ماهی

[ویکی فقه] ماهی (قرآن). حوت به معنای ماهی است و در قرآن ذکر شده است.
حوت به معنای ماهی است. جمع آن حیتان است، (اذ تاتیهم حیتانهم یوم سبتهم شرعا) از موارد استعمال آن در قرآن بدست می آید که حوت بر ماهی بزرگ و کوچک هر دو گفته می شود مثل ماهی یونس و ماهی موسی. «فانی نسیت الحوت و ما انسانیه الا الشیطان؛ گفت: آیا دیدی وقتی که در کنار آن سنگ جای گرفتیم من (سرگذشت) ماهی را فراموش کردم، و جز شیطان آن را فراموشم نساخت که (به تو) بازگویم، و آن ماهی راه خود را در دریا به طرز عجیبی پیش گرفت (به این جهت که زنده شد و یا آنکه به هر طرف شنا می کرد آب دریا مانند کانال باز می ماند)».

ماهی نام دسته ای از جانداران خون سرد آبزی است. آنها به کمک باله هایشان در آب حرکت می کنند، هنگام دور زدن از باله های سینه ای و هنگام حرکت سریع از بالهٔ دُمی استفاده می کنند. پوست بدن ماهی ها از پولک پوشیده شده و لغزنده است. ماهی ها با آب شش های دو طرف سر خود در آب تنفس می کنند. ادامهٔ نسل ماهی ها با تخم ریزی در آب صورت می گیرد که از هر تخم یک ماهی متولد می شود. به طور کلی می توان گفت ماهی ها در دستهٔ آبزیان جای دارند و تخم گذار هستند.
ماهی ها اعضای گروه نافراگیری از موجودات زنده اند که همهٔ آبزیان آبششدار جمجمه دار که دست و پای آن ها انگشت ندارد در این دسته جای می گیرد. دسته هایی مانند مخاطی واران، مکنده ماهی ها، غضروف ماهیان و ماهیان استخوانی همگی از این جمله اند. بیشتر ماهی ها خونسردند به عبارت دیگر اجازه می دهند تا دمای بدنشان با دمای فضای پیرامون تغییر کند اما برخی شناگران چابک و بزرگ مانند کوسه بزرگ سفید و ماهی تن دمای درونی بدنشان را کمی بالاتر نگه می دارند. [ ۱] [ ۲] ماهی ها در آب های جهان رها شده اند تقریباً در هر محیط آبی می توان ماهی پیدا کرد، از جریان های تند آب که از بالای کوه ها سرچشمه می گیرد ( مانند ماهی تندابه ) تا منطقهٔ مغاکی و حتی ناحیهٔ هدل در عمیق ترین نقاط اقیانوس ماهی زندگی می کند ( مانند مارماهی سانان پلیکانی و قلابچه ماهی ) . ماهی ها ۳۳٬۱۰۰ گونهٔ توصیف شده دارند که در میان مهره داران گسترده ترین گونهٔ جانوری است. [ ۳] محل زندگی ماهی آب یا به طور دقیق تر و علمی تر آب طبیعی است. هر جایی که آب طبیعی مثل برکه و رودخانه وجود داشته باشد، ماهی می تواند در آنجا زندگی کند به عبارت دیگر به عنوان یک اصل علمی می توان گفت که هر جا آب طبیعی وجود داشته باشد ماهی هم در آنجا وجود دارد.
ماهی یکی از منابع با اهمیت برای انسان ها است به ویژه منبع خوراکی. ماهیگیران عمده یا افرادی که تنها برای گذران زندگی ماهی می گیرند این جانور را از فضای وحش صید می کنند ( نگاه کنید به ماهی گیری یا پرورش ماهی ) یا از استخرها یا قفس هایی که در اقیانوس کار گذاشته اند ( نگاه کنید به آبزی پروری ) ماهی بدست می آورند. همچنین برخی ماهی را برای فروش به عنوان حیوان خانگی صید می کنند و در آکواریوم ها به نمایش می گذارند. در گذشته در میان برخی فرهنگ ها، ماهی نقش ایزدی داشت از این رو به عنوان نماد مذهبی یا هنری در برخی کتاب ها و فیلم ها نماد ماهی دیده می شود.

