[ویکی فقه] برصیصا در قرآن. برصیصا، راهبی عابد و زاهد که با اغواگری شیطان بدفرجام شد.
برصیصا را برخی در لغت، برگرفته از واژه «صیصا» در زبان آرامی و به معنای سینه بند مرصّع اسقف اعظم یا کاکل های کلاه او دانسته اند که یادآور برترین مقام کلیساست. برصیصا شخصیتی شبه تاریخی است که نام و سرگذشت او به صورت نمونه ای عبرت آموز از تلاش بیوقفه شیطان برای اغوای انسان و نیز امکان بدفرجامی آدمی به رغم سابقه درخشان، بازتابی عمدتاً گسترده در منابع تاریخی ، تفسیری ، حدیثی ، اخلاقی و کلامی مسلمانان یافته است. گاه به سبب شباهت در سرگذشت و سرنوشت ، نام برصیصا در کنار ابلیس و بلعم باعورا یاد می شود که هر سه به رغم پیشینه درخشان در عبادت و بندگی خدا، بدفرجام و کفر آیین شدند.
برصیصا در تفاسیر
نام و سرگذشت برصیصا در قرآن نیامده است؛ اما همه مفسران شیعه و سنی هرچند با دیدگاه و چند و چونی متفاوت، در ارتباط با آیه ۱۶ سوره حشر داستان او را آورده اند:«کَمَثَلِ الشَّیطنِ اِذ قالَ لِلاِنسنِ اکفُر فَلَمّا کَفَرَ قالَ اِنّی بَریءٌ مِنکَ اِنّی اَخافُ اللّهَ رَبَّ العلَمین». این تمثیل درباره تحریک و فریب یهود بنی نضیر از سوی منافقان مدینه است. در پی پیمان شکنی بنی نضیر در جریان دسیسه کشتن پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) و براساس توافق حاصل شده، آنان باید خانه و دارایی خود را رها ساخته، جلای وطن می کردند. منافقان با وعده همیاری و همراهی در صورت جنگ با پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) یا جلای وطن بنی نضیر را به مخالفت با تصمیم یاد شده و خودداری از کوچ اجباری تحریک کردند. خداوند با دروغگو خواندن منافقان، از همیاری و همراهی نکردن آن ها و رویگردانیشان از بنی نضیر در صورت جنگ و جلای وطن خبر داده و آنان را همانند شیطان می نامد که به سبب دشمنی دیرینه و با وعده های دروغین و وسوسه انگیزش به اغواگری انسان می پردازد و هنگامی که آدمی در دام کفر گرفتار آمد و درمانده شد از او برائت و بیزاری می جوید. اینکه «انسان» به معنای جنس آن و آیه بیانگر تعامل شیطان با نوع بنی بشر است یا این که به شخصی معیّن در حادثه ای خارجی و تاریخی اشاره دارد مورد اختلاف است.
← مراد از ال در الانسان
در کنار این روایت مشهور، روایت نادر و کاملا متفاوتی نیز درباره سرگذشت برصیصا در برخی منابع گزارش شده است. بر اساس این روایت، برصیصا عابدی مسلمان و مؤذّن در یکی از مساجد مصر است که روزی هنگام اذان بر بالای مأذنه با دیدن دختر ترسای همسایه، دلبسته او شده، در پی وصال آن دختر و به درخواست خانواده او از آیین مسلمانی دست برمی دارد؛ اما پیش از آن که کام دل برگیرد، در حادثه ای از بالای بام افتاده، می میرد. داستان مشهور برصیصا با سندهای گوناگون از ابن عباس (م. ۶۸ ق.)، ابن مسعود (م. ۳۳ ق.)، طاووس و همچنین از امیرمؤمنان، علی (علیه السلام) و در پاره ای منابع از پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) روایت و بیش تر سندهای آن تضعیف شده است ؛ از جمله، روایت منسوب به پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) را عبید بن رفاعه نقل می کند که برخی با نفی صحابی بودن، روایت او را مرسل دانسته اند. از سوی دیگر به رغم آن که برخی پژوهشگران، سند روایت منسوب به علی (علیه السلام) را صحیح پنداشته اند، اساساً اثری از حکایت برصیصا در احادیث شیعه به چشم نمی خورد و روایت ابن عباس و ابن مسعود که به احتمال زیاد از زمان شیخ طوسی (م. ۴۶۰ ق.) به بعد به تفاسیر شیعه راه یافته، از منابع اهل سنت گرفته شده و حتی برخی آن را با عقل و مذهب امامیه ناسازگار خوانده