ستاره

وآن شب تیره کآن ستاره برفت
وآمد از آسمان بگوش تراک.
خسروی.
که ایوانْش برتر ز کیوان نمود
تو گفتی ستاره بخواهد ربود.
فردوسی.
که تا ماه و خورشید را بنگرد
ستاره همی یک بیک بشمرد.
فردوسی.
وگر استیزه کنی با تو برآیم من
روز روشنْت ستاره بنمایم من.
منوچهری ( دیوان چ دبیرسیاقی ص 20 ) .
اینک از آن دو آفتاب چندین ستاره تابد. ( تاریخ بیهقی ) .
اگر سرّا بضرّا در ندیدستی برو بنگر
ستاره زیر ابر اندر چو سرّا زیر ضرّایی.
ناصرخسرو.
جهان در جهان بینی پرخیمه و چراغ چون ستاره. ( چهارمقاله عروضی چ معین ص 59 ) .
ستاره گفت منم پیک عزت از در او
از آن بمشرق و مغرب همیشه سیارم.
خاقانی.
از قدمش چون فلک رقص کنان شد زمین
همچو ستاره بصبح خانه گرفت اضطراب.
خاقانی.
ستاره در آن فضا راه گم کند. ( ترجمه تاریخ یمینی ) .
بد و نیک از ستاره چون آید
که خود از نیک و بد زبون آید.
نظامی ( هفت پیکر ص 4 ) .
گر ستاره سعادتی دادی
کیقباد از منجمی زادی.
نظامی ( هفت پیکر ص 4 ) .
در آسمان ستاره بود بیشمار لیک
رنج کسوف بهره شمس و قمر بود.
ابن یمین.
- پرستاره ؛ دارای ستاره فراوان. ستاره دار :
با چرخ پرستاره نگه کن چون
پر لاله سبزه درخور و مقرونست.
ناصرخسرو.
منگر بدین ضعیف تنم زآنکه در سخن
زین چرخ پرستاره فزونست اثر مرا.
ناصرخسرو. - ستاره بام ؛ ستاره صبح. ( ناظم الاطباء ) . رجوع به ستاره سحر و ستاره صبح شود.
- ستاره بی روشن ؛ ترجمه کوکب ثابت است. ( انجمن آرا ) ( آنندراج ) .
- ستاره پرست ؛ آنکه ستاره را ستایش کند.
- ستاره پستان ؛ سیاهی که بر سر پستان زنان است. ( مؤلف ) . سنجاقک.
- ستاره خوبان ؛ سرآمد زیبایان. آنکه از همه زیباتر باشد. که از دیگر زیبایان ممتاز باشد :
ایا ستاره خوبان خلخ و یغما
بدلبری دل ما را همی کنی یغما.
معزی.
- ستاره دمدار ؛ رجوع به ستاره دنباله دار و ذوذنب شود.
- ستاره دنباله دار ؛ کوکبی که خطی طویل بدنبال داشته باشد و طلوع آن موجب فتنه و نحوست است. ( از بهار عجم ) ( آنندراج ) . ذوذنب :
ز خال گوشه دنباله دار می ترسم
ازین ستاره دنباله دار می ترسم.
صائب.
رجوع به ذوذنب شود.
- ستاره زمین ؛ کنایه از سنگ طلق باشد و آن سنگی است مانند آینه براق و شفاف که پرده پرده از روی هم برمی خیزد. ( برهان ) .
- ستاره سحر ؛ ستاره زهره که در آخر شب طلوع کند و گاهی به وقت شام نمایان شود. ( آنندراج ) . ستاره بام. ستاره صبح :
چون شب دین سیه و تیره شود فاطمیان
صبح مشهور و مه و زهره ستاره سحرند.
ناصرخسرو.
در میانه کنیزکی چو پری
برده نور از ستاره سحری.
نظامی.
گرد بر گرد او چو حور پری
صدهزاران ستاره سحری.
