دلالت التزامی و تفسیر

[ویکی فقه] متون وحیانی، از جمله قرآن ، همانند دیگر گفتارها و نوشتارها، دارای مدلول التزامی اند و باید در مقام فهم و تفسیر ، آن ها را مورد توجه قرار داد. لوازم معنایی آیات قرآن، مقصود خداوند بوده، می توان به آن ها استناد کرد.
با آن که برخی از عالمان همه لوازم آیات، اعم از بیّن و غیر بیّن را معتبر می شمارند، اما در مقابل، گروهی دیگر فقط بر اعتبار لوازم بیّن تأکید می کنند. در این مقاله ، پس از بیان انواع دلالت ها و اقسام دلالت التزامی، درباره نقش دلالت التزامی آیات در تفسیر قرآن بر نکات زیر تأکید شده است:دلالت التزامی اگرچه تابع دلالت لفظی است، دلالتی عقلی و معنا بر معنا است. این دلالت ارتباطی به باطن آیات نداشته، همه عالمان قرآن پژوه می توانند با دقت درلوازم عقلی یا عرفی مفاد آیات، بدان دست یابند. دلالت التزامی در جایی که بیّن بمعنی الاخص باشد، مقصود گوینده به شمار می آید، و هرچند مشروط به اراده او نیست و به طور طبیعی مدلول های التزامی غیربیّن مغفول عنه واقع می شوند، در باب کلام خداوند و معصومان که به همه لوازم سخن خود آگاه اند، می توان پذیرفت که به لوازم بیّن و غیربیّن آن نیز توجه داشته اند.شرط دلالت التزامی، قابل درک بودن لازم معنای لفظ برای مخاطب است و شرط دیگری برای آن متصور نیست. اگرچه مدلول التزامی مرز خاصی ندارد، عقلا به لوازم قریب کلام تکیه می کنند و لوازم بعید را وا می نهند. شمردن مدلول التزامی به مثابه مفهوم یا منطوق غیر صریح کلام، تفاوتی در ماهیت آن ایجاد نمی کند و در هر صورت، به عنوان مفاد ظاهرِ کلام تلقی نخواهد شد.
مقدمه
مفسر در تفسیر قرآن با متن سروکار دارد، و بر آن است که مقصود خدای را از لابه لای الفاظ و عبارات قرآن به دست آورد. بنابراین لازم است پیش از آن، انواع دلالت های الفاظ و حدود و شرایط آن را باز شناسد و به هنگام تفسیر، در پی کشف آن ها برآید تا در نتیجه، مقصود خداوند از آیات را در حد امکان و توان دریابد.بحث دلالت ها در علوم مختلفی مانند ادبیات ، منطق ، اصول فقه و روش شناسی تفسیر مطرح است. عالمان بلاغت و منطق و اصول و تفسیر، هر یک در بخشی از مباحث خود بدان پرداخته و بنابر دیدگاه رایج در آن دانش ها، مطالبی ارائه کرده اند. در این میان، دلالت التزامی و نقش آن در فهم مقصود مؤلف ، یکی از موضوعات بایسته پژوهش است. آیا مدلول های التزامی آیات نیز مقصود خداوند به شمار می آیند؟ آیا تفاوتی در انواع دلالت التزامی در این باب وجود دارد؟ در این بحث، نخست برای روشن شدن مقصود از دلالت التزامی ناگزیریم به علوم پیش گفته نظری بیفکنیم. ابتدا انواع دلالت را تعریف کرده و سپس با استناد به کتاب های منطقی، اصولی، بلاغی و تفسیری، مروری بر دیدگاه های رایج خواهیم کرد و در حد توان، دیدگاه برتر را برمی نشانیم.
انواع دلالت
دلالت لفظ یا بر تمام موضوع له است؛ مانند دلالت انسان بر حیوان ناطق ، یا برجزء موضوع له است؛ مانند دلالت انسان بر حیوان، و یا بر خارج موضوع له است؛ مانند دلالت انسان بر ضاحک . اولی را دلالت وضعیه می نامند؛ زیرا واضع ، لفظ را برای دلالت بر تمام موضوع له وضع کرده است. دو دلالت دیگر از منظر بیش تر عالمان اصولی و بلاغی عقلیه است؛ زیرا دلالت لفظ بر آن ها به جهت آن است که عقل حصول کل در ذهن را مستلزم حصول جزء می داند و حصول ملزوم نیز مستلزم حصول لازم است، ولی منطقیان هر سه دلالت پیش گفته را وضعی می دانند؛ به این معنا که وضع در آن مدخلیت دارد و دلالت عقلیه را در برابر دلالت وضعی و طبعی قرار می دهند. خواجه طوسی در اساس الاقتباس از دیدگاه غالب فاصله گرفته و با بیان وضعی بودن دلالت مطابقی، دلالت تضمن و التزام را به مشارکت وضع و عقل می داند.
دلالت التزامی
...