ماهی (صورت فلکی). صورت فلکی ماهی یا حوت ( به انگلیسی: Pisces ) از صور فلکی منطقةالبروج است که بعد از دلو و قبل از بره قرار دارد.
در این پیکر آسمانی ستارهٔ درخشانی دیده نمی شود. [ ۱]
این صورت فلکی در اوائل آبانماه در بهترین وضعیت رصدی قرار می گیرد. در نقشه ها به صورت دو ماهی ترسیم شده اند که با طنابی به هم متصل هستند. خورشید در زمان عبور از نقطه اعتدال بهاری یعنی شروع بهار در محدوده این صورت فلکی قرار می گیرد. پرنورترین ستاره این صورت فلکی رشاء نام دارد که در زبان عربی به معنای گره می باشد. این گره در طنابی که دو ماهی را دربرگرفته وجود دارد.
صورت فلکی حوت هیچ ستاره پرنور دیگری ندارد، به نحوی که بسیاری از ساکنان شهرهای بزرگ هیچ گاه این صورت فلکی را مشاهده نمی کنند. بابلیان باستان ستارگان این صورت فلکی را به صورت مادر و پسری نمایش می دادند، که خود را به شکل ماهی درآورده اند. یونانیان نیز داستان کاملاً مشابهی در این مورد دارند. «آفرودیت» ( Aphrodite ) ، الهه عشق و پسرش «اروس» ( eros ) تحت تعقیب مردی به نام «تیتونوس» ( tithonos ) بودند، که سرنوشت عجیبی داشت: او هر چند که فناناپذیر بود، ولی مانند انسان های معمولی پیر می شد. «تیتونوس»، که رومیان او را به صورت غول نفرت آوری مجسم می کردند، در پی آفرودیت – که رومیان او را «ونوس» می نامیدند – و پسر کوچکش بود.
پیش از آن که تیتونوس بتواند به آن ها برسد، مادر و پسر به دریا پریدند و خود را به شکل دو ماهی درآوردند. پس از آن این ماهی ها از سوی خدایان به آسمان انتقال یافتند و به وسیله نوار پهنی با یکدیگر مرتبط شدند. این طریقه ارتباطی به عنوان نمود و نشانی از عشق مادری به شمار می آید.
صورت فلکی حوت برای مسیحیان پیشین نیز اهمیت ویژه ای داشت. دوران مسیحیت حدود ۲۰۰۰ سال قبل آغاز گردید، یعنی زمانی که نقطه اعتدال بهاری از برج حمل به برج حوت انتقال یافت. عیسی مسیح ( ع ) ، در دوران ابتدایی مسیحیت با این صورت فلکی ارتباط داده می شد. [ ۲]
•
• به علاوه ستاره Van Maanen نیز در این صورت فلکی قرار دارد.

ماهی (غذا). گونه های بسیاری از ماهیها به عنوان خوراک مصرف می شوند و این مطلب در همهٔ دین ها پذیرفته شده است. منظور از ماهی، اشاره به انواع حلزون صدف دار، نرم تنان، سخت پوستان و خارپوستان است. در زبان فارسی عبارت متفاوتی برای ماهی به عنوان خوراک و ماهی به عنوان یک جانور وجود ندارد اما در برخی زبان ها مانند اسپانیایی این تفاوت وجود دارد. منظور از خوراک دریایی نیز هرگونه ماهی است که از اقیانوس، دریا یا هرگونه زندگی آبی دیگر صید می شود.
تا کنون بیش از ۳۲ هزار گونه ماهی توصیف شده است[ ۱] اما تنها شمار اندکی از گونه های آنها خوراک انسان اند.
