پیشنهاد‌های علی باقری (٣٩,٦٨٦)

دانه سمور ؛ کنایه از پوست سمورست. ( آنندراج ) . دانه کیش : بجامه تن ندهد حسن پرغرور او را که دام زلف بود دانه سمور او را. اشرف.

دانه زنجیر ؛ حلقه زنجیر. ( آنندراج ) . هر یک از حلقه های زنجیر که از اتصال آنان سلسله پیدا آید. هر حلقه از حلقه های زنجیر : بسکه بگداخته غم جسم زمین ...

دانه سبز ؛ حبةالخضراء. ( شعوری ج 1 ص 314 ) .

دانه دل ؛ میان دل. سیاهی دل. اسودالقلب. سویداءالقلب. سوداءالقلب. شَغْف. شَغَف. سواد. سویداء. شغاف. ( منتهی الارب ) . حبةالقلب. ( دهار ) : تخم وفاست د ...

دانه در خاک نشستن ؛ مقیم خاک شدن دانه. در دل خاک قرار گرفتن دانه. در درون خاک جای گرفتن دانه : برومندی نصیب خاکبازان میشود صائب نگردد سبز تا در خاک چ ...

دانه در خاک کردن ؛ در درون خاک قرار دادن دانه. درون زمین جای دادن دانه : تخم چون سوخت برومندنگردد صائب دانه اشک بامید چه در خاک کنی. صائب ( از آنندر ...

دانه درشت ؛ درشت دانه. مقابل خرددانه. که حبه ها ریزه نیست. که حبه ها در حجم از مشابه خود بزرگتر است. - دانه درشت ؛ دانه و حبه برتر و بزرگتر از انوا ...

دانه پارسی ؛ ماده رنگی طبیعی بوده است از نوعی درخت در ایران که به اروپا صادر میشده است ، و گااوبا میگوید آن دانه از رامنوس پتلاریس بعمل می آمده است ل ...

دانه بر آتش ریختن ؛ مرادف فلفل بر آتش ریختن و آن مشهورست. ( آنندراج ) : بروی لاله رنگ او عرق مشمر که آن جادو مرا تا صید خود سازد بر آتش دانه می ریزد. ...

دانه برخوردن ؛ خوردن دانه. برگرفتن دانه بقصد خوردن : ندانست از آن دانه برخوردنش که دهر افکند دام در گردنش. سعدی.

دانه بر آتش ریختن ؛ مرادف فلفل بر آتش ریختن و آن مشهورست. ( آنندراج ) : بروی لاله رنگ او عرق مشمر که آن جادو مرا تا صید خود سازد بر آتش دانه می ریزد. ...

یکی دانه ؛یکتا. - || نوعی میوه.

دانه آبی ؛ دانه به. بهدانه. تخمهای ریزه درون میوه به : و اگر اندر سینه درشتی باشد عناب و سپستان و بنفشه و بیخ سوسن و بیخ خطمی و مغز خیار و صمغ کتیرا ...

دانه آتش ؛ کنایه از شررست. ( از آنندراج ) : خوشه ما بدهن دانه آتش دارد برق با خرمن ما مرد هم آغوشی نیست. صائب.

گوهر یکدانه ؛ منحصر به فرد : عیب تست ار چشم گوهر بین نداری ورنه ما هر یک اندر بحر معنی گوهر یکدانه ایم. سعدی. گر تو بحق افسانه ای یا گوهر یکدانه ای ...

کنف دانه ؛ کنب دانه. تخم کنف.

ماهوردانه ؛ حب الملوک.

صددانه ( سبحه ) ؛ دارای صد گلوله سفالین یا گلین و سنگین و یا بلورین.

|| بسیار عزیز. عزیز دُردانه ؛ سخت گرامی : مطلع برج سعادت فلک اختر سعد بحر دردانه شاهی صدف گوهرزای.

جان دانه ؛ جایی از پیش سر کودک که نرم وجهنده است. یافوخ. رجوع به جان دانه در همین لغت نامه شود.

بیدانه ؛ مقابل دانه دار. - || نوعی انگور. - || نوعی کشمش حاصل از این انگور.

