ب

[ویکی فقه] ب ِ، دومین حرف از الفبای زبان فارسی و عربی در ترتیب ابتثی و ابجدی است.
«ب » را از حروف انفجاری، انسدادی یا شدیده دانسته اند، از آن رو که برای تلفظ آن مانعی در گذرگاه صوت ایجاد شده ، راه نفس مسدود، و بلافاصله گشوده می گردد و چون ادای آن با حرکت لب ها توأم است ، از حروف لبی یا شفوی محسوب شده ، برخی نیز آن را از حروف ذلقی شمرده اند که از کرانه زبان و لب برمی آید، نیز گفته اند که از حروف مجهوره است ، زیرا هنگام تلفظ آن صدا بلند می شود. و از آن جهت که نقطه دارد، از حروف معجم به شمار آمده است . این حرف را «با» و «بی » نیز می خوانند و بای ابجد و بای موحده و بای عربی و بای تازی هم می نامند.
در دانش ها
«ب » در دانش های گوناگون : «ب » در فنون و دانش های مختلف به کار رفته ، و معانی گوناگون پذیرفته است :
← دستور زبان
(۱) آملی ، حیدر، جامع الاسرار، به کوشش هانری کربن و عثمان اسماعیل یحیی ، تهران ، ۱۳۴۷ش /۱۹۶۹م .(۲) آملی ، محمد، نفایس الفنون، به کوشش ابوالحسن شعرانی و ابراهیم میانجی ، تهران ، ۱۳۷۷ق .(۳) آنندراج ، محمد پادشاه ، به کوشش محمد دبیرسیاقی ، تهران ، ۱۳۷۰ش .(۴) ابن جنی ، عثمان ، سر صناعه الاعراب ، به کوشش مصطفی سقا و دیگران ، قاهره ، ۱۳۷۴ق /۱۹۵۴م .(۵) ابن درید، محمد، جمهره اللغه، بیروت ، دارصادر.(۶) ابن سینا، الاشارات و التنبیهات، به کوشش سلیمان دنیا، بیروت ، ۱۴۱۳ق /۱۹۹۲م .(۷) ابن عربی ، محیی الدین ، تفسیر القرآن الکریم ، به کوشش مصطفی غالب ، تهران ، ۱۹۷۸م .(۸) ابن عربی ، محیی الدین ، الفتوحات المکیه، به کوشش عثمان یحیی ، قاهره ، ۱۴۰۵ق /۱۹۸۵م .(۹) ابن منظور، لسان .(۱۰) انیس ، ابراهیم ، الاصوات اللغویه، قاهره ، ۱۹۷۵م .(۱۱) باقری، مهری، تاریخ زبان فارسی ، تهران ، ۱۳۷۳ش .(۱۲) بیضاوی، عبدالله ، انوار التنزیل و اسرار التأویل ، تهران ، ۱۳۸۸ق /۱۹۶۸م .(۱۳) تاج العروس .(۱۴) تهانوی، محمد اعلی ، کشاف اصطلاحات الفنون ، تهران ، ۱۹۶۷م .(۱۵) جرجانی ، علی ، حاشیه بر الکشاف زمخشری، بیروت ، دارالمعرفه .(۱۶) خانلری، پرویز، تاریخ زبان فارسی ، تهران ، ۱۳۴۸ش .(۱۷) خطیب رهبر، خلیل ، دستور زبان فارسی ، کتاب حروف اضافه و ربط، تهران ، ۱۳۶۷ش .(۱۸) خلیل بن احمد، فراهیدی، کتاب العین ، به کوشش مهدی مخزومی و ابراهیم سامرایی ، قم ، ۱۴۰۵ق .(۱۹) رضا، احمد، معجم متن اللغه، بیروت ، ۱۳۷۷ق /۱۹۵۸م .(۲۰) سبزواری، محمد، الجدید فی تفسیر القرآن المجید، بیروت ، ۱۹۸۲- ۱۹۸۵م .(۲۱) ستایشگر، مهدی، واژه نامه موسیقی ایران زمین ، تهران ، ۱۳۷۴ش .(۲۲) سنایی ، دیوان ، به کوشش مدرس رضوی، تهران ، ۱۳۴۱ش .(۲۳) سیبویه، عمرو، الکتاب ، بیروت ، ۱۳۸۷ق /۱۹۶۷م .(۲۴) طباطبایی ، محمد حسین ، المیزان ، بیروت ، ۱۳۹۳ق / ۱۹۷۳م .(۲۵) فخرالدین رازی، التفسیر الکبیر، بیروت ، ۱۴۱۰ق /۱۹۹۰م .(۲۶) فرهنگ تاریخی زبان فارسی ، بنیاد فرهنگ ایران ، تهران ، ۱۳۵۷ش .(۲۷) لغت نامه دهخدا.(۲۸) محتشمی ، بهمن ، دستور کامل زبان فارسی ، تهران ، ۱۳۷۰ش .(۲۹) مصفی ، ابوالفضل ، فرهنگ اصطلاحات نجومی ، تبریز، ۱۳۵۷ش .(۳۰) مقربی ، مصطفی ، ترکیب در زبان فارسی ، تهران ، ۱۳۷۲ش .(۳۱) ملا مظفر، شرح بیست باب ، چ سنگی ، ۱۲۷۴ق .(۳۲) موسوی، عبدالاعلی ، مواهب الرحمان فی تفسیرالقرآن ، بیروت ، ۱۴۰۹ق /۱۹۸۸م .(۳۳) مهدوی، ملیحه ، «درآمدی بر تشبیهات حرفی »، یگانه ، تهران ، ۱۳۷۷ش ، س ۳، شم ۹.(۳۴) نصیرالدین طوسی ، «مدخل و منظومه در معرفت تقویم »، در حاشیه شرح بیست باب .(۳۵) نظامی گنجوی، مخزن الاسرار، به کوشش وحید دستگردی، تهران ، ۱۳۳۴ش .(۳۶) نفیسی ، علی اکبر، فرهنگ نفیسی ، تهران ، ۱۳۱۷- ۱۳۱۸ش .

