[ویکی فقه] تأویل. برگرداندن لفظ از معنای ظاهری اش را تأویل گویند. تأویل در دو علم اسلامی به کار رفته است:
۱. در علوم قرآنی
۲. در فقه.
از آن به مناسبت در بابهای جهاد، تجارت، رهن، عتق و قضاء سخن رفته است.
تأویل مشتق از لفظ «اول» و به معنی بازگرداندن است. اگر گفته شود فلان چیز را تأویل کرده یعنی آن را به اصل اول خود بازگردانده است.
← تأویل در علوم قرآنی
تأویل از کلمات کلیدی قرآن و هم چنین از اصطلاحات علوم قرآنی است که در حوزه
حدیث و
حکمت و
عرفان و علوم بلاغی و ادبی هم کاربرد دارد.
← معنای تأویل در نزد علمای الهی
تأویل نزد علمای الهی به معنی تفسیر کتابهای مقدس به نحو رمزی یا مجازی است برای آنکه معانی پنهانی آنها را کشف کند.
← دیدگاه جرجانی در تأویل
جرجانی گوید: تأویل در شرع «عبارتست از گرداندن لفظ از معنی ظاهری آن به معنائی که در لفظ پنهان و در
نظر مفسر موافق کتاب و سنت باشد. مثلا در آیه «زنده را از مرده بیرون آورد» (یُخْرِجُ الْحَیَّ مِنَ الْمَیِّتِ) اگر بیرون آوردن پرنده از
تخم اراده شده تفسیر است و اگر بیرون آوردن
مؤمن از کافر یا عالم از جاهل اراده شده تأویل است.
← تأویل در فقه
یکی از موارد کاربرد اصطلاح تأویل در فقه می باشد که در برخی از ابواب فقهی به مناسبت از آن بحث شده است.
←← تأویل در ارتباط با باغیان
برخی قدما شرط جریان احکام باغیان بر خروج کنندگان بر
امام علیه السّلام را خروج به تأویل از دیدگاه خود آنان دانسته اند؛ یعنی برپایۀ تأویلی که خودشان بدان
اعتقاد دارند بر امام علیه السّلام خروج کنند، مانند خوارج و چنانچه خروج ایشان به تأویل پذیرفته نزد خودشان نباشد، در حکم محارب هستند و مشمول احکام اهل بغی نخواهند بود.
←← تأویل در ارتباط با اقرار
در ارتباط با اقرار، اگر فردی به چیزی اقرار کند، سپس کلام خود را تأویل نماید، سخن او در صورتی پذیرفته می شود که تأویل در حقّ وی محتمل باشد، مانند آنکه شخصی پس از اقرار به بردگی خویش، ادّعای غلط بودن آن را بکند و بگوید: من گمان می کردم برده بودن یکی از پدر و مادر سبب برده بودن فرزند می شود. در این فرض بنابر قول برخی ادّعای بعدی او با
وجود بیّنه پذیرفته خواهد شد.
←← تأویل در ارتباط با اقرار راهن
تأویل راهن نسبت به اقرار قبلی خود دربارۀ مال رهنی، چنانچه قابل پذیرش باشد همین حکم را دارد، مثل آنکه ابتدا اقرار کند مال رهنی را تحویل گرفته است، سپس از اقرار خود برگردد و بگوید: اقرار من به استناد نامه ای بوده که وکیلم به دروغ برای من نوشته است.
در این فرض نیز ادّعای بعدی او پذیرفته و قسم به مرتهن متوجّه می شود.
تذکر
برای اطلاع بیشتر به مقالات ذیل رجوع شود:
تاویل الحدیث
تاویل حدیثی
تاویل عرفانی
تاویل فلسفی
تاویل قرآن
تاویل قرآنی
تاویل کلامی
[ویکی شیعه] تأویل. تأویل، اصطلاحی در علوم قرآنی و در تعبیر عام اصطلاحی است در مطالعات مربوط به
فهم نصوص به معنای نوع خاصی برداشت از متن که به نحوی بر خلاف ظاهر متن باشد. قدما این واژه را با تفسیر قرآن مترادف و از این
روی تمام
آیات قرآن را دارای تأویل می دانستند. اما متأخرین آن را به معنای خلاف ظاهر دانسته، آیاتی خاص را دارای تأویل معرفی می کنند.
