بجستان

[ویکی فقه] بَجِسْتان، بخش و شهری در استان خراسان است.
در شمال شهرستان گناباد، در استان خراسان در ولایت قدیم قهستان.
این بخش مشتمل است بر دهستانهای بجستان (حومه)، جزین و یونسی.
منطقه شمالی آن، که درحاشیه کویر واقع است، آب و هوای گرم دارد، و آب و هوای بقیه مناطق آن معتدل است.
آبادیهای تابع در کوهستان و دشت قرار گرفته است و اراضی آن جا با ۱۹۴ قنات آبیاری می شود.
محصولات عمده اش از غلات ، گندم و جو و از میوه ها انار است و زعفران از محصولات عمده ای است که صادر می شود.
پرورش کرم ابریشم در بجستان رواج دارد و در گذشته از صادرات مهم آن به شمار می آمد.
از صنایع دستی بجستان، قالیبافی اهمیت دارد و بَرَک بافی آن در دوره قاجاریه مشهور بود.
بجستان از لحاظ معادن دارای اهمیت است و معادن مس و سنگ آسیا و گِل سرخ (نزدیک آبادی قاسم آباد) و فیروزه و طلای سفید دارد و برخی از آن ها استخراج و صادر می شود.
راههای گناباد به شهر بجستان ـ فردوس و بجستان ـ تربت حیدریه از این بخش می گذرد.
رود موسمی کال شور در شمال آن در دهستان یونسی جریان دارد که در قدیم پلی بر روی آن احداث و بارها تعمیر شده است.
بجستانیها پیرو مذهب تشیع اند.
بخش بجستان طبق تقسیمات کشوری ۱۳۱۶ ش در شهرستان گناباد تشکیل شد.
شهر بَجِسْتان
شهر و مرکز بخش ( جمعیت طبق سرشماری ۱۳۷۰ش: ۸۴۹۳ تن)، در ۵۲ کیلومتری غرب شهر گناباد و ۴۲ کیلومتری شمال شهر فردوس.
جاده قدیمی مشهد ـ یزد از آن می گذشت.
شهر دارای چندین رشته قنات و چهارده مسجد مهم است که یکی از آن ها مسجد جامع (از ۸۲۸، دوره شاهرخ تیموری) است.
مزار منسوب به آصف بن بَرخیا در دهکده مزار قرار دارد و مسجد آبادی مزار نیز قدیمی است و قلعه خرابه ای در کنار ده مزار منسوب به پیروان حسن صباح ، در کوهستانی به نام گردکوه یا کردکوه (نام محلی آن گرکو) برجاست.
کاروانسرایی از دوره شاه عباس صفوی جزو آثار تاریخی شهر بجستان ضبط شده است.
آثار قلعه قدیمی شهر در حسینیه حاجیه دیده می شود.
برخی آن قلعه را قلعه دختر و مسجد (صومعه) مزار را بازمانده ای از معبد مهری می دانند.
بجستان بر اثر زلزله ۱۳۴۷ ش خسارات فراوان دید.
علما و فقها و محدثان بزرگی به بجستان منسوب اند.
ظاهراً شهر در ۱۲۸۹ حدود ۰۰۰، ۴ تن جمعیت داشته است.
← پیشینه
(۱) محمد حسن بن علی اعتمادالسلطنه، مرآه البلدان، چاپ عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث، تهران ۱۳۶۷ ـ ۱۳۶۸ ش، ج ۱، ص ۲۷۰، ۶۷۴.
(۲) ایران، وزارت جهاد سازندگی واحد آمار و برنامه ریزی، فرهنگ اقتصادی دهات و مزارع استان خراسان (۳)، تهران ۱۳۶۳ ش.
(۳) ایران، وزارت راه و ترابری، دفترچه مسافات راههای کشور، تهران (۱۳۶۶ ش)، ص ۱۶۲.
(۴) ایران، وزارت راه و ترابری، نقشه راههای ایران، تهران ۱۳۶۸ ش.
(۵) ایران، وزارت کشور اداره کل آمار و ثبت احوال، کتاب جغرافیا و اسامی دهات کشور، تهران ۱۳۲۹ ـ ۱۳۳۱ ش، ج ۳.
(۶) علی برزگر، گذر سرزمین ایزد: دگرگردی بجستان و بجستانیان، تهران ۱۳۷۰ ش.
(۷) سلطانحسین تابنده، تاریخ و جغرافی گناباد، تهران ۱۳۴۸ ش، ص ۱۷۲ ـ ۱۸۰.
(۸) تاریخ سیستان، چاپ محمدتقی بهار، تهران (تاریخ مقدمه ۱۳۱۴ ش).
(۹) عبداللّه بن لطف اللّه حافظ ابرو، جغرافیای حافظ ابرو، چاپ مایل هروی، تهران ۱۳۴۹ ش.
(۱۰) محمدبن ابی بکر حمداللّه مستوفی، کتاب نزهه القلوب، چاپ گی لسترنج، تهران ۱۳۶۲ ش.
(۱۱) حسینعلی رزم آرا، فرهنگ جغرافیائی ایران (آبادیها)، ج ۹: استان نهم (خراسان)، تهران ۱۳۵۵ ش، ص ۴۷ ـ ۴۸.
(۱۲) مسعود کیهان، جغرافیای مفصل ایران، تهران ۱۳۱۰ ـ ۱۳۱۱ ش، ج ۲، ص ۲۰۴.
(۱۳) آلفونس گابریل، تحقیقات جغرافیائی راجع به ایران، ترجمه فتحعلی خواجه نوری، چاپ هومان خواجه نوری، تهران ۱۳۴۸ ش.
(۱۴) گی لسترنج، جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی، ترجمه محمود عرفان، تهران ۱۳۶۴ ش، ص ۳۸۴.
(۱۵) مرکز آمار ایران، نتایج آمارگیری جاری جمعیت، تهران ۱۳۷۰ ش.
(۱۶) چارلز متکاف مک گریگور، شرح سفری به ایالت خراسان و شمال غربی افغانستان، ترجمه مجید مهدی زاده، ج ۱، مشهد ۱۳۶۶ ش.
(۱۷) یاقوت حموی، معجم البلدان، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ ـ ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.

