فرائد الاصول

[ویکی اهل البیت] شیخ مرتضی انصاری(م 1281 ق) روز غدیر به سال 1214 ق، در خاندان فضل و ادب در شهر دزفول متولد گردید. نقل کرده اند: «پیش از تولد او مادرش در خواب می بیند که حضرت امام صادق علیه السلام یک جلد قرآن به مادر شیخ عطا فرمودند و سپیده دم همان شب مرتضی به دنیا آمد».
شیخ انصاری بعد از آموختن قرآن، دروس مقدمات و سطح را نزد عموی بزرگوار خود شیخ حسین انصاری فراگرفت، آن گاه به سال 1232 ق یعنی در هیجده سالگی به قصد تشرف به عتبات متبرک در خدمت پدر از دزفول حرکت نمود و در کربلا با سید مجاهد، فرزند صاحب ریاض ملاقات کرد.
سید، شیخ را بسیار باهوش یافت؛ از این رو، از پدرش خواست او در نجف بماند و خود به دزفول برگردد تا شیخ تحصیلاتش را تکمیل نماید. شیخ چهار سال در کربلا به تحصیل پرداخت و به سال 1240 ق به قصد زیارت هشتمین امام شیعیان عازم خراسان شد و بعد از آنجا به اصفهان و کاشان رفت. این مسافرت ها شش سال به طول انجامید. سرانجام شیخ در سال 1249 ق مجدداً وارد نجف می شود و به درس و بحث می پردازد.
این کتاب در اصول فقه شیعه امامیه است و سالیان متمادی است که از جمله متون درسی همه حوزه های تشیع است و به علت استحکام علمی کتاب و قداست شیخ، حوزه از کنار گذاشتن آن ابا دارد. فرائد الاصول فاقد مباحث الالفاظ است.
این کتاب در سه مقصد تنظیم شده است:
بسیاری از مباحث حجج و امارات که در کتب پیشینیان مورد توجه بود، در ساختار منطقی و نظام تعلیمی خاصی قرار نداشت. شیخ اعظم در آغاز فرائد الأصول این بخش از مباحث اصولی را در تقسیمی منطقی به سه بخش قطع و ظن و شک تقسیم نموده و در خاتمه نیز بحث تعادل و تراجیح را مطرح نموده اند.
اصول عملیّه در کلام پیشینیان دارای انسجام دقیق منطقی نبود ولی مرحوم شیخ اعظم به آن حصر عقلی داده یعنی اصول عملی کمتر و بیشتر از چهار اصل نمی تواند باشد. یکی دیگر از خصوصیات کتاب وسعت تتبع در نظریات علمای اصولی می باشد. حجم جستجو در اندیشه های دیگران از معیارهای ارزشیابی پژوهشها و تحقیقات است. شیخ انصاری از این نگاه نیز محققی برجسته و بنام است. منابع مورد استفاده وی در فرائد الأصول، بالغ بر صد عنوان است. مثلا در بحث انسداد کلمات شیخ صدوق در من لا یحضره الفقیه، سید مرتضی در رسائل، شیخ طوسی در عدة، محقق حلی در معتبر، علامه حلی در نهج المسترشدین، فاضل مقداد در شرح باب حادی عشر، محقق خوانساری، صاحب وافیة، محدث بحرانی در الحدائق الناظرة، عضدی و حاجبی در مختصر الأصول را نقل و به نتیجه گیری می پردازند. یا در بحث شبهه تحریمیه یکی از دلائل قائلان به برائت اجماع است. شیخ به نقل آرای علما پرداخته اند و بطلان این سخن را که برائت در شبهه موضوعیه نظریه عالمان متأخر امامیه است روشن می سازد و بدین منظور، سخن کلینی (در مقدمه کافی)، شیخ صدوق (در العقائد)، سید مرتضی، ابن زهره، شیخ طوسی، شیخ مفید، ابو الصلاح حلبی، محقق، علامه، شهید اول و شهید ثانی را نقل می کند.
در بسیاری اوقات عظمت و بزرگی شخصیتها مانع نقد نظر و رأی آنان می گردد و این یکی از آفات بزرگ تحقیق و پژوهش است. حریم و عظمت عالمان باید پاس داشته شود، اما پاسداری از آن حریم نباید با تعبد و تسلیم در برابر رأی و نظر آنان اشتباه شود. نقد نظریه یک عالم در واقع احترام به مقام علمی اوست. شیخ اعظم در برخی موارد به بزرگانی از فقه و اصول نسبت لغزش و توهم می دهد نسبت به ابن إدریس چنین قضاوت می کند «... مع أنه فی الحقیقة اعتمادا علی اجتهادات الحلی مع وضوح فساد بعضها...» این نظر در واقع مبتنی بر استنباط ابن إدریس است با آنکه برخی از استنباطهای وی واضح الفساد است. (ج 1 ص 92)