واژه تاویل از ریشه «أ- وـ ل» و به معنای پیش یا وضعیت پیشین را بازگرداندن یا بازگشتن به اول است. آنجا که تاویل درباره فهم چیزی به کار رود ناظر به بازگردان چهره بیرونی به
معنای درونی است که به گونه های مختلف در قران کریم دیده می شود مانند تاویل خواب به معنایی که در پس رویا نهفته است(نک: یوسف/۶۱۲؛ کهف/۱۸ / ۷۸۹ و ۸۲) در کاربردی فراتر، مقصود از تاویل فرا بردن یک دال از معنایی ظاهری به معنایی
دور از ظاهر است که تصور می شود مهم تر از
معنای ظاهر و پیش از معنای ظاهر مقصود گوینده بوده است. برخی قرآن پژوهان معاصر در توضیح معنای تأویل آورده اند: «هر لفظ یا عملی که
متشابه باشد، وقتی برای آن، توجیه خردپسندی وجود داشته باشد، این توجیه، تأویل آن لفظ یا عمل خواهد بود. شخص تأویل کننده، هنگامی که برای سخن متشابه معنای معقولی را بیان می دارد، در حقیقت مهار لفظ را به
دست می گیرد و آن را به سوی معنای درستی که ارائه می دهد، باز می گرداند، به همین خاطر در نیکو نشان دادن عملی که شبهه انگیز است نیز واژه تأویل کاربرد دارد همان گونه که در داستان حضرت خضر و موسی ـ علیهما السلام ـ کلمه تأویل در ضمن
آیات شریف قرآن مجید آمده است: قال هذا فراقٌ بینی و بینک سَأُنبّئُکَ بتأویل ما لَمْ تَسْتَطِعْ علیه صبرا؛ گفت اینک هنگام جدایی من و توست. به زودی تو را از تأویل آنچه نتوانستی درباره آن صبر کنی آگاه خواهم ساخت.»
[ویکی اهل البیت] تأویل. لفظ تاویل در قرآن به چهار معنا آمده است:
1-عاقبت و نتیجه کار: «و زنوا بالقسطاس المستقیم ذلک خیر و أحسن تأویلا» (اسراء 35) با ترازوی راست بسنجید که آن بهتر است و در عاقبت نیکوتر، یعنی عذاب و معصیت ندارد.
2-تأویل به معنی
تعبیر خواب «و یعلمک من تأویل الاحادیث» (یوسف7) تو را تعبیر خواب آموزد. «نبئنا بتأویله» (یوسف 38) تعبیر آن خواب را به ما خبر ده. آن را تأویل گویند که بازگشت خواب بدو است.
3-تأویل به معنی حقیقت قیامت و
معاد و ثواب وعقاب آن «هل ینظرون الا تأویله یوم یأتی تأویله یقول الذین نسوه من قبل قد جائت رسل ربنا بالحق»(اعراف 51) انتظار ندارند کفار مگر تأویل خبر قیامت را. روزی که تأویل آن بیاید آنها که تغافل نمودند خواهند گفت رسولان پروردگار ما خبردرست آوردند. حقیقت نعمت و عذاب
آخرت و درجه شدت آن برای مردم این
جهان چنانکه باید
مفهوم نشده و آن را سست می گیرند اما چون بدانجا روند حقیقت را در می یابند.
4- تاویل قرآن که در آیه معروف به آیه
محکم و متشابه آمده است: «فاما الذین فی قلوبهم زیغ فیتبعون ما تشابه منه ابتغاء الفتنة و ابتغاء تاویله و ما یعلم تاویله الا الله»(آل عمران 7)
[ویکی فقه] تأویل (قرآن). تاویل به معنی بازگشت دادن هر چیزی به هدف مورد نظر از آن است.