[ویکی شیعه] بجستان نام بخش (دهستان) و شهرستانی در جنوب استان خراسان رضوی در ایران است. «بخش بجستان» یکی از بخش های شهرستان گناباد است. و « شهرستان بجستان » که مرکز آن « شهر بجستان » است، در فاصله ۲۷۸ کیلومتری جنوب غربی مشهد، با مساحتی بالغ بر ۳۷۰۰ کیلومتر مربع، در ارتفاع ۱۲۵۰ متری از سطح دریا واقع گردیده است. « شهرستان بجستان » تا مرداد ۱۳۸۷، یکی از بخش های شهرستان گناباد بود.
اهالی بجستان مانند دیگر مردم گناباد شیعه اثنی عشری هستند. علما و فقها و محدثان بسیاری از بجستان برخاسته اند.

بَجِستان مرکز شهرستان بجستان در استان خراسان رضوی است و بر پایهٔ سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۱۱٬۷۴۱ نفر ( در ۳٬۷۶۸ خانوار ) بوده است[ ۳]
انار، کلوچه و زعفران بجستان معروف است.
نام بجستان در منابع مختلف با نگارش های مختلف:
• «بُجِستان» Bojestan
• «بَجِسْتان» Bajestan
• «بوزستان» Buzestan
[ ۴]
باور پاره ای که بُجستان را «باجستان» می دانند یک برداشت عامیانه است و با زبانشناسی و تاریخ جور نیست و چون روستاهای آن تحت نفوذ اعیان و اشراف بوده است، آنان از توابع خود باج می گرفتند. در بین اهالی، مشهور است که در گذشته، دریاچه ای در ترشیز و بجستان وجود داشته که در حال حاضر از بین رفته و تبدیل به کویر نمک شده است. در دو طرف این دریاچه، دو محل باجگیرخانه وجود داشته، یکی به نام «بجستان» که اصل آن «باج ستان» بوده و دیگری در طرف کاشمر در راه سبزوار، مشهور به «باج وَر» که به معنی «باج بده» است و اکنون هم دهنهٔ بَجْوَرْد، در راه سبزوار و کاشمر، معروف است و در راه مزار دو کیلومتری جنوب بجستان، تپه خاکی است که آثار ساختمانی در آن است و معروف به باجگیرخانه است. [ ۵]
در تورفان چین کتیبه ای به زبان و خط پهلوی کشف شده، که از وجود شخصیتی تاریخی با نام «مهر» یاد کرده، و محل درگذشت او را بجستان آورده است. [ ۶] نخستین جغرافی دانی که از بجستان نام برده یاقوت حموی است. او در کتابش معجم البلدان بجستان را دهکده ای از قرای نیشابور دانسته است. [ ۷]
حافظ ابرو بجستان را عنوان ناحیه ای «مختصر» مشتمل بر ۳ قریه با نام های زین آباد، مارندز و یونسی؛ و ۲۰ مزرعه نام برده و آن را از نواحی هرات به شمار آورده است. [ ۸]
ظاهراً لشکریان تیمور در مسیر حرکت به خراسان از بجستان گذشته اند. این شهر در دورهٔ صفویان نیز در معرض تاخت و تاز ازبکان بود. بجستان در ۱۲۸۹ق /۱۸۷۲م قحطی شدیدی را به خود دید که باعث مرگ و میر و مهاجرت گروه هایی از این ناحیه گردید. بجستان در دوران قاجاریان از اهمیت و رونق بالایی برخوردار بوده و شبکهٔ گستردهٔ راه ها و رباط های متعدد از جمله فخرآباد، قاسم آباد، زین آباد وجود راه فیض آباد به بجستان و فردوس دلایل رونق و داد و ستد در این ناحیه بوده است.
شهر بجستان، در جنوب استان خراسان رضوی، در فاصلهٔ ۵۰ کیلومتری غرب گناباد و ۶۲ کیلومتری شمال فردوس و در کنار محور اصلی ارتباطی استان های جنوبی کشور به مشهد ( جاده ۹۱ و بزرگراه ۷۸ آسیا ) قرار گرفته است.