جهت قضیه حملیه

[ویکی فقه] جهت قضیه حملیه یکی از اصطلاحات به کار رفته در علم منطق بوده و به معنای صورت ذهنی یا لفظ دال بر کیفیت نسبت محمول به موضوع در قضیه حملیه است.
در قضیه حملیه، هر محمولی با موضوعش نسبتی دارد که یا به صورت وجوب است (مثل رابطه میان انسان و حیوان در قضیه انسان حیوان است) یا امکان (به معنای خاص، مثل رابطه میان انسان و نویسنده در قضیه انسان نویسنده است) و یا امتناع (مثل رابطه میان انسان و سنگ در قضیه انسان سنگ است). این کیفیت نسبت نفس الامری را «ماده قضیه»، و وقتی کیفیت نسبت واقعیِ موجود بین موضوع و محمول، لحاظ شود و در ذهن نقش بندد و یا حتی در لفظ و کتابت اظهار شود، این لفظ یا صورت ذهنی را که بیانگر کیفیت نسبت در قضیه لفظیه یا ذهنیه است «جهت قضیه» گویند. البته اگر جهت لحاظ شده، مطابق کیفیت نسبت واقعی بود صادق و در غیر این صورت، کاذب خواهد بود.
انواع جهات در قضیه حملیه
از آنجا که جهت، تابع ماده است وجود سه جهت وجوب، امکان خاص و امتناع، امری بدیهی و اصول کیفیت ها همین سه اصل است، اما چون این سه، پاسخ گوی تمام نیازهای علوم و محاورات نیست، کیفیات فرعی دیگری مانند دوام، امکان عام و فعلیت را نیز بدان افزوده اند، زیرا گاهی فقط در صدد بیان دوام محمولیم و نه اثبات اینکه آیا برای موضوع ضروری الوجود هم است یا نه، چنان که گاهی نیز تنها در پی آن هستیم که محال نبودن آن را ثابت کنیم و به تحقق یا ضرورت و یا دوام آن کاری نداریم و گاهی می خواهیم فعلیتِ نسبت بین محمول و موضوع در احد ازمنه ثلاثه را نشان دهیم بدون مقید شدن به یکی از جهات ضرورت، امکان و امتناع، که در این صورت هر چند قضیه دارای هیچ یک از جهات سه گانه نیست، اما به این دلیل که اشاره به فعلیت نسبت دارد (در برابر قضیه ممکنه که می تواند هرگز به فعلیت نرسد) از این جهت با تسامح آن را از جهات شمرده اند. امکانی که قسیم وجوب و امتناع است امکان خاص (سلب دو ضرورت) است. امکان خاص، غیر از امکان عام (سلب ضرورت مقابل) است که آن نیز از جمله جهات است.
جهات در قضایای بسیطه
جهات در قضایای بسیطه عبارت اند از: ۱. ضرورت ازلی: ضرورت مطلق در قضیه ضروریه ازلیه؛ ۲. ضرورت ذاتی: ضرورت مشروط به ذات موضوع در قضیه ضروریه مطلقه یا ضروریه ذاتیه؛ ۳. ضرورت وصفی: ضرورت مشروط به وصف موضوع در قضیه مشروطه عامه؛ ۴. ضرورت وقتی معین: ضرورت مشروط به وقت معین در قضیه وقتیه مطلقه؛ ۵. ضرورت وقتی نامعین: ضرورت مشروط به وقت نامعین در قضیه منتشره عامه؛ ۶. ضرورت به شرط محمول: ضرورت مشروط به وجود محمول در قضیه ضروریه به شرط محمول؛ ۷. دوام ازلی: دوام مطلق در قضیه ضروریه ازلیه؛ ۸. دوام ذاتی: دوام مشروط به ذات موضوع در قضیه دائمه مطلقه؛ ۹. دوام وصفی: دوام مشروط به وصف موضوع در قضیه عرفیه عامه؛ ۱۰. دوام وقتی: دوام مشروط به وقت معین در قضیه سرمدیه وقتیه یا دائمه وقتیه؛ ۱۱. فعلیت ذاتی: در قضیه مطلقه عامه؛ ۱۲. فعلیت وصفی: در قضیه حینیه مطلقه؛ ۱۳. فعلیت وقتی: در قضیه فعلیه وقتیه؛ ۱۴. امکان عام ذاتی: در قضیه ممکنه؛ ۱۵. امکان عام وصفی: در قضیه ممکنه؛ ۱۶. امکان عام وقتی: در قضیه ممکنه.
جهات در قضایای مرکبه
...