تاویل، بازگشت دادن هر چیزی به هدف مورد نظر از آن و در اصطلاح قرآن به چهار معنا آمده است:۱. عاقبت و نتیجه کار: اسراء آیه۳۵ ۲. تعبیر خواب: یوسف آیه۶ ۳. حقیقت قیامت و معاد: اعراف آیه۵۳ ۴. تعیین مراد و مقصود
خداوند از آیات
مجمل و متشابه قرآن :
آل عمران آیه۷.
[ویکی فقه] برگرداندن لفظ از معنای ظاهری اش را تأویل گویند. تأویل در دو علم اسلامی به کار رفته است:
۱. در علوم قرآنی
۲. در فقه.
از آن به مناسبت در بابهای جهاد، تجارت، رهن، عتق و قضاء سخن رفته است.
تأویل مشتق از لفظ «اول» و به معنی بازگرداندن است. اگر گفته شود فلان چیز را تأویل کرده یعنی آن را به اصل اول خود بازگردانده است.
← تأویل در علوم قرآنی
برای اطلاع بیشتر به مقالات ذیل رجوع شود:
تاویل الحدیث
تاویل حدیثی
تاویل عرفانی
تاویل فلسفی
تاویل قرآن
تاویل قرآنی
تاویل کلامی
[ویکی شیعه] تأویل، اصطلاحی در علوم قرآنی و در تعبیر عام اصطلاحی است در مطالعات مربوط به فهم نصوص به معنای نوع خاصی برداشت از متن که به نحوی بر خلاف ظاهر متن باشد. قدما این واژه را با تفسیر قرآن مترادف و از این روی تمام آیات قرآن را دارای تأویل می دانستند. اما متأخرین آن را به معنای خلاف ظاهر دانسته، آیاتی خاص را دارای تأویل معرفی می کنند.
واژه تاویل از ریشه «أ- وـ ل» و به معنای پیش یا وضعیت پیشین را بازگرداندن یا بازگشتن به اول است. آنجا که تاویل درباره فهم چیزی به کار رود ناظر به بازگردان چهره بیرونی به معنای درونی است که به گونه های مختلف در قران کریم دیده می شود مانند تاویل خواب به معنایی که در پس رویا نهفته است(نک: یوسف/۶۱۲؛ کهف/۱۸ / ۷۸۹ و ۸۲) در کاربردی فراتر، مقصود از تاویل فرا بردن یک دال از معنایی ظاهری به معنایی دور از ظاهر است که تصور می شود مهم تر از معنای ظاهر و پیش از معنای ظاهر مقصود گوینده بوده است. برخی قرآن پژوهان معاصر در توضیح معنای تأویل آورده اند: «هر لفظ یا عملی که متشابه باشد، وقتی برای آن، توجیه خردپسندی وجود داشته باشد، این توجیه، تأویل آن لفظ یا عمل خواهد بود. شخص تأویل کننده، هنگامی که برای سخن متشابه معنای معقولی را بیان می دارد، در حقیقت مهار لفظ را به دست می گیرد و آن را به سوی معنای درستی که ارائه می دهد، باز می گرداند، به همین خاطر در نیکو نشان دادن عملی که شبهه انگیز است نیز واژه تأویل کاربرد دارد همان گونه که در داستان حضرت خضر و موسی ـ علیهما السلام ـ کلمه تأویل در ضمن آیات شریف قرآن مجید آمده است: قال هذا فراقٌ بینی و بینک سَأُنبّئُکَ بتأویل ما لَمْ تَسْتَطِعْ علیه صبرا؛ گفت اینک هنگام جدایی من و توست. به زودی تو را از تأویل آنچه نتوانستی درباره آن صبر کنی آگاه خواهم ساخت.»
لفظ «تأویل قرآن» در قرآن مجید در سه آیه آمده است:
[ویکی اهل البیت] لفظ تاویل در قرآن به چهار معنا آمده است :
1-عاقبت و نتیجه کار: «و زنوا بالقسطاس المستقیم ذلک خیر و أحسن تأویلا» (اسراء 35) با ترازوی راست بسنجید که آن بهتر است و در عاقبت نیکوتر، یعنی عذاب و معصیت ندارد.
