[ویکی فقه] حقیقت کم فروشی آن است که صاحب مال آن مقدار جنسی که بر آن معامله واقع شده به مشتری ندهد بلکه کمتر بدهد خواه به حسب کیل، وزن و شماره، درست و مطابق باشد لیکن چیز بی قیمتی را جزء آن جنس کرده باشد. یکی از گناهانی که به کبیره بودنش تصریح شده، کم فروشی است و اصل حرمتش از روی قرآن و سنت و اجماع و عقل ثابت است. از آیات قرآن استفاده می شود که کم فروش ایمان به روز جزا و حساب روز قیامت ندارد.
یکی از گناهانی که به کبیره بودنش تصریح شده، کم فروشی است و اصل حرمتش از روی قرآن و سنت و اجماع و عقل ثابت است و در روایت اعمش از حضرت صادق (علیه السّلام) و در روایت فضل بن شاذان از حضرت رضا (علیه السّلام) جزء کبائر شمرده شده و می فرمایند: «البخس فی المکیال و المیزان.» کم دادن در کیل و وزن یعنی هر گاه چیزی به کسی بفروشند یا ادای دینی نمایند چیزی از پیمانه و ترازو کم کنند.در قرآن مجید صریحاً وعده عذاب به شدید ترین بیانی داده شده و یک سوره از قرآن مجید (سوره مطففین) به این موضوع اختصاص داده و می فرماید: «ویل للمطففین الذین اذا اکتالوا علی الناس یستوفون و اذا کالوهم او وزنوهم یخسرون الایظن اولئک انهم مبعوثون لیوم عظیم یوم یقوم الناس لرب العالمین؛ ویل بر کم فروشان است. (عتاب و شدت و محنت برای کم فروشان است.) آنان که چون از مردم می ستانند و پیمانه را برای خود تمام و به زیادتی می گیرند و هر گاه برای مردم ترازو و پیمانه می کنند کم می کنند، (و به ایشان ضرر می زنند.) آیا کم فروشان گمان ندارند که پس از مردن برای روز بزرگی برانگیخته می شوند روزی که مردم به پا خواهند ایستاد برای امر پروردگار عالمیان.»نامه اعمال شان در سجین است: «ان کتاب الفجار لفی سجین و ما ادریک ما سجین کتاب مرقوم؛ باید بترسند و منزجر شوند و از کم فروشی و نترسیدن از عذاب روز جزا دست بردارند. بدرستی که نامه ی عمل فاجران در سجین است. (یعنی جای شان بواسطه کردار بدشان سجین است و آن چاهی است در جهنم یا آن که اعمال ایشان در سجین نوشته می شود که آن دفتر اعمال کفار و فساق است.) و تو نمی دانی که سجین چیست مکتوبی است رقم شده یا این که بودن اعمالشان در سجین، حکمی است مقرر و نوشته شده.»و از قول شعیب چنین می فرماید: «ولا تنقصوا المکیال و المیزان انی اریکم بخیروانی اخاف علیکم عذاب یوم محیط و یا قوم اوفوا المکیال و المیزان بالقسط و لا تبخسوا الناس اشیاءهم ولا تعثوا فی الارض مفسدین؛ نکاهید و کم نکنید پیمانه را در پیمودن مکیلات و ترازو را در سنجیدن موزونات، بدرستی که شما را در توان گری و فراوانی نعمت می بینم، (یعنی محتاج نیستید که احتیاج شما را به خیانت وا دارد بلکه توان گرید و رسم حق گذاری آنست که مردم را از مال خود بهره مند کنید نه آن که از حقوق شان بازگیرید.) و بدرستی که باین خیانتی که در مال یکدیگر می کنید من بر شما می ترسم عذاب روزی را که احاطه کننده است. (یعنی کسی از شما نمی تواند از آن فرار کند.) وای قوم من مکیل را تمام بپیمائید و موزونات را تمام وزن کنید به عدل و تساوی و چیزهای مردم را کم نکنید و در زمین فساد نکنید و تباهی مجوئید در حالی که تبهکار باشید. زیرا کم فروشی نظم اجتماع و امنیت عمومی را بهم می زند.»
