من لایحضره الفقیه

[ویکی فقه] مجموع روایات اهل البیت - علیهم السلام - درباره مسائل فقهی و احکام شرعی در کتاب من لا یحضره الفقیه جمع شده است. مؤلف:شیخ صدوق ابو جعفر محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی (م ۳۸۱ ق).
محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی، مشهور به« شیخ صدوق »، در سال ۳۰۵ هجری قمری، در خاندان علم و تقوی، در شهر قم دیده به جهان گشود.( سالهای ۳۰۶ و ۳۰۷ نیز برای ولادت شیخ ذکر شده است)شیخ طوسی جریان ولادت وی را چنین نقل نموده: علی بن بابویه با دختر عموی خود ازدواج کرده بود; ولی از او فرزندی به دنیا نیامد. او در نامه ای از حضور شیخ ابو القاسم، حسین بن روح تقاضا کرد تا از محضر حضرت بقیة الله عجل الله تعالی فرجه بخواهد برای او دعا کند تا خداوند اولاد صالح و فقیه به او عطا نماید. پس از گذشت مدتی از ناحیۀ آن حضرت این گونه جواب رسید:« تو از این همسرت صاحب فرزند نخواهی شد; ولی به زودی کنیزی دیلمیه نصیب تو می شود که از او دارای دو پسر فقیه خواهی گشت.» شیخ صدوق از بزرگترین شخصیت های جهان اسلام و از برجسته ترین چهره های درخشان علم و فضیلت است. او که نزدیک به عصر ائمه علیهم السلام می زیست، با جمع آوری روایات اهل بیت علیهم السلام و تالیف کتاب های نفیس و با ارزش، خدمات ارزنده و کم نظیری به اسلام و تشیع کرد. شیخ صدوق بیش از بیست سال از دوران پر برکت حیات پدر را درک کرد و در این مدت از محضر پدر و سایر علمای قم کسب علم و حکمت کرد. او در سن ۲۲ یا ۲۳ سالگی بود که پدر بزرگوارش دار فانی را وداع کرد. از آن پس وظیفۀ سنگین نشر احادیث آل محمد صلی الله علیهم اجمعین و هدایت امت به عهدۀ وی قرار گرفت و دوران جدیدی از زندگی او آغاز گردید.
معرفی کتاب
مجموع روایات اهل البیت - علیهم السلام - درباره مسائل فقهی و احکام شرعی در این کتاب جمع شده است. مؤلف، روایات فقهی ای را که از دیدگاه خود صحیح و معتبر می دانسته، جمع آوری نموده است. این کتاب یکی از ارزشمندترین منابع روایی شیعه به شمار می آید و یکی از چهار کتاب معتبر روایی شیعه است و هر مجتهد در اجتهاد و استنباط احکام شرعی باید به روایات آن توجه داشته باشد. این اثر از زمان نگارش مورد توجه و استقبال علمای شیعه قرار گرفته است و پیوسته در مجموعه های بزرگ و کوچک روایی به آن استناد نموده و از آن روایت نقل کرده اند.
انگیزه تالیف کتاب
شیخ صدوق این کتاب را به درخواست یکی از سادات بزرگوار شهر بلخ به نام شریف الدین ابو عبدالله محمد بن حسین، معروف به نعمت، نگاشته است. او از شیخ صدوق درخواست کرده بود که مانند کتابِ طبّی من لایحضره الطبیب، نوشته محمد بن زکریا رازی، او هم کتابی در علم فقه به نگارش درآورد تا مورد استفاده کسانی قرار گیرد که به علما و فقها ی بزرگ دسترسی ندارند و با مراجعه به آن بتوانند از احکام شرعی و وظایف خود آگاه گردند. شیخ نیز دعوت او را اجابت کرده است. شیخ صدوق می فرماید: «من در این کتاب بنا ندارم تا هرچه روایت شده را نقل نمایم؛ بلکه فقط آن روایاتی را نقل می کنم که آنها را صحیح و معتبر می دانم و به آن فتوا می دهم و عقیده دارم».
ویژگی کتاب
...