[ویکی نور] فرائد الاصول، یکی از آثار برجسته شیخ انصاری، به زبان عربی است که اکثر مطالب آن ابتکاری و نو می باشد. این کتاب، سالیان درازی است که در دوره سطح، به عنوان یک متن آموزشی شناخته شده و تدریس می شود. به نظر بیشتر صاحب نظران، شیخ، در اصول عملیه مبتکر و مؤسس است.
کتاب، مشتمل بر یک مقدمه و سه مقصد و یک خاتمه است.
اینک به نمونه هایی از نوآوری های شیخ در این کتاب اشاره می کنیم، البته ممکن است ریشه برخی از این مباحث، در نوشته ها و کلمات متقدمین نیز یافت شود، اما هیچ گاه به این شکل مطرح نشده اند.
در قسمت تعریف، پس از نقل پنج رأی، بهترین تعریف را، «ابقاء ما کان» دانسته است. قسمت دوم، شامل مبادی تصوری پنج گانه ای است از قبیل اینکه استصحاب، اصل عملی است یا دلیل ظنی؟ پس از آن، ملاک اعتبار آن را بر هر دو فرض بیان داشته و سپس، مقومات استصحاب را بیان می کند. در بخش تقسیم استصحاب، ابتدا سه محور را ملاک تقسیم قرار داده: یکی، تقسیم به لحاظ مستصحب، دیگری، تقسیم به اعتبار دلیل حجیت و سومین محور، تقسیم به لحاظ شک است، آن گاه به تقسیمات ریزتر هر یک؛ یعنی در مجموع، به نه تقسیم برای استصحاب اشاره کرده است.
در قسمت اقوال، یازده رأی اصلی ذکر شده و شیخ یادآور می شود که اگر به ظاهر کلام فقیهان در اصول و فروع توجه شود، اقوال، بسیار بیش از اینها خواهد بود. شیخ، پس از این اجمال، به ادله اقوال پرداخته، برای رأی مختار خویش که قول نهم باشد، سه دلیل ذکر می کند: اجماع، استقراء و اخبار مستفیضه، آن گاه با دقت و حوصله علمی به ذکر دلیل دیگر اقوال و نقد آنها می پردازد. تنبیهات، عنوان ششمین مبحث است، گر چه این تعبیر و مرادف آن، در «قوانین الاصول» ذکر شده بود، اما در آن کتاب ها تعداد تنبیه ها از سه تجاوز نکرده بود. شیخ، دوازده تنبیه را ذکر می کند که بسیاری از ابداعات و نوآوری های وی در ضمن آنها بازگو شده است.

[ویکی نور] فرائد الاصول (طبع انتشارات اسلامی). فرائد الأصول یا الرسائل یا الدلائل تألیف شیخ اعظم مرتضی بن محمد امین انصاری تستری نجفی (متوفای 1281 قمری) است.
کتاب فرائد الأصول (رسائل) یکی از مهم ترین کتاب های درسی حوزه های علمیّه از زمان شیخ اعظم به بعد می باشد و بسیاری از علمای اصولی بر این کتاب تعلیقه زده اند. از مهم ترین این افراد میرزا موسی تبریزی (متوفای 1305 قمری)، میرزا حسن آشتیانی (متوفای 1319 قمری)، شیخ حسن مامقانی (متوفای 1323 قمری)، شیخ ملا محمد کاظم خراسانی (متوفای 1329 قمری)، شیخ آقا رضا همدانی (متوفای 1322 قمری) می باشند.
آقا بزرگ تهرانی در الذریعة راجع به این کتاب این گونه گفته است: «و هو مشهور متداول لم یکتب مثله فی الأواخر و الأوائل.»(الذریعة ج 16 ص 132)
علاوه بر کتاب فرائد الأصول، از شیخ انصاری کتاب های حاشیه بر استصحاب قوانین، رسالة فی المشتق، رسالة فی قاعدة لا ضرر و لا ضرار، کتاب تقیه و کتاب های اصولی دیگری نیز چاپ شده است.
اگر چه تاریخ تألیف همۀ قسمت های کتاب فرائد الأصول مشخص نیست؛ امّا در آخر بعضی از قسمت های کتاب تاریخ تألیف آن مشخص شده است. تاریخ تألیف قاعدۀ لا ضرر، در ماه ذیحجۀ سال 1267 قمری می باشد. بحث استصحاب در سال 1269 قمری پایان یافته است و تاریخ اتمام بحث تعادل و تراجیح که آخرین مبحث رسائل، سال 1274 قمری است.