2-تأویل به معنی تعبیر خواب «و یعلمک من تأویل الاحادیث» (یوسف7) تو را تعبیر خواب آموزد. «نبئنا بتأویله» (یوسف 38) تعبیر آن خواب را به ما خبر ده. آن را تأویل گویند که بازگشت خواب بدو است.
3-تأویل به معنی حقیقت قیامت و معاد و ثواب وعقاب آن «هل ینظرون الا تأویله یوم یأتی تأویله یقول الذین نسوه من قبل قد جائت رسل ربنا بالحق»(اعراف 51) انتظار ندارند کفار مگر تأویل خبر قیامت را. روزی که تأویل آن بیاید آنها که تغافل نمودند خواهند گفت رسولان پروردگار ما خبردرست آوردند. حقیقت نعمت و عذاب آخرت و درجه شدت آن برای مردم این جهان چنانکه باید مفهوم نشده و آن را سست می گیرند اما چون بدانجا روند حقیقت را در می یابند.
4- تاویل قرآن که در آیه معروف به آیه محکم و متشابه آمده است: «فاما الذین فی قلوبهم زیغ فیتبعون ما تشابه منه ابتغاء الفتنة و ابتغاء تاویله و ما یعلم تاویله الا الله »(آل عمران 7)
در صدر
اسلام در میان اکثریت تسنن معروف بود که قرآن کریم را در جایی که دلیل باشد می توان از ظاهرش صرف کرده به معنای خلاف ظاهر حمل کرد و معمولاً معنای خلاف ظاهر «تأویل» نامیده می شد و آنچه در قرآن کریم به نام «تأویل» ذکر شده به همین معنا تفسیر می گردد.
در کتاب مذهبی
جماعت و همچنین در مناظره های مذاهب مختلفه - که به تحریر درآمده - بسیار به
چشم می خورد که در مسئله ای که با
اجماع علمای مذهب یا دلیل دیگری ثابت می شود اگر با ظاهر آیه ای از آیات قرآنی مخالف باشد، آیه را تأویل نموده به معنای خلاف ظاهر حمل می کنند و گاهی دو طرف متخاصم برای دو قول متقابل با آیات قرآنی احتجاج می نمایند و هر کدام از دو طرف آیه، طرف دیگر را تأویل می کند.
[ویکی الکتاب] معنی
تَأْوِیلِ: معنایی غیر از معنای ظاهری لفظ - معنا و مقصود اصلی
معنی
رَّاسِخُونَ: ثابت قدمان - استواران - پابرجاها (در کافی از امام صادق (علیهالسلام) روایت آورده که فرمود : ماییم راسخین در علم ، و ما تاویل (منظور و مقصود اصلی )قرآن را میدانیم )
ریشه کلمه:
اول (۳۶۸ بار)
«تأویل» در اصل لغت، به معنای بازگشت دادن چیزی است، و بنابراین هر کار یا سخنی به هدف نهایی برسد، می گوئیم تأویل آن آمده است، به همین دلیل، بیان هدف اصلی یک اقدام یا تفسیر واقعی یک سخن یا تفسیر و نتیجه و پایان یک خواب و یا تحقق یافتن واقعیت یک مطلب، همه اینها تأویل نامیده می شود.
[ویکی فقه] تاویل (ابهام زدایی). واژه تأویل ممکن است در معانی ذیل به کار رفته باشد: • تأویل (علوم قرآنی)، یکی از اصطلاحات به کار رفته در علوم قرآنی، به معنای فاصله گرفتن از معنای ظاهری لفظ، به استناد دلیل و قرینه• تأویل (فقه)، یکی از اصطلاحات به کار رفته در فقه، به معنای برگرداندن لفظ از معنای ظاهری اش• تأویل (حدیث)، یکی از اصطلاحات به کار رفته در علوم حدیث، به معنای فاصله گرفتن از معنای ظاهری لفظ، به استناد دلیل و قرینه• تأویل (کلام)، یکی از اصطلاحات به کار رفته در علم کلام، به معنای
نقل و
صَرف کلام از معنای ظاهر آن به معنایی محتمل به شرط موافقت با قرآن و سنت• تأویل (فلسفه)، یکی از اصطلاحات به کار رفته در فلسفه، به معنای نقل و صَرف کلام از معنای ظاهر آن به معنایی محتمل• تأویل (عرفان)، یکی از اصطلاحات به کار رفته در علوم قرآنی، به معنای تبرّی از
تشبیه و تعطیل و تمسک به معنای باطنی
...