اند. دسیسه های گام به گام ابلیس، یاری جستن وی از شیاطین دیگر در پی ناتوانی در فریب برصیصا، مأمور شدن شیطانی به نام «ابیض» برای این کار و وارد شدن او از راه عبادت و در شکل و شمایل یک راهب، چگونگی راهیابی زن یاد شده به صومعه برصیصا و نقش شیطان در فاش شدن خیانت و جنایت او، از موضوعات دیگری است که گاه با جزئیاتی متفاوت در روایتهای گوناگون داستان به چشم می خورد. در بیش تر روایت ها برصیصا راهب و در برخی دیگر، عابدی از بنی اسرائیل خوانده می شود، چنان که در اغلب پرداخت های داستان، راهیابی زن یاد شده به صومعه، با بیماری او و دعای برصیصا برای شفای وی در ارتباط است. بنابر روایت منسوب به امیرمؤمنان، علی (علیه السلام) او زنی است که شیطان دچار جنونش کرده و در دل برادرانش القا می کند که شفای او به دست برصیصاست. در روایت ابن عباس از برادران سه گانه ای یاد می شود که خواهر بیمار خود را به دست برصیصا به عنوان فردی مورد اعتماد سپرده، روانه سفر می شوند. روایت ابن مسعود از زن چوپانی یاد می کند که شب را به صومعه برصیصا پناه می برده است. حکایت برصیصا در منابع متأخر با بسط و جزئیات بیشتری آمده است. حتی در برخی منابع از باردار شدن آن زن، تولد نوزاد و کشته شدن او نیز به دست برصیصا یاد می شود. اصل داستان عبری و از اخبار بنی اسرائیل است ؛ ولی منبع پیش از اسلام آن معلوم نیست و به احتمال فراوان از زبان اهل کتاب شنیده شده است. در برخی منابع از وهب بن منبه نیز نقل می شود.
نام برصیصا
...
برصیصا را برخی در لغت، برگرفته از واژه «صیصا» در زبان آرامی و به معنای سینه بند مرصّع اسقف اعظم یا کاکل های کلاه او دانسته اند که یادآور برترین مقام کلیساست. برصیصا شخصیتی شبه تاریخی است که نام و سرگذشت او به صورت نمونه ای عبرت آموز از تلاش بیوقفه شیطان برای اغوای انسان و نیز امکان بدفرجامی آدمی به رغم سابقه درخشان، بازتابی عمدتاً گسترده در منابع تاریخی ، تفسیری ، حدیثی ، اخلاقی و کلامی مسلمانان یافته است. گاه به سبب شباهت در سرگذشت و سرنوشت ، نام برصیصا در کنار ابلیس و بلعم باعورا یاد می شود که هر سه به رغم پیشینه درخشان در عبادت و بندگی خدا، بدفرجام و کفر آیین شدند.
برصیصا در تفاسیر
نام و سرگذشت برصیصا در قرآن نیامده است؛ اما همه مفسران شیعه و سنی هرچند با دیدگاه و چند و چونی متفاوت، در ارتباط با آیه ۱۶ سوره حشر داستان او را آورده اند:«کَمَثَلِ الشَّیطنِ اِذ قالَ لِلاِنسنِ اکفُر فَلَمّا کَفَرَ قالَ اِنّی بَریءٌ مِنکَ اِنّی اَخافُ اللّهَ رَبَّ العلَمین». این تمثیل درباره تحریک و فریب یهود بنی نضیر از سوی منافقان مدینه است. در پی پیمان شکنی بنی نضیر در جریان دسیسه کشتن پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) و براساس توافق حاصل شده، آنان باید خانه و دارایی خود را رها ساخته، جلای وطن می کردند. منافقان با وعده همیاری و همراهی در صورت جنگ با پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) یا جلای وطن بنی نضیر را به مخالفت با تصمیم یاد شده و خودداری از کوچ اجباری تحریک کردند. خداوند با دروغگو خواندن منافقان، از همیاری و همراهی نکردن آن ها و رویگردانیشان از بنی نضیر در صورت جنگ و جلای وطن خبر داده و آنان را همانند شیطان می نامد که به سبب دشمنی دیرینه و با وعده های دروغین و وسوسه انگیزش به اغواگری انسان می پردازد و هنگامی که آدمی در دام کفر گرفتار آمد و درمانده شد از او برائت و بیزاری می جوید. اینکه «انسان» به معنای جنس آن و آیه بیانگر تعامل شیطان با نوع بنی بشر است یا این که به شخصی معیّن در حادثه ای خارجی و تاریخی اشاره دارد مورد اختلاف است.