[ویکی فقه] فرائد الاصول (کتاب). کتاب «فرائد الاصول»، «الرسائل»، «الدلائل» تالیف شیخ اعظم مرتضی بن محمد امین انصاری تستری نجفی (متوفای ۱۲۸۱ قمری) است.
کتاب علاوه بر کتاب فرائد الاصول، از شیخ انصاری کتاب های حاشیه بر استصحاب قوانین، رسالة فی المشتق ، رسالة فی قاعدة لا ضرر و لا ضرار ، کتاب تقیه و کتاب های اصولی دیگری نیز چاپ شده است.
وضعیت کتاب
اگر چه تاریخ تالیف همه قسمت های کتاب فرائد الاصول مشخص نیست؛ اما در آخر بعضی از قسمت های کتاب تاریخ تالیف آن مشخص شده است. تاریخ تالیف قاعده لا ضرر ، در ماه ذیحجه سال ۱۲۶۷ قمری می باشد. بحث استصحاب در سال ۱۲۶۹ قمری پایان یافته است و تاریخ اتمام بحث تعادل و تراجیح که آخرین مبحث رسائل، سال ۱۲۷۴ قمری است.البته مبحث حجیت ظن به صورت مجزا در سال ۱۲۸۶ ق. به همت ملا محمد یوسف دماوندی با حواشی شیخ عبدالحسین محمدرضا تستری چاپ شده است. کتاب حاضر توسط انتشارات جامعه مدرسین انتشار یافته است.
ساختار و گزارش محتوا
کتاب فرائد الاصول (رسائل)، مباحث عقلی اصول فقه می باشد. به تعبیر مؤلف، کتاب شامل سه مقصد است. مقصد اول قطع ، مقصد دوم ظن و مقصد سوم شک (اصول عملیه) و در خاتمه نیز تعادل و تراجیح می باشد.به تعبیر دیگری کتاب را رسائل خمس نیز می گویند. که شامل پنج بحث اصلی قطع، ظن ، اصل برائت ، استصحاب و تعادل و تراجیح می باشد.
← مقصد اول
...

[ویکی شیعه] فرائد الاصول (کتاب). کتاب فرائد الاصول یا رسائل شیخ مرتضی انصاری (م. ۱۲۱۴ق.)، کتابی در اصول فقه، اثر شیخ انصاری، فقیه و اصولی مشهور شیعه. این کتاب بنابر نظر برخی صاحبنظران، از برترین آثار اصولی علمای شیعه است. این کتاب از درسنامه های مهم حوزه های علمیه شیعی است که هم در سطوح عالی تدریس می شود و هم بسیاری از استادان و مجتهدان حوزه های علمیه، دروس خارج اصول فقه خود را بر محور آن ارائه می کنند.
این کتاب دربردارنده برخی از رساله های شیخ در اصول فقه است که از منابع و کتاب های درسی حوزه های علمیه شیعه بوده است. این رساله ها عبارتند از رساله در قطع، رساله در ظن، رساله در اجماع، رساله در اصالة البرائه، رساله در استصحاب، و رساله در تعادل و تراجیح. بعد از نگارش و ارائه این کتاب، علمای شیعه شرح ها و تعلیقه هایی بر آن نگاشتند و این کار ادامه دارد.
شیخ مرتضی بن محمّد امین انصاری دزفولی (۱۲۱۴ق) معروف به شیخ انصاری، از علمای شیعه قرن سیزدهم قمری، نویسنده این کتاب است. به غیر از این کتاب، از وی کتاب های فقهی و اصولی دیگری باقی مانده است.