[ویکی اهل البیت] کتاب «من لایحضره الفقیه» تألیف شیخ صدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی (متولد 381 ه.ق)، از چهره های برجسته علمای شیعه در قرن چهارم هجری می باشد. این کتاب یکی از کتب اربعه حدیث شیعه است و موضوع احادیث آن احکام شرعی است
این کتاب که امروزه در 4 جلد به مشتاقان عرضه شده است. مجموعه ای از روایات اهل بیت علیهم السلام درباره مسائل فقهی و احکام شرعی و مسائل مورد نیاز عموم را در خود جمع کرده است.
شیخ صدوق در این کتاب، روایاتی را که از دیدگاه خود صحیح و معتبر بوده جمع آوری نموده است. او در این مورد می گوید: «من در این کتاب فقط روایاتی را نقل می کنم. که آن ها را صحیح و معتبر می دانم و به آن فتوا می دهم و عقیده دارم که میان من و خداوند حجت است».
این کتاب، عظیم ترین و ارزشمندترین اثر شیخ صدوق از میان بیش از 245 کتاب او می باشد و یکی از مهم ترین منابع روایی شیعه و از کتب اربعه محسوب می شود که در طول 9 قرن گذشته محل مراجعه فقها و دانشمندان و سایر مشتاقان معارف اهل بیت علیهم السلام بوده است؛ به طوری که هیچ مجتهد و محققی از رجوع به آن بی نیاز نیست.
«من لایحضره الفقیه»، در عین حال که برای خواص، مجموعه ای فقهی است، نکته های اخلاقی، تربیتی، عقیدتی، تاریخی و درس های زندگی فراوانی در بر دارد که همانند گوهرهایی ناب در این گنجینه معنوی جلوه نمایی می کند، که آشنایی با آن ها، برای عموم مردم؛ به ویژه مبلغان دینی مفید و راهگشاست.
علامه بحرالعلوم بعد از تجلیل فراوان از مقام بلند شیخ صدوق می فرماید: برخی از اصحاب بزرگوار ما احادیث کتاب «من لایحضره الفقیه» را بر سایر کتب اربعه مقدم می دارند و این به علت این است که:
شیخ طوسی در معرفی شیخ صدوق می گوید: «او دانشمندی جلیل القدر و حافظ احادیث بود. از احوال رجال، کاملا آگاه و در عرصه احادیث، نقادی عالی مقام به شمار می آمد. در میان بزرگان قم، از نظر حفظ احادیث و کثرت معلومات، مانند نداشت و در حدود سیصد کتاب نوشته است».
شیخ صدوق، در مورد انگیزه خود از تألیف این کتاب، می گوید: در مسافرتی که به سرزمین بلخ داشتم، با یکی از اولیاء خدا آشنا شدم. رفاقت با او احساس آرامش و شادمانی و فرح و نشاط خاصی را برای من فراهم می نمود. چرا که وی، فردی متعهد، دارای سکینه و وقار و دیندار، عفیف، متقی، و خاشع بود. او روزی به من گفت: «محمد بن زکریای رازی» برای کسانی که در موقع احتیاج به طبیب، طبیب در دسترس ندارند؛ کتابی در علم طب نگاشته است.

[ویکی نور] من لایحضره الفقیه (تحقیق حسن خرسان). من لایحضره الفقیه، از آثار شیخ صدوق (درگذشته 381ق) است که نویسنده در آن، مجموعه ای از احادیث اهل بیت(ع) را درباره حکم شرعی موضوعات گوناگون، بدون ذکر سند در چهار جلد نقل کرده، ولی در بخش پایانی جلد چهارم، مشایخ و سلسله اسناد خود را به صورت مفصل (در بیش از صد صفحه) توضیح داده و حلقه ارتباطی خودش را با رجال و راویان مشخص کرده و در نتیجه می توان گفت که این کتاب، مُرسَل نیست، بلکه مُسنَد است. درباره چاپ و نسخه حاضر چند نکته گفتنی است:
1. نسخه حاضر را استاد سید حسن خرسان، تصحیح کرده و تعلیقاتی سودمند به صورت پاورقی بر آن افزوده است. در این پاورقی ها، افزون بر بیان اختلاف نسخ خطی، در موارد فراوانی نام و نشان آیات مورد استشهاد و یا ارجاع به منابع روایات مذکور در متن آمده است و گاه شرح معنای لغوی است و گاهی بیان شاهد شعری با ذکر بیت مورد اشاره و نام شاعر و منبعی است که آن ابیات در آن آمده و گاه توضیحاتی جغرافیایی و تاریخی است و...
