پیشنهاد‌های علی باقری (٣٨,٢٧١)

دم بخت ؛ نزدیک به بختیاری. دختر دم بخت : فلانه دختر دم بخت است ؛ یعنی گاه شوهر کردن اوست که به سن شوهر کردن رسیده است.

از دم ؛ همگی. گِشت. جملگی. طرّاً. جمیعاً. قاطبة. ( یادداشت مؤلف ) .

دم آبی زدن ؛ جرعه ای آب خوردن. ( از آنندراج ) : سیر آنان که نشینند به خوان غم تو تشنه آنان که ز تیغت دم آبی نزنند. ظهوری ( از آنندراج ) .

دمی درکشیدن از شراب و مشروبات دیگر ؛ جرعه ای از آن نوشیدن. ( یادداشت مؤلف ) : بترسید بهمن ز جام نبید زواره نخستین دمی درکشید. فردوسی.

دم آبی ؛ یک جرعه آب. ( ناظم الاطباء ) .

دم آبی داشتن ؛ جرعه ای آب داشتن. ( از آنندراج ) : چون شعله بر آتش اضطرابی دارم چون زلف به خویش پیچ و تابی دارم شمشیرم و از برای مهمانی خصم گر هیچ ندا ...

دم آب ( به اضافه ) ؛ آب کم و جرعه آب. ( ناظم الاطباء ) .

به یک دم خوردن ( اندر کشیدن ) ؛ بایک نفس آشامیدن مایعی را. لاجرعه نوشیدن : به یاد سپهبد به یک دم بخورد برآورد از آن چشمه زرد گرد. فردوسی. که بود ان ...

یک دم ؛ یک لحظه. یک آن. ( یادداشت مؤلف ) : همی بود یک ماه بادرد و داغ نمی جست یک دم ز انده فراغ. فردوسی. که با خشم چشم ار برآغالدت به یک دم هم از ...

هردم که ؛ اکثر اوقات و اغلب اوقات که. ( ناظم الاطباء ) .

همه دم ؛ همیشه. همواره. پیوسته. ( یادداشت مؤلف ) : وگر دلم ز دم سرد گرم گشت رواست نه سرد باشد و نه گرم کوره ها همه دم. مسعودسعد.

دمی به آسایش برآوردن ؛ لحظه ای را به آسودگی گذراندن. نفسی به راحت کشیدن. - || کنایه از قطع علایق و گذشتن از دنیا. ( لغت محلی شوشتر ) .

هردم تازه ؛ همیشه شاداب و سبز و خرم. ( ناظم الاطباء ) .

هردم خیال ؛ هرلحظه خیال. آنکه رای و فکر ثابت و استواری ندارد. که خیال و عزمی متزلزل دارد. ( از یادداشت مؤلف ) .

دم رفتن ؛ هنگام رفتن. گاه عزیمت. زمان انتقال. - || کنایه است از وقت مردن. هنگام مرگ. دم مرگ. ( یادداشت مؤلف ) : دم رفتن است جانا به رخم نظاره ای ک ...

دم گذاردن ؛ دم گذراندن. وقت گذراندن. به پایان رساندن لحظاتی از زندگی : به شادی گذارد دمی چند را. نظامی.

دم نزع ؛ لحظه جان دادن. واپسین دم حیات : چو آیی سوی خاقانی دم نزع به دیدتو رود جانم ز دیده. خاقانی.

دم خرم ؛ روز شادی و عیش و عشرت. ( ناظم الاطباء ) .

دم خوش ؛ لحظه خوش. لحظه که به خوشی گذرد. وقتی که به خوشی سر شود. ( از یادداشت مؤلف ) : دل خوش در دم خوش جوی که چون صبح نخست گر به جانی بخری یک دم خو ...

دم را غنیمت دانستن ؛ وقت را مغتنم شمردن. از لحظات زندگی بر خوردن.

دم رستخیز برآوردن از. . . ؛ شور و فریاد و واویلای محشربر پا ساختن : همه رستم نیو با تیغ تیز برآورد از ایشان دم رستخیز. فردوسی.

دم آخر ؛ لحظه آخر. واپسین دم. کنایه از لحظه پایان زندگی. واپسین دم حیات : آنکه چون صبح دوم گر دم زند در علم دین چون دم آخر نیستی در همه گیتیش یار. س ...

دردم ؛ فوراً. فوری. بفور. آناً. فی الفور. فی الحال : دم چاه مستراح کناس را گرفت و دردم مرد. ( یادداشت مؤلف ) : برون رفتم از جامه دردم چو سیر که ترسی ...

دم خود به کسی سپردن ؛ وقت مردن رازخود با او گفتن و قایم مقام خود کردن. ( آنندراج ) : شب از هجرش چو زلف تاب خورده به دودش صبحدم دم را سپرده خم ابرو چو ...

اهل دم ؛ همراز. همدم. موافق. ( یادداشت مؤلف ) . همنفس. دردآشنا : تا کی دم اهل ، اهل دم کو؟ همراه کجا و همقدم کو؟ نظامی

دم گیرا ؛ کنایه از نیکویی گفتار و قبول عامه است. ( لغت محلی شوشتر ) . سخن مؤثر. کلام دلنشین.

