کتب اربعه

[ویکی شیعه] کتب اربعه یا اصول اربعه، چهار مجموعه کتاب حدیثی شیعه که بعد از قرآن کریم، منبع اصلی عقاید و احکام شیعیان است. این کتاب ها عبارتند از کافی، تهذیب، استبصار و من لایحضر مشهورند.
شیعیان، کتب اربعه، یعنی کافی، تهذیب، استبصار و من لایحضر را از معتبرترین منابع حدیثی می دانند؛ هر چند عمل به همه روایاتی که در این کتا ب ها آمده را واجب نمی دانند. در شرح هایی که دانشمندان شیعه بر این کتاب ها نوشته اند، سندها و دلالت های روایات بررسی شده است و صحت یا ضعف آنها بیان شده است.
فقهای شیعه، اعتبار کلی کتب اربعه را پذیرفته اند، تا اندازه ای که شیخ انصاری بعید ندانسته که باور به اعتبار این کتاب ها، از از ضروریات مذهب باشد. با این حال در میان عالمان شیعه، درباره قطعیت یا عدم قطعیت صدور و پس از آن درباره اعتبار و صحت تمام روایات اختلاف است. در این باره می توان به سه دیدگاه اشاره کرد:

[ویکی اهل البیت] کتب اربعه شیعه گوهرهای گرانبهایی هستند که از ابتدای تألیف تاکنون مورد توجه علمای شیعه و اقشار مختلف قرار گرفته است و در حقیقت بخش اعظمی از متون دینی و مکتبی تشیع در این چهار کتاب ارزشمند نهفته است.
تاریخ حدیث شیعه فراز و نشیب های متعددی پشت سر گذاشته و حوادث تلخ و شیرینی به خود دیده است و می توان گفت که این دانش همانند هر دانش دیگر از مراحلی عبور کرده و دوران هایی را به خود اختصاص داده است که در رأس آن می توان از دو دوره متقدمان و متأخران یاد کرد.
در تمایز این دوره می توان گفت: دوره متقدمان همان پنج قرن نخست هجری است که در این دوره حدیث شیعه توسط ائمه معصومین علیهم السلام صادر شد و به وسیله اصحاب و راویان آن حضرات به رشته تحریر کشیده شد، سپس توسط دانشمندان طبقات بعد دسته بندی و تدوین و در نهایت توسط محدثان سه گانه اول یعنی شیخ کلینی، شیخ صدوق و شیخ طوسی در کتب اربعه جای گرفت.
ضمن این که مقصود از دوره متأخران دوره پیدایش مجامع تکمیلی در حدیث شیعه است. این دوران از ابتدای قرن ششم آغاز شده و تا طبقه معاصران ادامه می یابد که در این عصر نیز محدثان عظیم الشأنی همچون شیخ حر عاملی صاحب کتاب وسائل الشیعه، فیض کاشانی صاحب کتاب وافی و علامه مجلسی صاحب کتاب بحارالانوار ظهور کردند.
در مقایسه عصر متقدمان با دوره متأخران می توان گفت که حدیث شیعه به واقع محصول دوره متقدمان بوده و آثار دوره بعد به نوعی طبقه بندی، تکمیل و تحلیل آثار متقدمان است:
بر همین اساس در این مقاله چهار کتاب اصلی حدیث شیعه که در دوره متقدمان تألیف شده و شالوده و اساس روایات و احادیث شیعه محسوب می شوند (که عبارتند از الکافی، من لایحضره الفقیه، تهذیب الاحکام والاستبصار) در نگاهی اجمالی مورد بررسی قرار گرفته اند.
ابوجعفر محمد بن اسحاق کلینی رازی مؤلف نخستین کتاب از کتب اربعه شیعه به نام «الکافی» است. زادگاه کلینی، روستای کلین از توابع شهر ری بوده ضمناً این که وفات او در سال 329 هجری در بغداد اتفاق افتاده است. وی سال های ابتدای زندگی خود را در زادگاه خود سپری کرد و سپس برای کسب معلومات دینی ابتدا به قم و سپس به حوزه های کوفه، نیشابور و بغداد نیز سفر کرد.
در مورد وجه تسمیه کتاب «کافی» به نظر می رسد این کتاب از سوی مؤلف آن مسمّی به «کافی» نبوده است. اما می توان احتمال داد که عنوان «الکافی» از خطبه وی در شروع کتاب، آنجا که می نویسد «و قلت انک تحبّ ان یکون عندک کتاب کاف یجمع فیه من جمیع فنون علم الدین...» اقتباس شده است.

کُتُبِ اَرْبَعه
چهار کتاب از جوامع بزرگ حدیث شیعه. این کتب عبارت اند از ۱. کافی تألیف ثقةالاسلام کُلَینی؛ ۲. مَن لایَحضُرُه الفقیه تألیف شیخ صدوق، ابن بابویه قمی؛ ۳. تهذیب الاحکام و ۴. استبصار، هر دو تألیف شیخ طوسی. مؤلفان این کتب را «اصحاب کتب اربعه» می خوانند و از آن ها به «محمدین ثلاثه» (سه نفری که نامشان محمد است) تعبیر می کنند. برخی علما تمامی روایات این چهار کتاب را، از جهت سند، صحیح و معتبر می دانند و فقط متون آن ها را مورد بحث و بررسی قرار می دهند. شرح ها و تعلیقه های فراوان بر کتب اربعه نگاشته شده و مهم ترین آن ها به چاپ رسیده است.