فشار روانی

[ویکی فقه] فشار روانی یکی از رایج‏ ترین بیماری های زمان معاصر است، به‏ گونه‏ ای که طبق برآورد کارشناسان سازمان بهداشت جهانی حدود شش درصد کلّ جمعیّت جهان از بیماری های روانی رنج می ‏برند و شروع هشتاد درصد از بیماری های جسمی با فشار روانی همراه بوده است.
روان‏شناسان راهکارهایی را برای مقابله با فشار روانی مطرح نموده‏اند و اسلام نیز در طی قرون متمادی موفّق شده است میلیون ها نفر را در مناطق مختلف جغرافیایی و از نژادهای گوناگون به خود جذب کند و با تغییر سبک زندگی آن ها، برای زندگی اجتماعی و فردی آنان قوانین مطلوبی وضع نماید. بی‏ شک دین مبین اسلام از روش هایی تبعیّت نموده که حتّی اگر عنوان سازمان و نظام روان‏شناسی بدان ندهیم، دارای یک دستگاه روان‏شناسی مخصوص به خود است که خاستگاه نخستین آن قرآن کریم است. لذا توجّه به قرآن در ریشه‏ کنی این نوع بیماری ها می ‏تواند به عنوان مؤثرترین شیوه به شمار آید و این خود بُعدی فراگیر از عظمت قرآن کریم، اعجاز و اثرگذاری آن در امور خدماتی و درمانی را نمایان می ‏سازد.
امید است راهکارها و شیوه ‏های بررسی شده در این مقاله زمینه ‏ساز تحقیقات بیشتری در این مسائل بوده، باعث اُنس بیش تر با قرآن کریم گردد.

بازگشت به فطرت
اوّلین مسئله و نخستین شیوه مقابله با فشارهای روانی از نظر قرآن کریم، بازگشت به فطرت است که اساس آرامش روانی می ‏باشد. فطرت، اصلی واقعی، طبیعی و جهانشمول است که مربوط به انسان و زمان و مکانی خاص نیست، بلکه مرتبط به همه انسانهاست. از دیدگاه قرآن، انحرافات روانی ریشه در انحراف از فطرت دارد؛ از این رو بازگشت به فطرت در بهداشت روانی از نظر اسلام مورد عنایت قرار گرفته است و در آن مباحث ذیل قابل بررسی است:
مدار فطرت و شهوت؛ جریان فطرت؛ فطرت راه انحصاری آرامش روانی؛ پیامدهای خروج از فطرت؛ جهاد اکبر (کنترل شهوات).
در این نوشتار به بررسی برخی از مسائل یاد شده که ارتباط بیشتری با موضوع دارند می ‏پردازیم.

← مدار فطرت و شهوت
برای تحلیل فشار روانی به وسیله خود در قرآن کریم راهکارهایی مطرح گردیده است:
خداوند بر انسان ناظر است و رویدادها تصادفی نیستند. در اسلام مبدأ حرکت و انرژی از آنِ خداست. مبدأ ربوبیت جهان و جهانیان اوست. تفهیم این نکته که اموال و اولاد، خیر و شرّ، و حیات و مرگ همه ابزار آزمون الهی هستند.
با این زمینه‏ هاست که مؤمن در برابر مصیبت اظهار می ‏دارد: «اِنَّا لِلَّهِ و اِنَّا اِلَیهِ رَاجِعُونَ» و می ‏داند هر کجا که باشد خداوند با اوست و از رگ گردن آدمی به او نزدیک ‏تر است.
همچنین درست است که آمی اختیار دارد، ولی مشیت الهی بر جهان حاکم است «قُلْ لَنْ یُصیبَنَآ اِلاَّ مَا کَتَبَ اللّهُ لَنَا هُوَ مَوْلینَا وَعَلَی اللّهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُؤْمِنُونَ». پس مؤمنان باید به جای اضطراب و فشار روانی، به خداوند توکل کنند و بدانند تصمیم های بشری تا به تقدیر الهی نرسد عملی نخواهد شد «وَ لاَ تَقُولَنَّ لِشَایْ‏ءٍ اِنّی فَاعِلٌ ذلِکَ غَدًا • اِلاَّآ اَنْ یَشَآءَ اللّهُ...».

نتیجه
...