← مراد از ال در الانسان
در کنار این روایت مشهور، روایت نادر و کاملا متفاوتی نیز درباره سرگذشت برصیصا در برخی منابع گزارش شده است. بر اساس این روایت، برصیصا عابدی مسلمان و مؤذّن در یکی از مساجد مصر است که روزی هنگام اذان بر بالای مأذنه با دیدن دختر ترسای همسایه، دلبسته او شده، در پی وصال آن دختر و به درخواست خانواده او از آیین مسلمانی دست برمی دارد؛ اما پیش از آن که کام دل برگیرد، در حادثه ای از بالای بام افتاده، می میرد. داستان مشهور برصیصا با سندهای گوناگون از ابن عباس (م. ۶۸ ق.)، ابن مسعود (م. ۳۳ ق.)، طاووس و همچنین از امیرمؤمنان، علی (علیه السلام) و در پاره ای منابع از پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) روایت و بیش تر سندهای آن تضعیف شده است ؛ از جمله، روایت منسوب به پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) را عبید بن رفاعه نقل می کند که برخی با نفی صحابی بودن، روایت او را مرسل دانسته اند. از سوی دیگر به رغم آن که برخی پژوهشگران، سند روایت منسوب به علی (علیه السلام) را صحیح پنداشته اند، اساساً اثری از حکایت برصیصا در احادیث شیعه به چشم نمی خورد و روایت ابن عباس و ابن مسعود که به احتمال زیاد از زمان شیخ طوسی (م. ۴۶۰ ق.) به بعد به تفاسیر شیعه راه یافته، از منابع اهل سنت گرفته شده و حتی برخی آن را با عقل و مذهب امامیه ناسازگار خوانده اند. دسیسه های گام به گام ابلیس، یاری جستن وی از شیاطین دیگر در پی ناتوانی در فریب برصیصا، مأمور شدن شیطانی به نام «ابیض» برای این کار و وارد شدن او از راه عبادت و در شکل و شمایل یک راهب، چگونگی راهیابی زن یاد شده به صومعه برصیصا و نقش شیطان در فاش شدن خیانت و جنایت او، از موضوعات دیگری است که گاه با جزئیاتی متفاوت در روایتهای گوناگون داستان به چشم می خورد. در بیش تر روایت ها برصیصا راهب و در برخی دیگر، عابدی از بنی اسرائیل خوانده می شود، چنان که در اغلب پرداخت های داستان، راهیابی زن یاد شده به صومعه، با بیماری او و دعای برصیصا برای شفای وی در ارتباط است. بنابر روایت منسوب به امیرمؤمنان، علی (علیه السلام) او زنی است که شیطان دچار جنونش کرده و در دل برادرانش القا می کند که شفای او به دست برصیصاست. در روایت ابن عباس از برادران سه گانه ای یاد می شود که خواهر بیمار خود را به دست برصیصا به عنوان فردی مورد اعتماد سپرده، روانه سفر می شوند. روایت ابن مسعود از زن چوپانی یاد می کند که شب را به صومعه برصیصا پناه می برده است. حکایت برصیصا در منابع متأخر با بسط و جزئیات بیشتری آمده است. حتی در برخی منابع از باردار شدن آن زن، تولد نوزاد و کشته شدن او نیز به دست برصیصا یاد می شود. اصل داستان عبری و از اخبار بنی اسرائیل است ؛ ولی منبع پیش از اسلام آن معلوم نیست و به احتمال فراوان از زبان اهل کتاب شنیده شده است. در برخی منابع از وهب بن منبه نیز نقل می شود.
نام برصیصا
...
wikifeqh: برصیصا_در_قرآن