[ویکی فقه] تاویل (حدیث). واژه تأویل و مشتقات آن در حدیث ، بویژه حدیث
شیعه ، و غالباً مرتبط با قرآن ، بسیار آمده است
در کلام اهل
بیت موارد زیادی از تأویل های قرآن آمده است که به عنوان نمونه به چند مورد اشاره می گردد.
برای مثال در باره آیه ۳۹ سوره انفال
انفال/سوره۸، آیه۳۹.
در بیانات اصحاب و شاگردان امامان نیز این معنای تأویل برای قرآن رایج بوده است.
← ابن عباس
التفات به این نکته که واژه
تنزیل در احادیث در برابر تأویل آمده و از سوی دیگر این دو واژه مترادف دو واژه ظاهر و باطن شناسانده شده است، برای فهم مراد از واژه تأویل قرآن در کاربرد حدیثی، سودمند و چه بسا
ضروری است.
← ظهر و بطن قرآن
...
[ویکی فقه] تاویل (عرفان). صوفیان خود را اهل احوال و محبت و اخلاص می دانسته اند و این امور را وصف باطن تلقی می کرده اند، بنابراین از آن جا که آنان در مقابل ظاهر
دین ــ که علم
شریعت و
اصول فقه با آن سروکار دارد ــ به باطن و اسراری برای دین قایل بوده اند، عرفان و تصوف را اساساً می توان مسلکی تأویلی به شمار آورد.
عرفا نیز هم چون
حکما از تشبیه و تعطیل تبرّی جسته و با
نفی تقلید در
ایمان ، راه نجات را در تلاش و طلب حقیقت و جستجوی دلایل
توحید یافته اند.
عبدالکریم بن هوازن قشیری، الرسالة القشیریة، ج۱، ص۱۹ـ۲۰، چاپ عبدالحلیم محمود و محمود بن شریف، قاهره (بی تا)، چاپ افست قم ۱۳۷۴ ش.
عرفا در خصوص طریق
اهل باطن و ارباب تأویل به احادیث و اخبار متناسب با آن استناد کرده اند، از جمله
حدیث مشهور «اِنَّ لِلْقرآنِ ظَهْراً و بَطناً و لِبَطْنِهِ بَطْناً اِلی سَبْعَةِ ابطنٍ» که در برخی
روایات «الی سَبْعینَ بطناً» آمده است
داود بن محمود قیصری، رسائل قیصری، ج۱، ص۲۲، چاپ جلال الدین آشتیانی: التوحید و النبوة و الولایة، (مشهد) ۱۳۵۷ ش.
سیدحیدر آملی
حیدر بن
علی آملی، تفسیر المحیط الاعظم و البحر الخضم فی تأویل کتاب اللّه العزیز المحکم، ج۱، ص۲۰۳ـ ۲۰۵، چاپ محسن موسوی تبریزی، تهران ۱۴۱۶/۱۹۹۵.
...
[ویکی فقه] تاویل (علوم قرآنی). واژه تأویل در قرآن هفده بار به کار رفته است: هشت بار در سوره یوسف
تنوع کاربرد واژه تأویل در قرآن ، آن را در کانون مباحثات لغت شناسان و مفسران قرار داده و بویژه نویسندگان کتاب های وجوه قرآن ، به مناسبت بحث از واژه تأویل به توضیح مرادات قرآنی از این واژه پرداخته اند.
معانی قرآنی تأویل
...
[ویکی فقه] تاویل (فلسفه). تأویل در اصطلاح نقل و صرف کلام از معنای ظاهر به معنای دیگر که محتمل است می باشد به شرطی که با دلیل باشد و مخالف با کتاب و سنت نباشد.
تأویل در
فلسفه از دو حیث جریان دارد: اول در مباحث فلسفی و دوم در مباحثی که از طریق مبانی فلسفی ، تفسیری از قرآن و حدیث ارائه بشود.