دم و نفست زها ؛ کنایه است از تحسین و آفرین. چه �زها� به معنی زهی. یعنی دم و نفس که بیان کردی زهی تقریر، و به طعن هم گویند هر گاه متکلم چیزی گوید که ر ...

دم هفت راه ؛ کنایه از مذمت و بدگویی کردن است. ( لغت محلی شوشتر ) .

دم بر لب آوردن ؛ لب به سخن گشودن. حرف زدن. فاش ساختن راز و سخن پوشیده را : که این خواب و گفتار من در جهان کسی بشنود آشکار و نهان یکی را نمانم سر و تن ...

دم راندن ؛ سخن راندن. بر زبان آوردن چیزی را. گفتن مطلبی : اگر چه ز انصاف با دشمن و دوست دم مدح رانم سر دم ندارم. خاقانی.

دم گرم ؛ کنایه است از بیان گیرا. ( از آنندراج ) . و رجوع به ترکیب دم گیرا شود.

دم کسی نوشیدن ؛ فریب او خوردن. فریبای او گشتن. گول او شدن. ( از یادداشت مؤلف ) : ما بری از دعوتت دعوت ترا ما ننوشیم این دم تو کافرا. مولوی. و رجوع ...

دم گرم در بار کسی نهادن ؛ فریب دادن او را. ( یادداشت مؤلف ) : تا از دم سرد کی رهاند یارم حالی دم گرم می نهد در بارم. مجیرالدین بیلقانی. || لاف. ( ...

دم اسد ؛ دم به معنی دعوی و اسد لقب حضرت علی ( ع ) و خلاصه معنی دم اسد دعوی محبت علی مرتضی است. ( غیاث ) ( آنندراج ) .

به دم داشتن ؛ فریفتن. گول زدن. فریب دادن. ( یادداشت مؤلف ) : و مدتی اتابک را به دم می داشت که من سلطان را می گیرم. ( راحةالصدور راوندی ) .

پر باد و دم ؛ پر از فریب و خدعه : مکن بی گنه بر تن من ستم که گیتی سپنج است و پر باد و دم. فردوسی. - || پر لاف و افتخار : یکی نامه بنوشت پر باد و د ...

دم خریدن و دم فروختن ؛ فریب خوردن و فریب دادن. فریفته شدن و فریفتار کردن : چون نای شدم سر چو زبان گمشده خواهم تا بیش ز کس دم نخرم دم نفروشم. خاقانی.

دم و باد ؛ باد و دم : زین دم و بادی که توان درگرفت پرده ز کارش نتوان برگرفت. امیرخسرو ( از آنندراج ) .

باد و دم ؛ مجازاً، هیاهو. اشتلم. لاف زور و قدرت. ( یادداشت مؤلف ) : مکن بر تن و جان زیان و ستم همی از تو بینم همه باد و دم. فردوسی. کاندر فتدبه جی ...

- || کنایه است از تکبر و خودپسندی. ( ناظم الاطباء ) . کنایه است از خودستایی و خود نمایی. ( از آنندراج ) .

به دم آشامیدن ؛ با نفس به دهان در کشیدن. هورت کردن. ( یادداشت مؤلف ) : تا بی ادبی همی توانی کرد خون علما به دم بیاشامی. ناصرخسرو.

با باد و دم ؛ با تکبر و غرور. با اشتلم و خودستایی. متکبر. متکبرانه. ( از یادداشت مؤلف ) : کجا خواهران جهاندار جم کجا تاجداران با باد و دم. فردوسی. ...

در ( اندر ) دم چیزی یا کاری رفتن ؛ بدان کار دست یازیدن. اقدام نمودن به آن : خورش چون بدین گونه داری به خوان چنان رفتی اندر دم هفتخوان. فردوسی.

به دم کشیدن ، درکشیدن ، برکشیدن کسی یا حیوانی یا چیزی را ؛ کنایه از گرفتار ساختن وی. به دام انداختن و از پای در آوردن او : کمندی به فتراک او شست خم ک ...

دم کسی را دیدن ؛ با دادن چیزی کسی را برای مقصودی حاضر کردن. به او رشوه دادن. به او رشوه پنهانی دادن. ( یادداشت مؤلف ) .

دم جارو ؛ خاکروبه. حواقه. کناسه. خانه روبه. ( یادداشت مؤلف ) .

بسته شدن دم کسی را ؛ بسته شدن دهان و کنایه از خاموش و ساکت شدن. ( یادداشت مؤلف ) : شد بسته مرکبان را دم از برای آن کآمد به گوش ایشان آواز شیر نر. م ...

دم و دودی در مطبخی نبودن ؛ هیچ در آنجا نپختن. ( یادداشت مرحوم دهخدا ) .

دم بالا دادن دیگ ؛ بلند شدن بخار آن. برخاستن بخار از آن. ( یادداشت مؤلف ) .

دم و دود از کسی یا قومی برآوردن ؛ آنها را به آتش کشیدن و مغلوب و نابود کردن : چو بازآیم ایدر ببندم میان برآرم دم و دود از ایرانیان. فردوسی. تو فرزن ...