[ویکی فقه] دفع بدی ها با حسنه (قرآن). گناه را با توبه، منکر را با معروف، ظلم را با عفو، عذاب را با صدقه، جفا را با صله و ولایت طاغوت و شیطان را با ولایت حقّ جبران نماییم .
دفع بدی ها (معاصی و اعمال بد) با حسنه، از ویژگی ها و شیوه های مستمر صاحبان خرد:•«...انما یتذکر اولوا الالبـب؛ پس آیا کسی که می داند آنچه از جانب پروردگارت به سوی تو فرو فرستاده شده حق است همانند کسی است که ( چشم باطنش) نابیناست؟ جز این نیست که تنها صاحبان خرد متذکر می شوند.»در این آیه به صورت یک استفهام انکاری می فرماید: آیا کسی که می داند آنچه از پروردگارت بر تو نازل شده حق است، همانند کسی است که نابینا است؟ چه تعبیر جالبی؟ نمی گوید: آیا کسی که می داند که این قرآن بر حق است مانند کسی است که نمی داند، بلکه می گوید آیا کسی که این را می داند همانند اعمی است؟ این تعبیر اشاره لطیفی است به اینکه ندانستن این واقعیت به هیچ وجه امکان پذیر نیست مگر اینکه چشم دل انسان به کلی از کار افتاده باشد، و گر نه چگونه ممکن است دارنده چشم بینا و سالم چهره آفتاب را نبیند و عظمت این قرآن درست همانند نور آفتاب است؛ و لذا در پایان آیه اضافه می کند: تنها کسانی متذکر می شوند که اولوا الالباب و صاحبان مغز و اندیشه اند. •«والذین... ویدرءون بالحسنة السیئة...؛ و کسانی که برای جلب رضای پروردگارشان (در شداید و انجام وظائف) صبر کردند و نماز را برپا داشتند و از آنچه به آنها روزی کردیم (از مال و منال) در نهان و آشکار انفاق نمودند و با کار نیک خود گناهان را (یا با برخورد نیک خود بدرفتاری دیگران را) دور می سازند؛ آنهایند که برایشان عاقبت (نیک) این سرای است (به تمام شدن این دنیا بهشت است).»یکی از برنامه های صاحبان خرد بر اساس آیات قرآن این است که آنها بوسیله حسنات، سیئات خود را از میان می برند؛ به این معنی که به هنگام ارتکاب یک گناه و لغزش، تنها به پشیمان شدن و ندامت و استغفار قناعت نمی کنند، بلکه عملا در مقام جبران بر می آیند، و هر اندازه گناه و لغزش آنها بزرگ تر باشد به همان اندازه حسنات بیشتری انجام می دهند، تا وجود خود و جامعه را از لوث گناه با آب حسنات بشویند. یدرءون از ماده درأ (بر وزن زرع) به معنی دفع کردن است. این احتمال نیز در تفسیر آیه وجود دارد که آنها بدی را با بدی تلافی نمی کنند، بلکه سعی دارند اگر از کسی نسبت به آنها بدی برسد، با انجام نیکی در حق وی، او را شرمنده و وادار به تجدید نظر کنند، همانگونه که در آیه ۳۵ سوره فصلت می خوانیم: «ادْفَعْ بِالَّتِی هِی أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِی بَینَکَ وَ بَینَهُ عَداوَةٌ کَأَنَّهُ وَلِی حَمِیمٌ ؛ بدی را به آنچه نکوتر است از خود دور ساز که در این هنگام کسی که میان تو و او دشمنی و عداوت است تغییر چهره می دهد گویی دوست صمیمی تو است». در عین حال هیچ مانعی ندارد که آیه مورد بحث در صدد بیان هر دو معنی باشد. در احادیث اسلامی نیز احادیثی به مضمون هر دو تفسیر وارد شده است. در حدیثی از پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) می خوانیم که به معاذ بن جبل فرمود: اذا عملت سیئة فاعمل بجنبها حسنة تمحها: هنگامی که کار بدی کردی در کنار آن کار خوبی انجام ده که آن را محو کند. و در نهج البلاغه می خوانیم که امیر مؤمنان علی (علیه السلام) فرمود: عاتب اخاک بالاحسان الیه و اردد شره بالانعام علیه: برادرت را در برابر کار خلافی که انجام داده است بوسیله نیکی سرزنش کن، و شر او را از طریق انعام و احسان به او برگردان.