فشار روانی[ ۱] یا فشار عصبی ( به انگلیسی: Psychological stress ) در روان شناسی به معنی احساس نوعی فشار و تنش عصبی است. تنش و هر محرکی که در انسان، ایجاد تنش کند، استرس زا نامیده می شود. وقتی که نیازهای اساسی فرد تأمین نشود یا به هر دلیلی آرامش فرد به هم بخورد فرد دچار فشار روانی شده. بیماری، طلاق، ورشکستگی، اعتیاد، شکست، اختلاف خانوادگی، لکنت زبان، مهاجرت، نقص عضو، مرگ اطرافیان و حتی دلایل بی اهمیت تر مثل گرسنگی و آلودگی صوتی نیز می تواند از دلایل فشار عصبی باشد معمولا فشار روانی علی رغم اضطراب که مربوط به قبل از یک مصیبت یا خطر است، پس از یک مصیبت یا خطر اتفاق می افتد.
مقدار کمی استرس می تواند دارای فوایدی از جمله افزایش تحرک و انگیزه در افراد باشد. این نوع استرس، استرس مثبت نامیده می شود. [ ۲] استرس شدید می تواند علاوه بر ایجاد مشکلات و بیماری های روانی مانند افسردگی، باعث ایجاد مشکلات بدنی مانند سردردهای تنشی و افزایش احتمال ابتلا به سرطان، سکته قلبی و سکته مغزی در افراد شود. [ ۳]
عامل ایجاد استرس ممکن است عاملی درونی یا عاملی محیطی باشد. این عوامل همچنین می تواند در افراد مختلف، متفاوت باشد و عاملی برای فردی ایجاد استرس کند؛ ولی در فرد دیگر، ایجاد استرس نکند. مشکلات مربوط به اقتصاد، کار یا تحصیل، تغییر شغل، نقل مکان به یک شهر جدید، ازدواج، بازی های پرتَنش، مرگ نزدیکان، و وجود یک بیماری بااهمیت در خانواده، از جمله عوامل بیرونی ایجاد فشار عصبی هستند. علائم استرسِ شامل اضطراب، مشکلات خواب، عرق کردن، از بین رفتن اشتها و مشکل در تمرکز و حافظه است.
بدن انسان از روش های مختلفی به استرس و فشار عصبی واکنش نشان می دهد. یکی از این روش ها ایجاد تغییرات شیمیایی در بدن است. هانس زیله، دانشمند اهل کانادا این واکنش ها را در سه مرحله به شرح زیر تقسیم بندی کرده است.
• واکنش اخطار: از نظر فیزیولوژیک خبر ناگوار پس از شنیده شدن، به صورت اعلام خطر در مغز، ثبت می شود. با فعال شدن دستگاه عصبی سمپاتیک، غدهٔ هیپوتالاموس، احساسات و عواطف این خبر را تفسیر می کند. هیپوتالاموس اخطار الکتروشیمیایی به هیپوفیز در مرکز جمجمه می فرستد، غدد هیپوفیز آغاز به ترشح هورمون محرک قشر غدد فوق کلیوی می کند، این غدد، فعال شده و آدرنالین، کورتیزول و نوراپی نفرین را ترشح کرده و به جریان خون می ریزند و به این وسیله پیام هایی به سایر غدد و اندام ها در سراسر بدن ارسال می شود. [ ۲] در نتیجه، طحال برای عمل بسیج شده، گلبول های قرمز اضافی وارد جریان خون می شوند، اکسیژن و غذای اضافی وارد سلول های بدن می شود، قدرت لخته شدن خون ازدیاد می یابد، کبد، مواد قندی و ویتامین ها را رها می سازد، ضربان قلب بیشتر می شود، تنفس تغییر می کند. خون از پوست و احشا به ماهیچه ها و مغز، جاری می شود، دست ها و پاها سردتر می شوند و کل بدن انسان به صورت آماده برای حمله یا فرار در می آید.
• گام مقاومت: طی این مرحله که ممکن است از چند ساعت تا چند روز به طول انجامد، بدن عملاً برای مبارزه با عامل فشار، بسیج است که اگر برای مدتی طولانی همچنان بسیج بماند، ذخایرش به تدریج تخلیه می شود؛ مانند کشوری که در حال جنگ است و توان خود را صرف می کند و ذخایرش به تدریج، تمام می شود.
• گام فرسودگی: بدین معناست که انرژی بدن، تمام شده و تا حد زیادی در برابر بیماری ها و بد کار کردن اعضایش آسیب پذیر شده است. این همان جایی است که بیماری ها آغاز به تظاهر می کنند و ممکن است از اضطراب، افسردگی، خستگی، عصبانیت، وسواس، پیری زودرس و سرماخوردگی، بی اشتهایی، سوءهاضمه، سردرد، فشار خون بالا، سکته قلبی، روماتیسم، میگرن و آنفلوانزا آغاز به تظاهر کند.