جایگاه مدح از نگاه معصومین

[ویکی فقه] فرهنگ مدح و شعر یکی از عوامل مهم ترویج اندیشه اسلام شیعی و تثبیت آن در طول تاریخ و در جهان بشری بوده است.
«شعر» در لغت به معنای دانستن دقیق است و در اصطلاح به سخنی گویند که به صورت موزون ادا شود عین عبارت چنین است: «... فالشعر فی الاصل اسم للعلم الدقیق فی قولهم لیت شعری و صار فی التعارف اسما للموزون المقفی من الکلام... شعر در انواع مختلف غزل، مثنوی و... سروده می شود، در شعر باید قوه تخیل را به کار گرفت و هر چه قوه تخیل قوی باشد شعر تخیلی تر و لطیف و نغزتر خواهد بود. نوعی از شعر که به منظوم و نظم معروف است در مقابل نثر است که بیشتر حکمت آمیز و در بردارنده مفاهیم علمی و تکیه بر واقعیت دارد که در قالب وزن ارائه گردیده است. بی تردید ذوق شعر گفتن و هنر سرودن شعر همچون سرمایه های دیگر خدادادی یکی از استعداد های ذاتی انسان می باشد که انسان از آن برخوردار است که با به کار گرفتن توانایی ذاتی، انسان مستعد رشد در این ذوق هنری می باشد. انسان همواره با بیان و زبان شعر طبع سازگاری داشته و آن را زود تر از شیوه های دیگر دریافت و به آن علاقه مند می باشد. از این جهت می توان گفت شعر از کلمات انسانی بوده و یکی از ابزارهای انتقال مطالب و بیان منظور می باشد.
قدرت و کارایی شعر
بنابراین شعر در اسلام مادامی که از آن استفاده غیر مفید و منفی نشود پدیده ای مطلوب است. شعر از این قدرت ذاتی برخوردار است که در مقابل دشمن، شور و حماسه می آفریند و نیروی دفاع و مقاومت را افزایش می دهد. بنابراین شعر فی نفسه از بار منفی برخوردار نیست، مگر این که آن را در این راه به کار برند چنان که قابل تردید نیست که گاهی یک بیت شعر اخلاقی آن چنان تاثیر در نهاد انسان دارد که تا اعماق دل نفوذ نموده و به اصلاح منجر می شود که یک کتاب بزرگ از این تاثیر گذاری عاجز است چنان که از پیامبر اکرم (صلّی الله علیه وآله وسلّم) درباره جایگاه شعر نقل شده است: «ان من الشعر لحکمه؛ بعضی از اشعار حکمت است»، «و ان من البیان لسحراً» پاره ای از سخنان تاثیر سحر انگیز دارند.اشعار حکمت آمیز در عبارات و سخنان منسوب به ائمه نیز وجود دارد چنان که امام حسین (علیه السّلام) در شب عاشورا از اشعار عبرت آموز عرب زمزمه می نمود که یکی از آن اشعار چنین است:«یا دهر اف لک من خلیل، کم لک بالاشراق و الاصیل» ای روزگار اف بر تو باد که دوست بدی هستی، چه بسیار صبح و شام که صاحب و طالب حق را از دست داده ای. (کنایه از ناپایداری دوستی دنیاست).پیامبر اکرم (صلّی الله علیه وآله وسلّم) می فرماید:«الشعر بمنزلة الکلام فحسنُه حسن الکلام و قبیحُه قبیح الکلام» «شعر به منزله سخن گفتن است نیکش نیک و بدش بد است»و در روایت دیگر پیامبر (صلّی الله علیه وآله وسلّم) می فرماید:بعضی از اشعار دارای پند و حکمت هستند در حدی که برندگی شمشیر دارند و در قلوب مثل تیر فرو می روند، به آن کسی که جان محمد در دست قدرت اوست با این اشعار گویی تیرها به سوی آن ها پرتاب می کنید.