مذمت کم فروشان
بنابراین از آیات قرآن استفاده می شود که کم فروش ایمان به روز جزا و حساب روز قیامت ندارد زیرا اگر یقین بلکه گمان مسؤولیت داشت که در روز قیامت از او باز خواست می شود و هر چه به مردم کم داده از او مطالبه خواهد شد هرگز به چنین خیانتی حاضر نمی شد و اگر ایمان داشت می دانست که هر چند صاحب حق غافل و بی خبر از خیانتش باشد اما پروردگار عالم حاضر و مراقب اعمال اوست.می گویند قصاب بت پرستی هنگام کشیدن گوشت بیشتر می داده سببش را که پرسیدند به بالای سرش اشاره کرد بتی را دیدند گفت برای خاطر این بیشتر می دهم یا دیگری را نقل می کنند که هر گاه می خواسته وزن کند به بتش می نگریسته تا کم نفروشد زهی شرم ساری از مسلمانانی که خدای عالم را حاضر و ناظر می دانند و در حضورش کم فروشی و سایر گناهان را مرتکب می شوند. در وقتی که حضرت یوسف و زلیخا در حجره ی تنها قرار گرفتند زلیخا مقنعه ی خود را بروی بتی که در آن جا بود انداخت گفت از او اوحیاء می کنم حضرت یوسف (علیه السّلام) فرمود از بتی که شعور ندارد و ساخته شده ی دست بشر است حیاء می کنی پس چگونه من از خدای بینا و شنوا که حاضر و ناظر است حیاء نکنم از آن جا فرار کرد و آلوده به گناه نگردید.
اقسام کم فروشی
در تفسیر منهج الصادقین می نویسد: رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) فرمود: «ما نقض قوم العهد الا سلط الله علیهم عدوهم و ما حکموا بغیر ما انزل الله الا فشافیهم الفقر و ما ظهرت الفاحشة الا فشافیهم الموت و لا طففوا الکیل الا منعوا النبات و اخذوا بالسنین و لا منعوا الزکوة الاحبس عنهم القطر؛ پنج خصلت ضمیمه است که با پنج مصیبت و بلا همراه است هیچ گروهی نیستند که پیمان شکنی کنند مگر خدا دشمن را برای شان مسلط می فرماید و هیچ گروهی نیستند که به غیرحکم خدا حکم کنند مگر تهیدستی در میان شان آشکار شود و هیچ گروهی نباشند که در میان شان فاحشه (نابایست) پیدا شود مگر مرگ در آن ها پیدا شود و هیچ فرقه ای نباشند که کم سنجیدن و کم پیمودن را پیشه کنند مگر از نباتات و قوت ها محروم گردند و به قحط و غلا مؤاخذه شوند و هیچ گروهی نباشند که زکات را به مستحقان نرسانند مگر باران از ایشان باز گرفته می شود.»
← در کیل و وزن
...
یکی از گناهانی که به کبیره بودنش تصریح شده، کم فروشی است و اصل حرمتش از روی قرآن و سنت و اجماع و عقل ثابت است و در روایت اعمش از حضرت صادق (علیه السّلام) و در روایت فضل بن شاذان از حضرت رضا (علیه السّلام) جزء کبائر شمرده شده و می فرمایند: «البخس فی المکیال و المیزان.» کم دادن در کیل و وزن یعنی هر گاه چیزی به کسی بفروشند یا ادای دینی نمایند چیزی از پیمانه و ترازو کم کنند.در قرآن مجید صریحاً وعده عذاب به شدید ترین بیانی داده شده و یک سوره از قرآن مجید (سوره مطففین) به این موضوع اختصاص داده و می فرماید: «ویل للمطففین الذین اذا اکتالوا علی الناس یستوفون و اذا کالوهم او وزنوهم یخسرون الایظن اولئک انهم مبعوثون لیوم عظیم یوم یقوم الناس لرب العالمین؛ ویل بر کم فروشان است. (عتاب و شدت و محنت برای کم فروشان است.) آنان که چون از مردم می ستانند و پیمانه را برای خود تمام و به زیادتی می گیرند و هر گاه برای مردم ترازو و پیمانه می کنند کم می کنند، (و به ایشان ضرر می زنند.) آیا کم فروشان گمان ندارند که پس از مردن برای روز بزرگی برانگیخته می شوند روزی که مردم به پا خواهند ایستاد برای امر پروردگار عالمیان.»