[ویکی الکتاب] معنی بِـ: به - در ( مثلاً در عبارت "فَوَسَطْنَ بِهِ جَمْعاً "معنی "در" می دهد :و در آن (وقت) در میان جمعی (از دشمن) قرار گرفتند)
معنی أَسْمِعْ بِـ: چه شنوا (در جمله "أَبْصِرْ بِهِ وَأَسْمِعْ " کلمه "بِهِ " بعد از "أَسْمِعْ" به قرینه لفظی حذف شده است)
معنی ءَاتِیکَ بـِ: نزد تو می آوردم
معنی ءَاتِیکُم بـِ: نزد شما بیاورم
معنی أَبْصِرْ بِـ: چقدربینا(در جمله "أَسْمِعْ بِهِمْ وَأَبْصِرْ"به قرینه لفظی "بهم"حذف شده ومعنی جمله "چه شنوا و چه بینایند" می شود)
معنی أَتَیْتَ بـِ: بیاوری
معنی أَتَیْنَ بـِ: آن زن بیاورد
معنی ﭐئْتِ بـِ: بیاور
معنی ﭐئْتِنَا بـِ: برایمان بیاور
معنی ﭐئْتُواْ بـِ: بیاورید
معنی ﭐئْتُونَا بِـ: برای ما بیاورید
معنی ﭐئْتُونِی بـِ: برایم بیاورید
معنی ﭐئْذَنُواْ بِـ: یقین کنید به-آگاه باشید به اینکه ( در عبارت"فَأْذَنُواْ بِحَرْبٍ ")
معنی ﭐشْتَرَوْاْ بِـ: فروختند (کلمه اشتراء که مصدر فعل یشترون است به معنای خریدن و کلمه شراء به معنای فروختن است . البته اگربعد از هرکدام حرف اضافه "ب" بیاید معنایش برعکس می شود)
معنی سَارَ بِـ: راه برد - حرکت داد
تکرار در قرآن: ۲۶۴۹(بار)

ب، حرف دوم در الفبای فارسی، الفبای ترکی استانبولی، ترکی آذربایجانی، عربی، الفبای شغنانی، کردی و عبری ( بِت ( وِت ) ב ) و انگلیسی است.
این حرف به چهار صورت جدا، آغازی، میانی و پایانی چسبان نوشته می شود.
نام این حرف در عربی «الباء» و «الباء الموحّدة» است. گاه نیز «البا» ( بدون همزه ) و «ب» خوانده می شود و به «باءات» و «ابواء» جمع بسته می شود. [ ۱] «ب» در عربی صامت انفجاری واکدار لبی است. به علل مختلف صوتی، «ب» به حروف ( واج های ) دیگر، یا حروف دیگر به «ب» تبدیل می شود. در قرائت قرآن، در صورتی که حرف نخست کلمه ای «ب» یا «ف» یا «م» باشد باء پایانی کلمهٔ قبل می تواند در آن ادغام شود، مانند «إِذهَبْ فَّمَن تَبِعَک» ( الاسراء:۶۳ ) و «یُعَذَّب مَّنْ یَشاءُ» ( آل عمران: ۱۲۹ ) . [ ۲] در عربی، برخلاف دیگر زبان های سامی، صامت لبی انفجاری بی واک ( پ ) وجود ندارد و «ب» در برخی کلمات عربی معادل یا جانشین «پ» در دیگر زبانهای سامی است، [ ۳] ولی در زبان گفتاری امروز در برخی از موارد صامت واکدار «ب» در مجاور صامت بی واک دیگر به «پ» تبدیل می شود، مانند: مبسوط / مپسوط. [ ۴] [ ۵]
«ب» در فارسی نشانهٔ دوگونه عنصر دستوری است: ۱ ) واجِ «ب»، ۲ ) تکواژِ دستوری «بـ/به» با سه گونه کاربرد: تصریفی ( پیشوند فعلی ) ، اشتقاقی ( در کلمات مرکب ) ، نحوی ( حرف اضافه ) . [ ۶]
واج «ب» در ادوار مختلف زبان ترکی ( باستان، میانه، جدید ) و در شاخه ها و لهجه های آن تحولات گوناگونی داشته است. «ب» ترکی عموماً در زبان های آلتاییِ مادر «ب» است که معادل «پ» در زبان های اورالیِ مادر است، ولی در برخی موارد «ب» شاخهٔ آلتایی برابر «م» در شاخهٔ اورالی است.