ماهی ها به روش های گوناگونی برای خوراک آماده می شوند. ماهی می تواند به صورت خام مصرف شود ( مانند ساشی می ) ؛ یا می تواند مزهٔ آن با روش هایی مانند خواباندن تغییر کند ( مانند سویچه ) یا روش ترشی انداختن یا دودی کردن ( مانند آزادماهی دودی ) روی آن دگرگونی ایجاد کند یا می توان آن را به روش های تنوری کردن، سرخ کردن ( مانند چیپس و ماهی ) ، کباب کردن شبکه ای، تنگاب پزی یا بخارپز کردن کاملاً پخت.
بسیاری از روش های فراوری که در طول زمان بر روی ماهی صورت گرفته واقعاً نیاز نیست اما چون مزهٔ نهایی مورد پسند مردم بوده، همچنان صورت می گیرند.
از نظر شیعه خوردن میگو حلال است اما دیگر موجودات آبزی، تنها درصورت داشتن این دو شرط حلال هستند:
اول، ظاهر آن ها به شکل ماهی باشد.
دوم، به طور طبیعی روی بدنشان پولک داشته باشد؛ پس اگر در هنگام صید بترسند و پولکشان بریزد آسیبی به حلال بودن آن ها نمی زند؛ بنابراین اگر موجودی آبزی ( به جز میگو ) ، ظاهرش به شکل شناخته شده ماهی نبود، خوردن گوشتش حرام خواهد بود؛ مثل هشت پا، یا اگر شکل آن به مانند ماهی بود؛ ولی پولک نداشت باز هم خوردن آن حرام می باشد؛ مانند کوسه و دلفین که ظاهری به مانند ماهی دارند اما پوست آن ها فاقد پولک است. [ ۳]

ماهی (fish)
مهره داران۱ آبزی. ماهی ها از آبشش برای گرفتن اکسیژن از آب شیرین یا آب دریا استفاده می کنند و به سه گروه اصلی تقسیم می شوند: ماهی های استخوانی، شامل گلدفیش، کُد، و تون؛ ماهی های غضروفی، شامل کوسه ها، و سفره ماهی ها؛ و ماهی های بدون آرواره شامل انواع دهان گِردان. بعضی از ماهی ها تقریباً در همۀ آب های دنیا، جز در آب بسیار شور بحرالمیّت و برخی از چشمه های آب گرم، یافت می شوند. از ۳۰هزار گونه ماهی تقریباً ۲۵۰۰ گونه ماهی های آب شیرین اند.ماهی های استخوانی. اکثر ماهی های زنده کنونی، حدود ۲۰هزار گونه، را تشکیل می دهند. اسکلت استخوانی دارند، حرکتشان با باله های متحرک کنترل می شود، و بدنشان معمولاً از فلس پوشیده شده است. آبشش ها با سرپوش منفردی پوشیده شده اند. بسیاری از آن ها کیسۀ شنا۲ دارند که ماهی با آن خود را شناور می کند. اغلب آن ها تخم گذارند و گاهی به تعداد فراوان تخم می گذارند. برخی از ماهی های کُد تا ۲۸میلیون تخم تولید می کنند. این ماهی ها تخم هایشان را در دریای آزاد می گذراند و احتمالاً بیش از ۲۸ عدد آن ها زنده نمی مانند تا بالغ شوند. گونه هایی که تعداد کمتری تخم می گذارند، اغلب در لانه از آن ها محافظت می کنند یا تخم ها را در دهانشان پرورش می دهند. برخی ماهی ها با لقاح داخلی تخم ها را تا زمان خروج نوزاد از تخم در بدن خود نگه می دارند و نوزاد را به دنیا می آورند (زنده زا). اکثر ماهی های استخوانی۳ شعاع باله ای دارند، امّا تعدادی از آن ها، مثل ماهی های شش دار و سیلاکنت ها، بالۀ گوشتی دارند.