و آن حضرت به شاعر مخصوص خود حسان بن ثابت فرمود: کافرین را با اشعارت هجو کن که روح القدس با توست و تو را امداد می کند. (شعر شاعر مومن مثل تیری است به قلب دشمن) وقتی آیه ای از آیات معروف سوره شعراء نازل شد که درباره شاعران خرافه پرداز بود (شاعران جاهلی که به باطل شعر می سرودند) حسان بن ثابت به حالت گریه در حضور پیامبر (صلّی الله علیه وآله وسلّم) رسید و عرضه داشت: با نزول این آیه ما هلاک شدیم. به دنبال سئوال او ادامه آیه: «مگر کسانی که ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند» نازل شد. شعرای مومن و نیکوکار را که در مدح و یاری پیامبر و مسلمین شعر می سرایند مستثنی شدند. بنابر این جایگاه شعر نیکو و شاعر نیکوکاری چون حسان بن ثابت در پیشگاه پیامبر (صلّی الله علیه وآله وسلّم) محترم بود و آن حضرت آن ها را دستور می داد که در مقابل اشعار دشمنان متقابلاً اشعاری در هجو و تخریب روحیه ی دشمن بسرایند که این مسئله نشان می دهد شعر در اسلام و سیره نبوی آن گاه مذموم است که بر علیه دین و ارزشهای دینی به کار گرفته شود و در خدمت استکبار در آید اما شعری که در راه ترویج اسلام به کار گرفته شود دارای ارزش معنوی و از دیدگاه قرآن کریم و پیامبر اکرم از اعمال صالحه محسوب می شود.
شعر در نزد ائمه طاهرین
هر یک از ائمه خصوصاً امام زین العابدین، امام صادق، امام رضا (علیهم السّلام) به شاعرانی که در مدح آن ها شعر گفته اند جایزه داده و تشویق نموده اند. فرزدق امام زین العابدین (علیه السّلام) را مدح نمود و در مدح آن حضرت در کنار خانه خدا افتخاری برای خود در تاریخ آفرید. امام صادق (علیه السّلام) می فرماید: هر که درباره ما یک بیت شعر بگوید خداوند در بهشت یک خانه برایش بنا نماید. جایگاه شعری که در وصف اهل بیت سروده شود به منزله ی عبادت خالصانه ای است که به دستور خداوند انجام بگیرد و در احیای دین نقش موثر و مفید داشته باشد.و فرمودند: هیچ سراینده ای درباره ما بیت شعری نگفت جز آن که روح القدس کمکش کرد، مضمون این حدیث از پیامبر اکرم (صلّی الله علیه وآله وسلّم) نیز رسیده که نشان می دهد این حدیث از معصوم است که جایگاه معنوی شعر و مدح ائمه را می رساند که اشعار خوب از حمایت غیبی برخور دارند.و همچنین آن حضرت درباره تربیت فرزندان و آشنا نمودن آن ها با فرهنگ اهل بیت می فرماید: «ای شیعیان به فرزندان خود اشعار عبدی را بیاموزید که او بر دین خدا بود» بعضی از اشعاری که جهت توحیدی دارند و یا در ترویج محبت اهل بیت می باشند آنها را به کودکان خود بیاموزید، چون شعر به خاطر برخورداری از موسیقی خاص و نوای آرام و دلنشین برای کودکان جذاب و در دلشان نقش می بندد و از این طریق می توان کودکان را با فرهنگ اهل بیت پرورش داد و از آغاز زندگی با ادب الهی تربیت نمود.امام رضا (علیه السّلام) نیز در مرو دعبل خزاعی شاعر اهل بیت را که در وصف آن حضرت و خاندانش اشعاری سروده بود، با دادن جایزه نوازش نمود و با این روش جایگاه شعر متعهد و ارزشی را ارج نهاد. قصیده بلند دعبل که دارای مضامینی ژرف و پر محتوا در فضایل اهل بیت است از ماندگار ترین اشعار شیعی شمرده می شود که حاصل عقاید مهمی از شیعه مثل انتظار فرج و ظهور حضرت مهدی می باشد بنابر این شعر در وصف ائمه در حقیقت به جایگاه معنوی و اصیل آن راه یافته و دیگر مسائل را به حاشیه می راند که در این صورت جایگاه واقعی شعر روشن می شود.
خدمات شعر به اسلام
...