سازگاری و توفیق میان
عقل و نقل یا فلسفه و دین در میان
فلاسفه مسلمان ایران ، بنیانی
عقلی و
هستی شناختی یافته است.
← روش کار فلسفه و دین
کتابِ الجمع بین رأیی الحکیمین
فارابی را می توان نوعی تأویل دانست که در آن اختلافاتِ ظاهریِ (به زعم وی) افلاطون و
ارسطو به
وحدت باطنیِ حکمت آن دو مؤَّول می شود، زیرا گوهر اصلی آن دو حکمت، یکی است.
حنا فاخوری و خلیل جر، تاریخ فلسفه در جهان اسلامی، ج۲، ص۴۰۰ـ۴۰۷،
ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران ۱۳۵۸ش.
در مجموعه آثار
ابن سینا ، تألیفاتی هست که با نوشته های مشائی وی تفاوت دارد.
در زمره این آثار سه داستان تمثیلی حی بن یقظان و رسالة الطیر و سلامان و ابسال قرار می گیرد.
با مطالعه این آثار بعضی جنبه های برجسته « فلسفه باطنی » ابن سینا آشکار می شود.
در داستان های تمثیلی، مشرق در معنای رمزی خود عالم نور یا صور محض است و مغرب ، عالم سایه ( ظل ) و مادّه .
نفس آدمی هم چون اسیری در تاریکی مادّه زندانی است و باید خود را آزاد کند تا بتواند به عالم نوری که آدمی از آن جا هبوط کرده است، برسد و محتاج راهنمایی است که وی را در این جهان رهبری کند و به رستگاری نهایی برساند.
حسین نصر، سه حکیم مسلمان، ج۱، ص۵۰ ـ۵۱، ترجمه احمد آرام، تهران ۱۳۵۴ش.
...
[ویکی فقه] تاویل (قرآن). تاویل به معنی بازگشت دادن هر چیزی به هدف مورد نظر از آن است.
تاویل، بازگشت دادن هر چیزی به هدف مورد نظر از آن و در اصطلاح قرآن به چهار معنا آمده است:۱. عاقبت و نتیجه کار: اسراء آیه۳۵ ۲. تعبیر خواب: یوسف آیه۶ ۳. حقیقت قیامت و معاد: اعراف آیه۵۳ ۴. تعیین مراد و مقصود خداوند از آیات مجمل و متشابه قرآن : آل عمران آیه۷.
[ویکی فقه] تاویل (کلام). تأویل در اصطلاح، نقل و صَرف کلام از معنای ظاهر آن به معنایی محتمل است، مشروط بر این که با دلیل
صورت گیرد و موافق با کتاب و سنت باشد، مثلاً در باره آیه «یُخرِجُ الحَیَّ مِنَ الْمیِّتِ...»
تأویل ، ظن به مرادِ متکلم (قایل یا ماتن) و تفسیر ، قطع بدان است، زیرا تفسیر بیان معنای لفظی است که احتمال وجه و معنایی دیگر برای آن وجود ندارد، اما در
باب تأویل چنین نیست.
ذیل واژه، ابن منظور، لسان العرب.
در باره فرق تأویل و بیان (پیدا آوردن) گفته اند که تأویل برای کلامی به کار می رود که در وهله اول معنای محصّلی از آن فهمیده نمی شود و برای فهم معنای مراد، نیاز به تأویل دارد، حال آن که بیان در باره کلامی است که فهمیده می شود، اما نسبت به برخی کلام های دیگر نوعی پوشیدگی دارد.
معنای
صریح و وجوه تأویل
گاهی در مقام اشاره به بی نیازی از تأویل، لفظ « صریح » را به کار برده اند و هم چنین عنوان «
وجوه تأویل » را در مواردی استعمال کرده اند که
قصد متکلم از کلام بروشنی دانسته نیست و اقوال متفاوتی در باره مراد او بیان شده است.
محمد بن ابراهیم صدرالدین شیرازی، تفسیر القران الکریم، ج۴، ص۱۶۸، چاپ محمد خواجوی، قم ۱۳۶۳ـ۱۳۷۳ش.
...