دفع زشتی ها با نیکی ها
دفع زشتی ها با نیکی ها، شیوه مستمر مؤمنان اهل کتاب:•«الذین ءاتینـهم الکتـب من قبله هم به یؤمنون؛ کسانی که پیش از این به آنها کتاب آسمانی دادیم (نظیر برخی از اهل تورات و انجیل) آنها به این (قرآن) ایمان می آورند»•«واذا یتلی علیهم قالوا ءامنا به...؛ و چون قرآن بر آنها تلاوت شود گویند: به آن ایمان آوردیم، بی تردید این همان حقّ است از جانب پروردگار ما، همانا ما پیش از (نزول) آن (به واسطه بیانات تورات و انجیل) اسلام آورده بودیم.» •«... ویدرءون بالحسنة السیئة...؛ آنهایند که مزدشان به خاطر آنکه (بر ایمان و عمل به دو کتاب آسمانی) صبر کردند، دو بار به آنها داده می شود، و با نیکی (در گفتار و کردار) بدی و آزار (مردم) را دور می سازند، و از آنچه به آنها روزی کرده ایم انفاق می کنند»
امری شایسته و ارزشمند
دفع بدی های دیگران با رفتار و کردار نیک، امری شایسته و ارزشمند:•«... ویدرءون بالحسنة السیئة اولـئک لهم عقبی الدار؛ و کسانی که برای جلب رضای پروردگارشان (در شداید و انجام وظائف) صبر کردند و نماز را برپا داشتند و از آنچه به آنها روزی کردیم (از مال و منال) در نهان و آشکار انفاق نمودند و با کار نیک خود گناهان را (یا با برخورد نیک خود بدرفتاری دیگران را) دور می سازند؛ آنهایند که برایشان عاقبت (نیک) این سرای است (به تمام شدن این دنیا بهشت است).»•«اولـئک یؤتون اجرهم مرتین بما صبروا ویدرءون بالحسنة السیئة...؛ آنهایند که مزدشان به خاطر آنکه (بر ایمان و عمل به دو کتاب آسمانی) صبر کردند، دو بار به آنها داده می شود، و با نیکی (در گفتار و کردار) بدی و آزار (مردم) را دور می سازند، و از آنچه به آنها روزی کرده ایم انفاق می کنند.»
دفع بدی ها (معاصی و اعمال بد) با حسنه، از ویژگی ها و شیوه های مستمر صاحبان خرد:•«...انما یتذکر اولوا الالبـب؛ پس آیا کسی که می داند آنچه از جانب پروردگارت به سوی تو فرو فرستاده شده حق است همانند کسی است که ( چشم باطنش) نابیناست؟ جز این نیست که تنها صاحبان خرد متذکر می شوند.»در این آیه به صورت یک استفهام انکاری می فرماید: آیا کسی که می داند آنچه از پروردگارت بر تو نازل شده حق است، همانند کسی است که نابینا است؟ چه تعبیر جالبی؟ نمی گوید: آیا کسی که می داند که این قرآن بر حق است مانند کسی است که نمی داند، بلکه می گوید آیا کسی که این را می داند همانند اعمی است؟ این تعبیر اشاره لطیفی است به اینکه ندانستن این واقعیت به هیچ وجه امکان پذیر نیست مگر اینکه چشم دل انسان به کلی از کار افتاده باشد، و گر نه چگونه ممکن است دارنده چشم بینا و سالم چهره آفتاب را نبیند و عظمت این قرآن درست همانند نور آفتاب است؛ و لذا در پایان آیه اضافه می کند: تنها کسانی متذکر می شوند که اولوا الالباب و صاحبان مغز و اندیشه اند. •«والذین... ویدرءون بالحسنة السیئة...؛ و کسانی که برای جلب رضای پروردگارشان (در شداید و انجام وظائف) صبر کردند و نماز را برپا داشتند و از آنچه به آنها روزی کردیم (از مال و منال) در نهان و آشکار انفاق نمودند و با کار نیک خود گناهان را (یا با برخورد نیک خود بدرفتاری دیگران را) دور می سازند؛ آنهایند که برایشان عاقبت (نیک) این سرای است (به تمام شدن این دنیا بهشت است).»