ماهی های غضروفی. این ماهی ها مهاجم و شکارچی اند. کمتر از ۶۰۰ گونه کوسه و سفره ماهی شناسایی شده است. این ماهیان اسکلت غضروفی دارند و دهانشان معمولاً زیر سر قرار دارد. بینی بزرگ و حساس و مجموعه ای از شکاف های آبششی باز در دو طرف ناحیۀ گردن این ماهی ها وجود دارد. کیسۀ شنا ندارند و برای شناورماندن باید مدام شنا کنند. ممکن است تخم بگذارند یا زنده زا باشند. بعضی از انواع ماهی های غضروفی۴، مانند کوسه ها، شکل خود را طی میلیون ها سال حفظ کرده اند.
ماهی های فاقد آرواره. طرح بدن ماهی های فاقد آرواره۵ شبیه بعضی از مهره داران اولیه است که قبل از ماهی های آرواره دار حقیقی تکامل یافتند. در واقع ستون مهره۶ ندارند، ولی دارای طناب پشتی۷ اند. جانور دهان گردی با نام لامپری۸ با دهان سوهان کننده و بادکش مانند خود قادر است به ماهی ها بچسبد و از آن ها تغذیه کند. دهان گردان دیگر، شامل هگ فیش ها یا مارماهی ها، همگی دریایی و بسیار باریک اند و از مردار و ماهی های زخمی تغذیه می کنند. بزرگ ترین ماهی دنیا کوسه والی، با نام علمی Rhineodon typus، است که بیش از بیست متر طول دارد. کوچک ترین ماهی گوبی قد کوتاه (کوتوله)، با نام علمی Pandaka pygmaea، است که۷.۵ تا۹.۵ میلی متر طول دارد. به علم مطالعۀ ماهی ها ماهی شناسی۹ می گویند.
ماهی به منزلۀ غذا. ترکیب غذایی گوشت ماهی شبیه ترکیب غذایی گوشت قرمز است، جز آن که ذخیرۀ چربی مشخصی ندارد. ماهی هایی که چربی نسبتاً فراوانی دارند عبارت اند از ماهی آزاد، ماهی خال مخالی (ماکرو)، و شاه ماهی. ماهی های سفید مانند ماهی کُد، هداک و ایتینگ فقط۰.۴ تا چهار درصد چربی دارند. ماهی ها منابع خوب ویتامین های ب و یُدند و کبدِ چرب ماهی ها منبع خوب ویتامین های آ و د است. کلسیم از ماهی هایی با استخوان بندی نرم، مانند ساردین ها، به دست می آید. اشپل۱۰ و خاویار۱۱ حاوی پروتئین بالایی، حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد، اند.
ویژگی های فیزیکی. ماهی ها معمولاً مقاومت کمی در برابر آب دارند. پوست آن ها حاوی یاخته های رنگدانه ای (کرماتوفور۱۲) است، که ماهی را قادر می کند تا برای همسانی با محیط تغییر رنگ دهد. ماهی ها دارای غدد مخاطی اند که به تنظیم اسمزی۱۳ و توازن آب و نمک کمک می کند و بر اثر پوشاندن پوست با لایه ای مخاطی از آن در مقابل باکتری ها نیز محافظت می کنند. در اکثر گونه ها، محافظت در برابر سایش به عهدۀ فلس هاست. اکسیژن آب هنگام تلمبه شدن آب از دهان به آبشش ها به دست می آید. کار آیی دستگاه تبادل گازی با کاربرد روش جریان مخالف۱۴ افزایش پیدا می کند، زیرا در این جریان، خونِ حاوی کمترین اکسیژن مخالفِ جهتِ حرکتِ آبِ با اکسیژن فراوان است و هم زمان، دی اکسید کربن به آب منتقل می شود. آبشش ها معمولاً سرپوش دارند و با حرکات دهان و سرپوش برانشی۱۵ (پوشش آبشش) در معرض هواگیری قرار می گیرند. جهت جریان آب متناوباً برعکس می شود تا آبشش ها را از ذرات اضافی تمیز