در زبان ترکی، صامت های واکدار آخر کلمات گرایش به بی واک شدن دارند. واج «ب» پایانی نیز در ترکی آذربایجانی با تلفظی بین ب و پ ( ḅ ) ادا می شود، ولی در کتابت نشان داده نمی شود. اما در ترکی ترکیه «ب» پایانی کاملاً «پ» تلفظ می شود و در خط جدید نیز p نوشته می شود؛ مانند kitap: کتاب. «ب» در میان کلمات نیز اغلب به «پ» تبدیل می شود و از طریق همانندسازی، صامت واکدار مجاور را بی واک می کند؛ مانند aptes: آبدست، iptal: اِبدال، ولی گاه «ب» تابع همانندی نمی شود؛ مانند matbaa: مطبعه، tasbit: تثبیت. [ ۷]
در عرفان اسلامی و عقاید باطنی بعضی فرق و نیز در علوم غریبه که برپایهٔ اعتقاد به اسرار حروف بوده، حرف «ب» در میان حروف دیگر دارای اهمیتی خاص است. توجه به حروف و اعداد و اسرار معنوی آنها که نزد نحله های پیش از اسلام سابقه داشته است، در عصر اسلامی در میان فرقی از مسلمانان با گرایش های عرفانی و باطنی آغاز شد و بالاخص با توجه به حروف مقطعهٔ قرآن و خواص حروف آیات و اسما خداوند بتدریج رشد کرد و بعدها به شکلی افراطی نزد حروفیه و نقطویه، نظامی خاص یافت. در میان صوفیه اگرچه از آغاز، توجه به اسرار حروف و جنبه های رمزی آنها وجود داشته است، ولی ابن عربی و پیروان او بدین مبحث توجهی خاص نشان داده اند و از ترکیب عقاید پیشینیان در بارهٔ حروف و تطبیق آنها با آرای خود شکل تکامل یافته تری از نظریات عرفانی در بارهٔ اسرار حروف عرضه کرده اند. [ ۸]

دومین حرف از الفبای فارسی و نیز حرف دوم از الفبای عربی (ابتثی) و همچنین حرف دوم از حروف ابجد است، و در حساب جمل آن را معادل عدد دو حساب می کنند. در یونانی beta است. از نظر آوایی، حرف «ب»، نمایندۀ صامت دولبی انفجاری واکدار است و در زبان فارسی آن را «بِ= be»، «با= bâ» و «بی= bi» می نامند. در نمرۀ درسی برخی از دانشگاه ها، نشانۀ رتبۀ دوم و معادل ۱۴ تا۱۶.۹۹ به حساب می آید. در پزشکی، نام گروه خونی است، مثلاً گروه خونِ «ب» مثبت و منفی. در نجوم رمز برج جوزا و در تقویم رمز ماه رجب است. حرف «ب» به عنوان پیشوند اشتقاقی، بر سرِ اسم می آید و صفت می سازد، که به آن پیشوند صفت ساز می گویند، مثل بهوش، بخرد، بنام، به معنیِ باهوش، خردمند، نام آورد، و بر سر بن مضارع می آید و صفت یا قید می سازد، مثل برو، بریز، بکوب، بزن. مثال: ماشینِ برو، بریز حرف می زد، بکوب رفتم خانه، دستِ بزن دارد. به عنوان پیشوند حرفی بر سر فعل مضارع می آید و مضارع التزامی می سازد، مثل بروم، بگویم، و فعل امر می سازد، مثل برو، بگو. در متون کهن بر سر اغلب فعل ها می آمده است. مثلِ بگرفت و بروم: «دلم از وحشت زندان سکندر بگرفت/رخت بربندم و تا ملک سلیمان بروم» (حافظ). حرف اضافۀ «به» در کلمات بدین، بدان، بدیشان و بدو به معنیِ به این، به آن، به ایشان و به او به شکل «ب » متصل می آید. در قدیم و نُسَخ خطی حرف «پ» را به صورت «ب» می نوشته اند.