پیشنهاد‌های استاد حسین جعفری خویی (١١٦)

رَفَق: به معنای کوتاه آمدن و سخت نگرفتن و انعطاف نشان دادن است. "إِلَی الْمَرافِقِ"، آرنج را از آن جهت مرفق گویند که کوتاه آمده و خم می شود. رفیق به ...

نکَص: ترک کردن شیطان، همراهان إنس خود را در میدان جنگ ( فَلَمَّا تَراءَتِ الْفِئَتانِ نَکَصَ عَلى‏ عَقِبَیْهِ ) یا در زمان تلاوت قرآن در برابر مومنان ...

رُعب: رُعب امری مقدّر و به دست حضرت حق و نصرتی در حق مؤمنان است، چنانچه در باب اصحاب کهف در زمان آرمیدن شان در غار می فرماید:"وَ لَمُلِئْتَ مِنْهُمْ ...

نَصَت: سر و صدای اجنه و شیاطین با یکدیگر را در گوش انسان، نَصَتَ گویند؛ زیرا شیطان زمان تلاوت قرآن در گوش شنوندۀ آن سر و صدا می کند و با خواطری که بر ...

نداء: به معنای خواندن و صدا کردن است. فَنادی فِی الظُّلُماتِ أَنْ لا إِلهَ إِلاَّ أَنْتَ سُبْحانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ: نداء با صدای بس ...

فَوْز: رستگاری ؛ رستن؛ یعنی خوشبختی توأم با دفع شر. فَمَنْ زُحْزِحَ عَنِ النَّارِ وَأُدْخِلَ الْجَنَّةَ فَقَدْ فَازَ کسی که به بهشت می رود ؛ همزمان ا ...

وَعظ: وَعظ به معنای پند است و پند الزاماً به معنای انجام عمل خاصی نیست. وَمَوْعِظَةً لِلْمُتَّقِینَ وعظ با دلیل بر انسان بیان می شود، یعنی با پند، ا ...

وصّیَ: وصیت به معنای سفارش بر انجام کاری است. سفارشی بر اساس حکمت که مُوصی إلیه یا همان کسی که به امری وصیت می شود باید آن را اجرا کند و در زمان اجر ...

سَرَبَ: رفتن با سرعت و محو شدن از چشم را گویند. فَاتَّخَذَ سَبِیلَهُ فِی الْبَحْرِ سَرَبًا یعنی ماهی چنان به سرعت در آب حرکت کرد که از چشم محو شد. س ...

صَرَح: به معنای ساختمان شیشه ای می باشد: قِیلَ لَهَا ادْخُلِی الصَّرْح، تصریح هم از صَرَح به معنی روشن و شفاف کردن امری برای دیده شدن را گویند.

غَداوَة: هنگام بامداد و آغاز روز؛ زمانی که آسمان به اندازه ای روشن گردد که امکان راه رفتن در روشنایی آن وجود داشته باشد. غداوه زمان آغاز کار کشاورزا ...

بکْرَة: اولین روشنایی روز مشتق از کلمه باکرة ( دست نخورده ) وَسَبِّحُوهُ بُکْرَة روز با اولین طلیعۀ روشنایی خود از سمت مشرق، بکارت و پردۀ تاریک شب ر ...

إشْرَاقِ: برآمدن آفتاب از شرق؛ تابان و روشن شدن آسمان و چون این روشنایی از شرق بر زمین می رسد آن را إِشْرَاق گویند. یُسَبِّحْنَ بِالْعَشِیِّ وَالْإِ ...

أصِیل: از اصل به معنی پایان روز که در دو معنا بکار رفته: ۱ ) به معنای زمان وصلِ به پروردگار ۲ ) به معنای برگشتن خورشید به اصل خود، یعنی در این زمان ...

دُلُوک ِ الشَّمس ِ: هنگام غروب آفتاب "اَقِمِ الصَّلاَةَ لِدُلُوکِ الشَّمْسِ"برگرفته از"دَلَکَ" به معنای روغن مالیدن است زیرا بعد از غروب خورشید، این ...

غَسق: زمان ادای نماز عشا؛ وقتی آسمان غبار آلود و سیاه به نظر می رسد . "غَسَقِ اللَّیْل" به هنگام بازشدن و گسترده شدن تاریکی از مشرق آسمان که تا محو ک ...

