به کام روزی با تو دمی برآرم آن کام برنیامد ترسم که دم برآید ...

دم برآوردن چشمه خورشید ؛ دمیدن صبح و سر زدن خورشید.

دم برافکندن ؛ نفس دادن. با نفس خود جایی را آلودن : چه خصم بر نواحی ملکش کند گذر چه خوک دم به مسجد اقصی برافکند. خاقانی.

دم برانداختن ؛ دم بر هم زدن. کنایه از مانده کردن و دم گیر ساختن. ( آنندراج ) : همان شیردل دم برانداختش شکاری زبون دیده نشناختش. نظامی.

دم برآوردن ؛ دم زدن. نفس زدن. نغم. زفر. ( منتهی الارب ) : چون نای اگر گرفته دهان داردم جهان این دم ز راه چشم همانا برآورم. خاقانی. تسکین جان گرم دل ...

دم برآوردن ؛ دم زدن. نفس زدن. نغم. زفر. ( منتهی الارب ) : چون نای اگر گرفته دهان داردم جهان این دم ز راه چشم همانا برآورم. خاقانی. تسکین جان گرم دل ...

- || ساکت و خاموش برجای ماندن : چو بانگ خیزد کامد امیر ابویعقوب ز هیچ جانور از بیم برنیاید دم. فرخی. - || کنایه از برآمدن نفس آخر و مردن : گفتی به ...

دم بازپسین ؛ واپسین دم. آخرین نفس گاه مرگ. ( یادداشت مرحوم دهخدا ) . نزع. ( دهار ) .

دم برآمدن ؛ مقابل دم فرورفتن. ( آنندراج ) . برآمدن نفس. خروج نفس از قفسه سینه. - || جان دادن. ( یادداشت مرحوم دهخدا ) : محمدت را همی فروشد سر چون ع ...

دم برآمدن از جانور یا کسی ؛ نفس کشیدن وی. نفس زدن او. زنده بودن او : چنان بد زبس خستگی گستهم که گفتی همی برنیایدش دم. فردوسی. بود مرد علیل را ورمی ...

خوش دم ؛ شاد و خرم و مسرور و شادمان. ( ناظم الاطباء ) . - || خوش آواز. خوشنوا. خوش خوان : شود به بستان دستان زن و سرودسرای به عشق بر گل خوشبوی بلبل ...

دم آتش فشان ؛ کنایه از دم گرم و گیرا، مقابل دم سرد که کنایه از دم افسرده باشد. ( آنندراج ) .

دم احیا برافکندن ؛ با نفس عیسوی مرده را زنده کردن : سر برکند کرم چو کف شه مسیح وار بر قالب کرم دم احیا برافکند. خاقانی.

آتشین دم ؛ که نفسی گرم و آتشین دارد. که نفس و طبعی گیرا و سوزان دارد. پرشور: از آتشین دمان به فغانی کن اقتدا صائب اگر تتبع دیوان کس کنی. صائب. و رج ...

با همه دم ساختن ؛ با هر نفس دمسازی کردن. با هر نغمه و هر آهنگی سازگاری نمودن : بدرقه چون گشت عشق از پس پس تاختن تفرقه چون گشت جمع با کم کم ساختن گرچه ...

دلیل عقلی ؛ دلیلی که مبتنی بر عقل باشد و آن در مقابل دلیل شرعی و نقلی است و آنچه راجع است به قاعده حسن و قبح و کتاب و سنت و اجماع و عقل ، دلیل شرعی م ...

دلیل فقاهی ؛ ( اصطلاح اصول ) حکم واقعی ثانوی است و حکم واقعی حکمی است که منبعث از امر واقعی باشد در مقابل حکم ظاهری ، و حکم واقعی ثانوی همان احکام ظا ...

- دلیل نقلی ؛ دلیلی است که مبتنی بر احکام شرع باشد، و آن در مقابل دلیل عقلی است.

دلیل انسداد ؛ ( اصطلاح اصول ) یکی از مباحث مهم اصول است. در باب ادله عقلیه آمده است که آیا در زمان غیبت راه و طریق علم به احکام منسد است یا مفتوح ؟ ع ...

دلیل خطاب ؛ ( اصطلاح اصول ) همان مفهوم موافق است که آنرا لحن خطاب و فحوای خطاب نیز گویند، و آن در صورتی است که مفهوم همان حکم منطوق باشد، نهایت با شد ...

دلیل شرعی ؛ ( اصطلا ح اصول ) در مقابل دلیل عقلی و عرفی است و آنها یا ظنی اند یا قطعی ، و دلیل شرعی چهار است : کتاب ، سنت ، اجماع و عقل. ( از فرهنگ عل ...

دلیل تُرسی ؛ برهان ترسی که بدان ثابت می کنند متناهی بودن ابعاد را و باطل می نمایند عدم تناهی آن ابعاد را، و چون در این دلیل شکلی مانند سپر رسم می کنن ...

دلیل لمی ؛ از مؤثر به اثر رسیدن است ، در مقابل دلیل انی. ( از فرهنگ علوم عقلی از دستور العلماء ج 2 ص 108 و کشاف اصطلاحات الفنون ص 492 ) .

دلیل اجتهادی ؛ ( اصطلاح اصول ) چیزی است که حکمی واقعی را بنمایاند، گرچه حکم اول نباشد. ( از فرهنگ علوم نقلی از موافقات ابواسحاق شاطبی ج 3 ص 25 و کشاف ...

دلیل روشن ؛ برهان و حجت واضح. ( ناظم الاطباء ) : خردمندان اگر استنباط و استخراج کنند تا برین دلیلی روشن یابند ایشان را مقرر گردد که آفریدگار. . . عال ...