یکی از برنامه های صاحبان خرد بر اساس آیات قرآن این است که آنها بوسیله حسنات، سیئات خود را از میان می برند؛ به این معنی که به هنگام ارتکاب یک گناه و لغزش، تنها به پشیمان شدن و ندامت و استغفار قناعت نمی کنند، بلکه عملا در مقام جبران بر می آیند، و هر اندازه گناه و لغزش آنها بزرگ تر باشد به همان اندازه حسنات بیشتری انجام می دهند، تا وجود خود و جامعه را از لوث گناه با آب حسنات بشویند. یدرءون از ماده درأ (بر وزن زرع) به معنی دفع کردن است. این احتمال نیز در تفسیر آیه وجود دارد که آنها بدی را با بدی تلافی نمی کنند، بلکه سعی دارند اگر از کسی نسبت به آنها بدی برسد، با انجام نیکی در حق وی، او را شرمنده و وادار به تجدید نظر کنند، همانگونه که در آیه ۳۵ سوره فصلت می خوانیم: «ادْفَعْ بِالَّتِی هِی أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِی بَینَکَ وَ بَینَهُ عَداوَةٌ کَأَنَّهُ وَلِی حَمِیمٌ ؛ بدی را به آنچه نکوتر است از خود دور ساز که در این هنگام کسی که میان تو و او دشمنی و عداوت است تغییر چهره می دهد گویی دوست صمیمی تو است». در عین حال هیچ مانعی ندارد که آیه مورد بحث در صدد بیان هر دو معنی باشد. در احادیث اسلامی نیز احادیثی به مضمون هر دو تفسیر وارد شده است. در حدیثی از پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) می خوانیم که به معاذ بن جبل فرمود: اذا عملت سیئة فاعمل بجنبها حسنة تمحها: هنگامی که کار بدی کردی در کنار آن کار خوبی انجام ده که آن را محو کند. و در نهج البلاغه می خوانیم که امیر مؤمنان علی (علیه السلام) فرمود: عاتب اخاک بالاحسان الیه و اردد شره بالانعام علیه: برادرت را در برابر کار خلافی که انجام داده است بوسیله نیکی سرزنش کن، و شر او را از طریق انعام و احسان به او برگردان.
دفع زشتی ها با نیکی ها
دفع زشتی ها با نیکی ها، شیوه مستمر مؤمنان اهل کتاب:•«الذین ءاتینـهم الکتـب من قبله هم به یؤمنون؛ کسانی که پیش از این به آنها کتاب آسمانی دادیم (نظیر برخی از اهل تورات و انجیل) آنها به این (قرآن) ایمان می آورند»•«واذا یتلی علیهم قالوا ءامنا به...؛ و چون قرآن بر آنها تلاوت شود گویند: به آن ایمان آوردیم، بی تردید این همان حقّ است از جانب پروردگار ما، همانا ما پیش از (نزول) آن (به واسطه بیانات تورات و انجیل) اسلام آورده بودیم.» •«... ویدرءون بالحسنة السیئة...؛ آنهایند که مزدشان به خاطر آنکه (بر ایمان و عمل به دو کتاب آسمانی) صبر کردند، دو بار به آنها داده می شود، و با نیکی (در گفتار و کردار) بدی و آزار (مردم) را دور می سازند، و از آنچه به آنها روزی کرده ایم انفاق می کنند»
امری شایسته و ارزشمند
دفع بدی های دیگران با رفتار و کردار نیک، امری شایسته و ارزشمند:•«... ویدرءون بالحسنة السیئة اولـئک لهم عقبی الدار؛ و کسانی که برای جلب رضای پروردگارشان (در شداید و انجام وظائف) صبر کردند و نماز را برپا داشتند و از آنچه به آنها روزی کردیم (از مال و منال) در نهان و آشکار انفاق نمودند و با کار نیک خود گناهان را (یا با برخورد نیک خود بدرفتاری دیگران را) دور می سازند؛ آنهایند که برایشان عاقبت (نیک) این سرای است (به تمام شدن این دنیا بهشت است).»•«اولـئک یؤتون اجرهم مرتین بما صبروا ویدرءون بالحسنة السیئة...؛ آنهایند که مزدشان به خاطر آنکه (بر ایمان و عمل به دو کتاب آسمانی) صبر کردند، دو بار به آنها داده می شود، و با نیکی (در گفتار و کردار) بدی و آزار (مردم) را دور می سازند، و از آنچه به آنها روزی کرده ایم انفاق می کنند.»
wikifeqh: دفع_بدی ها_با_حسنه_(قرآن)