آنَاءَ: بعد از عشاء، "آنَاءَ اللَّیْلِ": �ثلث دوم شب� شروع میشود که به آن "نیمه شب شرعی" نیز می گویند . "أَمَّنْ هُوَ قَانِتٌ آنَاءَ اللَّیْلِ سَاجِد ...

أَسْحار: سَحَر یک سوم پایانی شب را گویند. تقریباً نیم ساعت قبل از اذان صبح. بهترین زمان برای نماز شب می باشد. وَبِٱلۡأَسۡحَارِ هُمۡ یَسۡتَغۡفِرُونَ ...

مُشْفِق: مشفق به کسی گویند که همیشه بخاطر دوستی با کسی ترس دارد کاری کند که او را از خود برنجاند و دوستی خود با او را از دست دهد. در قرآن مشفق هر کجا ...

وعد: تحقّق قولی قطعی، فقط از سوی حق تعالی در حقّ بنده را گویند، که تحقّق قولِ ذکر شده قطعی، ولی زمان آن نامشخّص است. جایز نیست انسان به انسان وعده ده ...

طَیِّبَاتِ: طَیِّبَاتِ به مأکولات و نعمت های الهی می گویند که باید هم حلال و هم پاک باشند. باید حلال باشند ولی در این حلال، همۀ قسمت ها طیب نیستند مث ...

سَعْی مَشْکُور مَن کْاٰنَ أَرَادَ الْآخِرَةَ وَسَعَىٰ لها سَعْیَهَا وَهُو مُؤْمِنٌ فَأُولَٰئِکَ کَانَ سَعْیُهُمْ مَشْکُورًا، خداوند می فرماید: سعی و ...

سَعْی مَشْکُور: مَن کْاٰنَ أَرَادَ الْآخِرَةَ وَسَعَىٰ لها سَعْیَهَا وَهُو مُؤْمِنٌ فَأُولَٰئِکَ کَانَ سَعْیُهُمْ مَشْکُورًا، خداوند می فرماید: سعی و ...

عهد: به پیمانی گویند که دو نفر متقابلا بر آن تصمیم، مصمّم و پایبند می شوند و دارای مقدار و زمان مشخص است و باید در عهدنامه مقرر شود. عهد هم بین خدا ب ...

تزکیّه: از ریشۀ �زَکَی� به معنای دور کردن چیزی از چیز دیگر است، که مجاورت با آن شئ ناپاک احتمال ناپاکی در آن چیز به وجود می آورد. تزکیه مربوط به نفس ...

تطهیر: پاک کردن چیزی ناپاک با چیزی پاک کننده را گویند، که مربوط به جسم و نفس است. آب، آلودگی را از انسان پاک می کند پس به آب مُطَهِّر و جسمی که پاک ...

انظار: به مهلتی گفته می شود که در آن از سوی حق تعالی هیچ گونه توبه و یا بازگشتی بر صاحب مهلت داده نشده است. فَمَا بَکَتْ عَلَیْهِمُ السَّمَاءُ وَالْأ ...

عُسْر: در کلام وحی غالبا به سختی و شدت دنیوی گویند که از جانب خدا نبوده و ارادۀ حق تعالی بر تداوم آن نیست و مقطعی و گذراست:سَیَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ ...

ضَنْکًا: آن نوع سختی است که فقط برای شخص غیرمؤمن و غافل از یاد خداست. وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنْکاً معیشت از عاش ( زن ...

فِتنه: فتنه به معنای آزمایش است و هدف از خلقت انسان به نوعی فتنه او برای مشخص شدن میزان پایبندی او به عهد عالم الست اوست. اجتناب و دوری از فتنه هرگز ...

رِجْس: در کلام وحی به چیزی که نفس انسان را آلوده می کند رِجْس گویند. توبه پاک کنندۀ رِجْس است. نیز کسی که خون و گوشت خوک بخورد، بر نفس او رِجْس وارد ...

َنجس: چیزی را گویند که فقط جسم انسان را آلوده می کند و بر روح او اثری ندارد؛ مانند ادرار که فقط بدن انسان را آلوده می کند و با طهارت با آب، لباس یا ...