کند، این عمل نوعی عکس العمل سرفه مانند است. تعداد بسیاری از ماهی ها شکارچی اند و از ماهی های دیگر و بی مهرگان۱۶ تغذیه می کنند. بیشتر آن ها طعمه شان را کاملاً می بلعند و دندان ها فقط برای چسبیدن به طعمه و جهت دادنِ به آن برای کمک به بلعیدن است. شکل معده ماهی ها، از لامپری ها که در واقع معده ندارند تا کپور ماهیان که معده ای کاملاً متمایز دارند، بسیار متفاوت است. دستگاه بالۀ ماهی ها چنان طراحی شده است که به کمک ماهیچه ها و با کمترین مانور ثباتِ جانور را در حال شنا برقرار کند. تقریباً در همۀ گونه های ماهی، مخصوصاً در کوسه ها، بویایی اهمیت دارد. بسیاری از ماهی ها حس چشایی قوی دارند و جوانه های چشایی۱۷ هم در حفرۀ دهانی و هم در سایر قسمت های بدنشان وجود دارند. چندین گونۀ آن ها ریشک۱۸ دارند که ساختار ریش مانندی در اطراف دهان است و از جوانه های چشایی پوشیده شده است. ریشک ها برای جست وجوی سطح زیرین استفاده می شوند. اغلب ماهی ها به خوبی می بینند و بسیاری از ماهی های آب های کم عمق دید رنگی دارند، امّا برخی ماهی های عمق زی۱۹ و نهان زی۲۰ کورند. تقریباً همۀ ماهی ها دستگاه خط جانبی۲۱ دارند که متشکل از مجموعه ای مجاری کوچک حاوی اندام های فرورفته ای برای احساس فشار است. خط جانبی، که در مهر ه داران۲۲ پیشرفته تر، جز دوزیستان۲۳، از بین رفته است، اطلاعات باارزشی از جریان های آب، فشار، و عمق آن به ماهی می دهد. بعضی گونه ها اندام هایی برای تولید میدان الکتریکی دارند و از آن برای بی حس کردن شکار، مطلع شدن ماهی از تغییرات محیط اطراف، و برقراری ارتباط استفاده می کنند.
تنظیم اسمزی. ماهی های آب شور در محیطی با غلظتِ بالاتر از مایعات بدنشان زندگی می کنند. به این ترتیب، تمایل آن ها به گرفتن نمک از طریق انتشار و از دست دادن آب از طریق اسمز زیاد است. برای متعادل کردن دفع از طریق اسمز، این ماهی ها آب دریا را می نوشند و مقدار فراوانی از آن را در کلیه هایشان نگه می دارند. نمک اکثراً از راه یاخته هایی خاص در آبشش ها جدا و دفع می شود. ماهی های آب شیرین عکس این مشکل را دارند. بنابراین، آبِ واردشده به بدن از راه اسمز را کلیه های نسبتاً بزرگ آن های دفع می کند. برای متعادل کردن دفع نمک ها، ماهی های آب شیرین قادرند نمک غذایشان را نگه دارند. بسیاری از آن ها نیز در آبشش ها و دهانشان یاخته های جذب نمک دارند. آب کمی می نوشند و مقدار کمی آب نیز با غذا دریافت می کنند. چندین گونه، مانند ماهی آزاد، بین آب دریا و آب شیرین جابه جا می شوند و بنابراین، مجبورند دورۀ کوتاهی را در آب نسبتاً شور به سر برند تا بدنشان به شرایط جدید عادت کند.vertebratesSwim bladderbackbonenotochordLampreyichthyologyRoeCaviarchromatophoresosmotic regulationcounter current systemOperculuminvertebratestaste budsbarbelsdeep sea fishescave fisheslateral line systemhigher vertebratesamphibians

ماهی (صورت فلکی). رجوع شود به:حوت