نظامی.
- || بمعنی آفتاب نیز نوشته اند. ( آنندراج ) .
- ستاره سینما ؛ هنرپیشه درجه اول سینما. هنرپیشه ای که در فیلمهای معروف ، مشهور شده باشد.
- ستاره صبح ؛ طارق. ( منتهی الارب ) ( ترجمان القرآن ) . رجوع به ستاره سحر شود.
- ستاره قلندران ؛ آفتاب. ( برهان ) ( آنندراج ) ( رشیدی ) ( ناظم الاطباء ) .
- ستاره کاروان کش ؛ شباهنگ. رجوع به شباهنگ شود.
- ستاره همت ؛آنکه همت بلند دارد :
آسمان سترا ستاره همتا
من ترا قیدافه همت دیده ام.
خاقانی.
- امثال :
در هفت آسمان یک ستاره نداشتن ؛ درویش بودن. مفلس بودن.
ستاره بروزکسی نمودن ؛ کیفری سخت به او دادن. بادافره کار زشت او را بدو دادن. ( امثال و حکم ) . روز او را بشب بدل کردن. روز او را تیره و تار کردن. روز روشن کسی را شب تار نمودن :
وگر استیزه کنی با تو برآیم من
روز روشنْت ستاره بنمایم من.
منوچهری.
گفت والی خراسان منم و سپهسالار ابوعلی است پسر من ، واﷲ که من ستاره بروز بدیشان نمایم. ( زین الاخبار گردیزی ) .
ستاره بالای سر خود نمیتواند دید ؛ نهایت حسود ورشگن یا بسیار متکبر و خودپسند است. ( امثال و حکم ) .
ستاره کوره ماه نمیشه ، شاهزاده کوره شاه نمیشه ؛ مراد مثل آنکه ناقصی بدعوی جای کاملی نتواند گرفت. ( امثال و حکم ) .
مثل ستاره سهیل است ؛ دیر دیر او را توان دیدن. غیبت های او دراز و طویل باشد. ( امثال و حکم ) .
|| بخت و طالع. ( غیاث ) ( آنندراج ) . ستاره اقبال. اختر طالع :
ستاره شب تیره یار منست
من آنم که دریا کنار منست.
فردوسی.
وز آن حصار بمنصوره روی کرد و براند
بر آن ستاره کجا راند حیدر از خیبر.
فرخی.
تخم همت ستاره بردهدم
فلک است این زمین که من دارم.
خاقانی.
|| مجازاً، بمعنی اشک :
همی گفت وز نرگسان سیاه
ستاره همی ریخت بر گرد ماه.
اسدی.
|| شمسه قبه های رنگین که معماران بر سقوف منازل میسازند. ( از شرح خاقانی ، از غیاث ) . || رایت و علم. ( برهان ) . درفش. بیرق.
ستاره. [ س ِ / س َ رَ / رِ ] ( اِ ) افزار جدول کشان را میگویند و آن چیزی است راست و تنک و پهن بعرض دو انگشت یا کمتر، از فولاد یا چوب یا استخوان و امثال آن سازند و بعربی مسطر خوانند. ( برهان ) . اسم افزاری است از چوب و آهن که بدان جدول کشند. ( آنندراج ) . ستاره جدول چیزی دراز از چوب یا آهن که حکم مسطر دارد و برای جدول کشی بکار آید و تنها ستاره نیز بدین معنی آمده. ( آنندراج ) :
ز نارسایی طالع تمام دنبال است
ستاره ام بفلک چون ستاره جدول.
محمدسعید اشرف ( از آنندراج ) .