2. ناشر (دارالأضواء بیروت) مقدمه ای برای این چاپ نوشته و نسخ خطی مورد استفاده و چگونگی تصحیح اثر حاضر را معرفی کرده است. در این مقدمه - که در نجف و به قلم شیخ علی آخوندی و بدون ذکر تاریخ نوشته شده - آمده است: «چون خدای متعال مرا موفق کرد تا کتاب استبصار را برای بار دوم به صورت زیبا و همراه با تعلیقات سودمند چاپ کنم و اقبال و رضایت مردم را دیدم، تشویق و شجاع شدم که بار دیگر کتاب من لایحضره الفقیه را چاپ کنم که دومین کتاب در بین کتب اربعه طایفه حقه شیعه است؛ زیرا بعد از کافی و متقدم بر تهذیب و استبصار است...» .
3. زندگی نامه مفصل و عالمانه شیخ صدوق به قلم سید حسن موسوی خرسان، در آغاز اثر حاضر ذکر شده است .
4. مصحح محترم، تصاویری از نسخه خطی کتاب مذکور آورده است .
5. همچنین نویسنده در جلد چهارم بعد از پایان مطالبش، مطلبی تحت عنوان «المشیخة» آورده و مصحح محترم نیز شرح مفصلی بر آن نوشته که به صورت جداگانه در پاورقی ها ذکر شده و در آن، از جمله به توضیح رجالی و زندگی نامه ای اسناد شیخ صدوق پرداخته و نگارش آن را در روز شنبه آغاز ربیع الاول 1379ق، به پایان برده است.

[ویکی شیعه] من لایحضره الفقیه (کتاب). کتاب مَن لایحْضُرُه الفَقیه، ( به معنای کتاب کسی که در محضر فقیه نیست) دومین کتاب از کتب اربعه امامیه؛ اثر شیخ صدوق (د ۳۸۱ ق). این کتاب که مجموعه ای در حدیث است، با هدف گردآوری احادیث صحیح و موثق تألیف شده است تا پاسخگوی نیازهای شرعی کسانی باشد که به فقیه دسترسی ندارند.
کتاب من لایحضره الفقیه، بزرگ ترین و مهم ترین اثر شیخ صدوق به شمار می رود. سبک نگارش آن، سبک رایج در قرون اولیه اسلامی است که فقهای شیعه فقط به روایت و نقل سخنان ائمه(ع) اکتفا می کردند. در این کتاب حدود ۶۰۰۰ حدیث گردآوری شده و بر خلاف کتاب کافی، فقط مشتمل بر روایات فقهی است.
من لایحضر مورد توجه فقهای شیعه بوده و ایشان شرح های متعددی بر این کتاب نوشته اند. مشهورترین شرح آن،کتاب روضة المتقین نوشته مجلسی اول است.

[ویکی نور] من لایحضره الفقیه، اثر ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی، مشهور به «شیخ صدوق»، یکی از کتب اربعه روایی شیعه است. نویسنده در این کتاب، مجموعه روایات اهل بیت(ع)، درباره مسائل فقهی و احکام شرعی را که از دیدگاه خود، صحیح و معتبر می دانسته، جمع آوری نموده است
کتاب به زبان عربی و در قرن چهارم هجری نوشته شده و تصحیح آن، توسط علی اکبر غفاری صورت گرفته است.
علامه سید بحرالعلوم در توصیف این کتاب گفته است: این کتاب یکی از کتاب هایی است که در شهرت و اعتبار به روشنایی روز می ماند
کتاب با دو مقدمه از مصحح و مؤلف آغاز گردیده است.
نویسنده، کتاب را در چهار جلد تألیف نموده و محدث بحرانی احادیث آن را شماره کرده و مجموع آن ها را، 5963 حدیث دانسته است که از این تعداد، 3913 حدیث مسند و 2050 حدیث، مرسل می باشد

[ویکی فقه] من لا یحضره الفقیه (ترجمه غفاری). ترجمه من لا یحضره الفقیه به اهتمام آقایان علی اکبر غفاری، محمد جواد غفاری و صدر بلاغی به انجام رسیده است. این کتاب، اثر فتوایی شیخ صدوق رحمة الله علیه است. ایشان آن دسته از روایاتی که بدان فتوا داده و به صحت صدورش از معصومین علیه السّلام وثوق و قطع داشته آورده است.