رَهَق: به معنای وارد شدن به امری سنگین و سخت که گمراهی کامل در آن قطعی و حتمی است. وَلَا تُرْهِقْنِی مِنْ أَمْرِی عُسْرًا موسی در وادی سخت اسرار اله ...

رَجع رَجع به برگشت لحظه ای و کامل یک چیز گویند. إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ در رَجع ( یعنی مرگ ) است که در لحظه ای جسم و روح کامل، بد ...

مهلت: در مهلت، زمان برای بازگشت به سوی خدا و دور شدن از عذاب الهی داده شده است و عذاب قطعی نیست و انسان برای دوری از عذاب زمان دارد: فَمَهِّلِ الْکَا ...

مصیر: به بازگشت تدریجی گویند، یعنی انسان از لحظه تولّد به سمت مرگ حرکت می کند و هرچند میزان عمر انسان ها با هم متفاوت است ولی همه به سمت خدا حرکت می ...

اِنابه: به بازگشت مکرر زنبور به کندوی عسل بعد از گشتن و جمع کردن شهد گل ها، انابه گویند. انسان هم گاهی در زندگی در شرایطی قرار می گیرد که باید به خد ...

غِیضَ: به فرو رفتن آب در مکانی و محو شدن اثر آن گویند. قرآن کریم در مورد فروکش نمودن آب پس از اسکان کشتی نوح فرموده" وَ غِیضَ الْماءُ "آب فروکش کرد. ...

هَضم: به معنای کم کردن حجم چیزی است. غذا در جریان گوارش و جذب، در معده می چرخد و خرد و کم حجم می شود و بخشی از آن تفاله شده و دفع می شود. "وَ مَنْ یَ ...

لَمس: به معنای تماس و دست مالیدن به چیزی است. أَوْ لامَسْتُمُ النِّساءَ کنایه از تماس جنسی است ولی خداوند آن را با پرده حیا بیان فرموده؛ التماس از ری ...

نفَق: به معنای کانال های زیرزمین برای فرار را گویند که موش صحرایی و روباه در زمین برای لانه خود دو سوراخ ایجاد می کنند سوراخ پنهان را نافقا و سوراخ آ ...

جَسَد: جسد در کلام وحی هم به نوع ذی روح و هم غیر ذی روح اطلاق شده است: ذی روح چون انسان ( وَمَا جَعَلْنَاهُمْ جَسَدًا لَا یَأْکُلُونَ الطَّعَامَ ) و ...

نَقَب: ایجاد کانالی در عمق زمین، برای رسیدن پنهانی به هدفی با فاصله ای درسطح را "نقیب کردن" گویند. رهبران قوم بنی اسرائیل در قرآن "نقیب" یاد شده اند ...

غَمَام: ابر، غمام به معنی پوشاندن چیزی است که با نزول نعمت یا بلا همراه است. زیرا "غمام" صفحه آسمان را می پوشاند. "غَم "آنچه با ایجادسایه ای بر دل ، ...

سَحاب: ابرها ؛هر چیزی است در آسمان کشیده شود و در حرکت است. مراد از "سَحاب" در تمام آیات قرآن ابرهایی هستند با باز شدن حجم شان در آسمان کشیده می شون ...

مَطر: به آنچه از آسمان بر زمین می ریزد گفته می شود ممکن است باران باشد ( قَالُوا هَٰذَا عَارِضٌ مُمْطِرُنَا ) ، و یا ممکن است سنگریزه های بلاء باشد. ...

تَبَرُّجَ: تَبَرُّجَ به ساختن بُرج و برجسته کردن چیزی گویند. ولا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّةِ الْأُولى‏ :نهی از برجسته سازی اندام های جلب توج ...

زینت: هر چیزی که باعث زیبایی و آراستگی دنیا و یا اسباب آرامش و آسایش انسان شود مصداق زینت اس. زَیَّنَّا ٱلسَّمَآءَ ٱلدُّنۡیَا بِمَصَٰبِیح. الْمالُ و ...

وَرَی: پنهان شدن یک شئ درون یک شئ دیگر. یُوارِی سَوْأَةَ أَخِیهِ. قابیل جسد برادرش را پنهان کند. النَّارَ الَّتِی تُورُون:همان آتشی که درچوب نهان اس ...

متواری از ریشه وَرَی بر باب مفاعله به معنای دور شدن تا حدّ ناپدیدی است.