ستاره. [ س َ / س ِ رَ / رِ ] ( اِ ) خیمه ای را گویند از پارچه ٔبسیار نازک دوزند بجهت منع مگس و پشه و آن را درین زمان پشه دان خوانند. ( برهان ) . بقول نلدکه ستاره عربی است بمعنی پوشش مشتق از ستر، پوشیدن. رجوع شود به ستا و ستاره. ( حاشیه برهان قاطع چ معین ) . || نوعی از چادر باشد که آن را شامیانه خوانند. ( برهان ) ( جهانگیری ) ( آنندراج ) . || قبه ای که برای دفع پشه و مگس نصب کنند. ( شرفنامه ) . || پرده : چون [ هارون ] بمجلس لهو بنشستی نه از او [ از خواهر ] صبر توانستی کرد و نه از جعفر وهر وقتی خواهر را از پس ستاره بنشاندی و خود پیش ستاره با جعفر بنشستی و هر ساعتی دامان ستاره برداشتی و خواهر را بدیدی. ( تاریخ بخارا ) . روزی جعفر را گفت ای برادر بدان که. . . بر من دشوار همی آید که هر وقتی از پس ستاره شدن و خواهر را دیدن. ( تاریخ بخارا ) .
مسند از تخت و مخده ز نمط برگیرید
حجله از بهو و ستاره ز حجر بگشائید.
خاقانی.
ستاره. [ س ِ رَ / رِ ] ( اِ مرکب ) طنبوره و سازی را گویند که سه تار داشته باشد و به این معنی منفصل باید نوشت. ( برهان ) ( جهانگیری ) . از: سه تار َه ( پسوند نسبت ) = دارای سه سیم. ( حاشیه برهان قاطع چ معین ) . نام ساز که آن را ستار گویند. ( غیاث ) . رباب که در او سه تار باشد. ( شرفنامه ) :
گه ولادتش ارواح خوانده سوره نور
ستاره بست ستاره سماع کرد سما.
خاقانی.
ستاره. [ س ِ رَ / رِ ] ( اِ مرکب ) بازی سیُم نرد که ستا باشد. ( برهان ) . رجوع به ستا شود.
ستاره. [ س َ رَ / رِ ] ( اِ ) آستان درِ خانه. ( برهان ) . رجوع به ستانه و آستانه شود.
ستاره. [ س ِ رَ ] ( اِخ ) نام مادر شیخ الرئیس ابوعلی سیناست از اهل افشنه قریه ای نزدیک بخارا. رجوع به شرح حال رودکی سعید نفیسی ص 101 و تتمه صوان الحکمة ص 39 و تاریخ علوم عقلی صفا ص 206 ) .
ستاره. [ س ِ رَ ] ( اِخ ) نام قریه ای است در طیف بزره که در غرب آن قرار گرفته و به جبلة متصل میشود. وادیی است که آن را لحف گویند. ( از معجم البلدان ) .
منابع ها. خود
لغت نامه دهخدا
�ağbayır, Yaşar ( 2007 ) , “sitare2”, in �t�ken T�rk�e S�zl�k ( in Turkish ) , volume 1, Istanbul: �t�ken Neşriyat, page 4265
K�l�kian, Diran ( 1911 ) , “ستاره”, in Dictionnaire turc - fran�ais, Constantinople: Mihran, page 665
Meninski, Franciszek � Mesgnien ( 1687 ) , “Stella”, in Complementum thesauri linguarum orientalium, seu onomasticum latino - turcico - arabico - persicum, simul idem index verborum lexici turcico - arabico - persici, quod latin�, germanic�, aliarumque linguarum adject� nomenclatione nuper in lucem editum, Vienna, column 1595
Meninski, Franciszek � Mesgnien ( 1680 ) , “ستاره”, in Thesaurus linguarum orientalium, Turcicae, Arabicae, Persicae, praecipuas earum opes � Turcis peculiariter usurpatas continens, nimirum Lexicon Turkico - Arabico - Persicum, Vienna, column 2547
Redhouse, James W. ( 1890 ) , “ستاره”, in A Turkish and English Lexicon, Constantinople: A. H. Boyajian, page 1039