نامه اعمال شان در سجین است: «ان کتاب الفجار لفی سجین و ما ادریک ما سجین کتاب مرقوم؛ باید بترسند و منزجر شوند و از کم فروشی و نترسیدن از عذاب روز جزا دست بردارند. بدرستی که نامه ی عمل فاجران در سجین است. (یعنی جای شان بواسطه کردار بدشان سجین است و آن چاهی است در جهنم یا آن که اعمال ایشان در سجین نوشته می شود که آن دفتر اعمال کفار و فساق است.) و تو نمی دانی که سجین چیست مکتوبی است رقم شده یا این که بودن اعمالشان در سجین، حکمی است مقرر و نوشته شده.»و از قول شعیب چنین می فرماید: «ولا تنقصوا المکیال و المیزان انی اریکم بخیروانی اخاف علیکم عذاب یوم محیط و یا قوم اوفوا المکیال و المیزان بالقسط و لا تبخسوا الناس اشیاءهم ولا تعثوا فی الارض مفسدین؛ نکاهید و کم نکنید پیمانه را در پیمودن مکیلات و ترازو را در سنجیدن موزونات، بدرستی که شما را در توان گری و فراوانی نعمت می بینم، (یعنی محتاج نیستید که احتیاج شما را به خیانت وا دارد بلکه توان گرید و رسم حق گذاری آنست که مردم را از مال خود بهره مند کنید نه آن که از حقوق شان بازگیرید.) و بدرستی که باین خیانتی که در مال یکدیگر می کنید من بر شما می ترسم عذاب روزی را که احاطه کننده است. (یعنی کسی از شما نمی تواند از آن فرار کند.) وای قوم من مکیل را تمام بپیمائید و موزونات را تمام وزن کنید به عدل و تساوی و چیزهای مردم را کم نکنید و در زمین فساد نکنید و تباهی مجوئید در حالی که تبهکار باشید. زیرا کم فروشی نظم اجتماع و امنیت عمومی را بهم می زند.»
مذمت کم فروشان
بنابراین از آیات قرآن استفاده می شود که کم فروش ایمان به روز جزا و حساب روز قیامت ندارد زیرا اگر یقین بلکه گمان مسؤولیت داشت که در روز قیامت از او باز خواست می شود و هر چه به مردم کم داده از او مطالبه خواهد شد هرگز به چنین خیانتی حاضر نمی شد و اگر ایمان داشت می دانست که هر چند صاحب حق غافل و بی خبر از خیانتش باشد اما پروردگار عالم حاضر و مراقب اعمال اوست.می گویند قصاب بت پرستی هنگام کشیدن گوشت بیشتر می داده سببش را که پرسیدند به بالای سرش اشاره کرد بتی را دیدند گفت برای خاطر این بیشتر می دهم یا دیگری را نقل می کنند که هر گاه می خواسته وزن کند به بتش می نگریسته تا کم نفروشد زهی شرم ساری از مسلمانانی که خدای عالم را حاضر و ناظر می دانند و در حضورش کم فروشی و سایر گناهان را مرتکب می شوند. در وقتی که حضرت یوسف و زلیخا در حجره ی تنها قرار گرفتند زلیخا مقنعه ی خود را بروی بتی که در آن جا بود انداخت گفت از او اوحیاء می کنم حضرت یوسف (علیه السّلام) فرمود از بتی که شعور ندارد و ساخته شده ی دست بشر است حیاء می کنی پس چگونه من از خدای بینا و شنوا که حاضر و ناظر است حیاء نکنم از آن جا فرار کرد و آلوده به گناه نگردید.
اقسام کم فروشی
در تفسیر منهج الصادقین می نویسد: رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) فرمود: «ما نقض قوم العهد الا سلط الله علیهم عدوهم و ما حکموا بغیر ما انزل الله الا فشافیهم الفقر و ما ظهرت الفاحشة الا فشافیهم الموت و لا طففوا الکیل الا منعوا النبات و اخذوا بالسنین و لا منعوا الزکوة الاحبس عنهم القطر؛ پنج خصلت ضمیمه است که با پنج مصیبت و بلا همراه است هیچ گروهی نیستند که پیمان شکنی کنند مگر خدا دشمن را برای شان مسلط می فرماید و هیچ گروهی نیستند که به غیرحکم خدا حکم کنند مگر تهیدستی در میان شان آشکار شود و هیچ گروهی نباشند که در میان شان فاحشه (نابایست) پیدا شود مگر مرگ در آن ها پیدا شود و هیچ فرقه ای نباشند که کم سنجیدن و کم پیمودن را پیشه کنند مگر از نباتات و قوت ها محروم گردند و به قحط و غلا مؤاخذه شوند و هیچ گروهی نباشند که زکات را به مستحقان نرسانند مگر باران از ایشان باز گرفته می شود.»
← در کیل و وزن
...
wikifeqh: غش_در_معامله