این گفته مترجمان در اول کتاب است: «آرزوی دیرینه ما برای ترجمه یکی دیگر از غنی ترین منابع فقه شیعی به زبان پارسی و قابل استفاده عموم پارسی زبانان، همراه با متن اعراب گذاری شده، جامه عمل پوشید». برای اینکه ترجمه ای به چنین ویژگیهایی آراسته شود و هدف و مقصود مترجمان متحقق شود آنها باید دارای چه ویژگیها و شرایط و چه مرحله ای را باید طی کنند؟ اصل اول بهره گیری از اصول و مبانی لازم و مناسب ترجمه است که عبارت است از: آشنایی و تسلط با زبان متن کتاب و فهم درست متن مبداء، آشنایی و تسلط کافی بر زبان دیگر (مقصد)، آشنایی با زبان شناسی مقابله ای و امانت داری در ترجمه و اصل دیگر انتخاب صحیح نوع و شیوه ترجمه است. و با عنایت به آنچه از مترجمان آمد بررسی ما محدود به حیث روانی و سلامت جملات و چگونگی ترجمه عبارات و میزان موفقیت آنها در انتقال معنا به مخاطب که عموم پارسی زبانان هستند و همچنین میزان دقت مترجم در حفظ امانت می شود و اگر به ترجمه موجود در پیش رویمان بنگریم متوجه می شویم که برادران غفاری و صدر بلاغی تا حد بسیار زیادی در این زمینه موفقیت کسب کرده اند و اصول فوق را با آنکه مترجمان چندین نفر هستند توانسته اند تا حد زیادی رعایت نمایند و روی هم رفته ترجمه ای دقیق و شیوا و روان ارائه کنند با اینکه در برخی موارد کمی مترجمان دچار پیچیدگی معنوی و تقیید لفظی شده اند و خواننده با ترجمه ای یک دست در تمام جاهای مجلدات برخورد نمی کند.
← ویژگی های ترجمه مذکور
در پایان تذکر دو نکته مفید است: اول اینکه مترجمان کتاب بطور تفصیل عبارتند از: جلد اول، محمد جواد غفاری جلد دوم محمد جواد غفاری و صدر بلاغی جلد سوم صدر بلاغی جلد چهارم و پنجم علی اکبر غفاری و جلد ششم علی اکبر غفاری و صدر بلاغی و مقدمه کتاب که شامل مبحث شرح زندگانی شیخ صدوق ، جایگاه و شان ایشان از بیانات علمای و بزرگان اسلام ، سفرهای او به کشورها و شهرهای مختلف برای جمع آوری احادیث و در پایان ذکر خاندان شیخ صدوق رحمة الله علیه توسط محمد جواد غفاری به رشته تحریر درآمده است. نکته دوم شیخ صدوق رحمة الله علیه در بیشتر روایات این کتاب صدر سند را حذف کرده و تنها نام صاحب اصل و کتابی را که از او روایت کرده، آورده است پس طریق روایی خود را به صاحب اصل و کتاب در پایان کتاب و در بخش مشیخه ذکر کرده است.
نسخه شناسی
نسخه حاضر توسط نشر صدوق تهران با عنوان چاپ اول پائیز ۱۳۶۷ در ۶ مجلد چاپ و به بازار عرضه گردیده شده است.
منابع مقاله
...

[ویکی فقه] من لا یحضره الفقیه (کتاب). کتاب من لا یحضره الفقیه مجموعه روایات اهل بیت علیهم السلام دربارۀ مسائل فقهی و احکام شرعی است که شیخ صدوق، ابو جعفر محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی، از چهره های برجستۀ علمای شیعه در قرن چهارم هجری تألیف نموده است، شیخ صدوق در این کتاب روایات فقهی را که از دیدگاه خود صحیح و معتبر بوده جمع آوری کرده است.