بادانه ؛ دانه دار.

بسیاردانه ؛ دارای دانه های بسیار. پردانه.

الف دانه ؛ نوعی گره.

انار دانه ؛ دانه انار.

دانه یاقوت ؛ قطعه تراش خورده یاقوت.

انجیر بادانه ؛ که در درون تخمهای ریزه دارد.

انجیر بی دانه ؛ که در درون تخم های ریز و دانه ندارد و همه گوشت است.

دو دانگ از شب ؛ ثلث شب. یک سوم شب : چون وعده بود وقت دو دانگ شب رفته بود مردم در خانه ابراهیم جمع آمدندسلاحها پوشیده. ( ترجمه طبری بلعمی ) . دو دانگ ...

پنج دانگ ساعت ؛ پنجاه دقیقه. پنج ششم یک ساعت : و چون ایشان به قم رسیدند سه ساعت و پنج دانگ ساعتی از روز گذشته بود. ( تاریخ قم ص 242 ) .

- یک دانگ از ششدانگ ؛ یک سدس آن. شش یک آن.

ششدانگ چیزی ؛ تمام آن. جمله آن. همه آن. و این بیشتر در مساحات و سطوح و آنچه بدان وابسته است بکار رود چون :ششدانگ خانه یا چهار دانگ مزرعه و سه دانگ قن ...

چهاردانگ از ششدانگ ؛ دوثلث آن. دو سوم آن.

دو دانگ از ششدانگ ؛ ثلث آن. یک سوم آن.

سه دانگ از ششدانگ ؛ نیمه آن.

پنج دانگ از ششدانگ ؛ پنج ششم آن. پنج سدس آن.

بدانش ؛ بوسیله دانش. با دانش. بسبب دانش. به علم. به خرد : بدین خویشی اکنون که من کرده ام بزرگی بدانش برآورده ام. فردوسی. بدانش بود مرد را آبروی به ...

بسیاردانش ؛ علامّه. که از دانش و علم مایه ورست.

بادانش ؛ دانشمند. حکیم. فاضل. مطلع. خردمند. بصیر عارف. واقف : فرستادم اینک فرستاده ای سخنگوی و با دانش آراده ای. فردوسی. شب و روز گرد طلایه بپای سو ...

مردمانی مردم زاده ، با دانش و فضل و راستگوی. ( فارسنامه ابن بلخی چ اروپا ص 72 ) .

سر از پای دانستن ؛ تمییز کردن. باز شناختن.

سر از پای ندانستن ؛ نشناختن. تمییز ناکردن : ز بس ناله کوس و با کرنای همی کس ندانست سر را ز پای. فردوسی. || شمردن. بحساب آوردن : بدانید کاین شیده رو ...

بازندانستن ؛ تمییز نکردن. بازنشناختن. تشخیص نکردن : نداندهمی مردم از رنج و آز یکی دشمنش را ز فرزند باز. فردوسی. دلاور تبرگش ندانست باز بزد پاشنه رف ...

ره دانستن ؛ره بردن : بکوی میکده هر سالکی که ره دانست دری دگر زدن اندیشه تبه دانست. حافظ.

دانای اسرار دل ؛ اولیا و انبیاء و ملائکه. ( مجموعه مترادفات ص 53 ) .

نادانا ؛ که دانا نیست ، نابخرد.

ماردان ؛ آنجا که مار بود یا مار بسیار بود.

تریاکدان ؛ جای تریاک. - || مجازاً و بطعن ، ساعت کهنه که نیک کار نکند. - || آلتی از آلات تناسلی.

- دان بودن برنج یا عدس یا لوبیای پخته ؛ نیک نپخته بودن دانه های آن : این برنج دان است ؛ آنچنان نپخته است که دانه ها نرم شود و خامی آن بتمامی برود. مق ...

دان پاچیدن ؛ پراکندن دانه میان مرغان که برچینند. - || مجازاً خرجی کردن برای فریفتن. || آنچه درآش ریزند از حبوب : این آش آبش یک طرف است و دانش یک ط ...