این کتاب یکی از ارزشمندترین منابع روایی شیعه به شمار می آید و یکی از چهار کتاب معتبر روایی شیعه است و هر مجتهدی در اجتهاد و استنباط احکام شرعی باید به روایات آن توجه داشته باشد. کتاب من لا یحضره الفقیه از زمان نگارش مورد توجه و استقبال علمای شیعه قرار گرفته است و پیوسته در مجموعه های بزرگ و کوچک روایی بر آن استناد نموده و از آن روایت نقل کرده اند.
انگیزۀ نگارش
شیخ صدوق این کتاب را به درخواست یکی از سادات بزرگوار شهر بلخ به نام شریف الدین ابو عبد الله محمد بن حسین معروف به نعمت نگاشته است. او از شیخ صدوق درخواست کرده بود مانند کتاب« من لا یحضره الطبیب» محمد بن ذکریای رازی در علم طب، او هم کتابی در علم فقه به نگارش درآورد تا مورد استفاده کسانی قرار گیرد که به علما و فقهای بزرگ دسترسی ندارند و با مراجعۀ به آن بتوانند به احکام شرعی و وظایف خود آگاه گردند. شیخ صدوق نیز با پذیرفتن این درخواست می فرمایند من در این کتاب بنا ندارم تا هر چه روایت شده را نقل نمایم بلکه فقط آن روایاتی را نقل می کنم که آنها را صحیح و معتبر می دانم و به آن فتوا می دهم و عقیده دارم که میان من و خداوند حجت است.
مشیخه
شیخ صدوق در این کتاب فقط نام راوی اولی را که روایت را از امام علیه السلام روایت کرده آورده و در آخر کتاب یعنی در بخش« مشیخه» سند خود را به آن راوی نقل می کند تا روایات از حالت ارسال خارج شده و اصطلاحا مسند شوند و استفاده از آن برای مراجعه کنندگان آسان تر گردد. شیخ صدوق در این بخش به اسناد خود به رواتی که روایات این کتاب را از آنها نقل کرده اشاره می کند و به این وسیله روایات فراوانی از احادیث کتاب را از حالت ارسال و بدون سند بودن خارج کرده و آنها را معتبر و مسند می سازد.این بخش از کتاب بسیار مورد توجه علمای شیعه قرار گرفته است و شرح های فراوانی نیز بر این قسمت از کتاب نگاشته اند که خود از منابع غنی و پر بار علم رجال به شمار می آید مانند:۱- ترتیب مشیخه من لا یحضره الفقیه نوشته صاحب معالم شیخ حسن بن شیخ زین الدین، شهید ثانی ( درگذشت ۱۰۱۱ هجری).۲- ترتیب مشیخه من لا یحضره با شرح و بیان نوشته سید حاج میرزا محمد حسین معروف به شیخ آقا قاضی تبریزی ( درگذشت ۱۲۹۴ هجری).۳- شرح مشیخه من لا یحضره الفقیه نوشته محمد تقی مجلسی پدر علامه مجلسی .۴- شرح مشیخة الفقیه نوشته علامه سید حسن بن سید عبد الهادی بن سید موسی موسوی آل خراسان نجفی( متولد ۱۳۲۶ هجری).۵- خیر الرجال نوشته شیخ بهاء الدین محمد بن شیخ ملا علی شریف لاهیجی از علمای قرن یازدهم هجری.
شرح های کتاب
...

مَن لایَحْضُرُهُ الفَقیه
تألیف شیخ صدوق، کتابی به عربی، در حدیث شیعه و یکی از کتب اربعه. مؤلف کتاب را به درخواست شریف ابوعبدالله محمد بن الحسن، معروف به نعمةالله، تألیف کرده تا کسانی که به فقیه دسترسی ندارند با مراجعه به آن، مسائل حلال و حرام را بدانند. احادیث این کتاب از اصول و کتب پیشینیان، همچون حریز بن عبدالله سجستانی، ابوعبدالله برقی، علی بن مهزیار اهوازی و ابن ابی عمیر استخراج و فراهم آمده و در پایان کتاب طرق و اسناد مؤلف به آن کتاب ها به نام مشیخه بیان شده است. این کتاب ۶۶۶ باب و نزدیک به ۶هزار حدیث دارد و بارها در ایران و هند و عراق و بیروت منتشر شده و شرح ها و تعلیقه های بسیار بر آن نوشته شده است.