هجو

[ویکی فقه] هجو و هجا از مصدر «هجا، یهجو، هجواً» عربی گرفته شده و در لغت به معنی برشمردن عیب های کسی، نکوهیدن و سرزنش کردن، مذمت و بدگویی از کسی و لعن و نفرین است.
هجویه، یا هجونامه نیز، شعر یا نثری است که بر پایه ی هجو و دشنام کسی باشد.
مهاجات
مهاجات نیز هجویه های شاعران برای یکدیگر است، از جمله مهاجات ابوالعلاء گنجوی (قرن ششم) و شاگرد او و نیز مهاجات خاقانی شروانی و رشیدالدین وطواط (متوفی ۵۷۳ ق) بسیار معروف است. این نوع سخنوری در ایران، توسط بزرگ ترین گویندگان فارسی، چون رودکی، منوچهری، فردوسی، مولانا، سعدی، عبید زاکانی و حافظ به کار برده شده است.اشعار هیچ یک از بزرگ ترین گویندگان عرب نیز از هجوی یا استهزایی و تمسخری خالی نیست، این نوع سخنوری در اروپا نیز به وسیله ی نویسندگان و اندیشمندان برجسته ای چون ولتر، رابله، پوپ، هراس، و گاه گاه به وسیله گوته و شکسپیر به کار رفته است. هیچ یک از این بزرگان قصد بد زبانی نداشته اند، بیشتر چون حق را گستاخ نمی توانستند بگویند، با خنده می گفتند.
تاریخچه ی هجو
...

خداوند نیشابور را پاکیزه نسازد/ شهری که در آن هم دمی که مرا از غم برهاند و دل بدو آرام گیرد، نیافتم// اگر آتش درون قلبم نبود، آتشی که از فراق زن و فرزند و دوستان و وطنم در دلم شعله می کشد/ از شدت سرمایی که آثار آن در جسمم نمودار است می مردم// ای یاران عهد مودت مرا بر دوام دارید/ و مطمئن باشید که من بر عهد خویشتن پایدارم نه بی وفایی می کنم و نه خیانت// پس از دوری از شما به تدبیر زندگیم نپرداخته ام و اگر زنده مانده ام/ بدین امید است که خدا شما را و مرا به هم رساند و اگر مردم کشته غم و اندوه باشم//.
ابن عساکر، متن عربی: https://shamela. ws/book/9788/1702
هَجْوْ در ادبیات، شعر یا نثری است که ضدِّ مدح باشد و برای مقاصد شخصی به کار رود. لحنی گزنده، صریح و گاه توهین آمیز دارد؛ اما اگر برای بیان دردهای اجتماعی - سیاسی به کار رود، با زبانی ملایم تر سروده می شود. [ ۱] هجو بر پایهٔ نقدِ گزنده و دردانگیز بنا می شود و گاهی به سرحدّ دشنام یا ریشخندِ مسخره آمیز و دردآور می انجامد؛ هرگونه تکیه و تأکید بر زشتی های وجودِ یک چیز – خواه به ادعا و خواه به حقیقت – هجوْ است. [ ۲] هجویه یا هجونامه نیز، شعر یا نثری است که بر پایهٔ هجو و دشنام کسی باشد. [ ۳] با توجه به تعریفِ ادبیِ هجو و تفاوتی که منتقدانِ ادبیات بینِ هجو و فحاشی قائلند، می توان تمام هرزه درایی ها و ناسزاگویی های رکیک را که به لکه دار شدنِ حیثیت و آبروی افراد منجر می شود، از قلمروِ هجو خارج کرد. [ ۲] مُهاجات هجویه های شاعران برای یکدیگر است. از جمله مهاجاتِ ابوالعلاء گنجوی ( قرن ششم ) و شاگردِ او و نیز مهاجاتِ خاقانی شروانی و رشیدالدین وطواط ( متوفی ۵۷۳ ق ) بسیار معروف است. [ ۴]
هجو واژه ای عربی است که معنی سرزنش کردن، بیهوده سخن گفتن، دشنام دادن، یاوه گفتن، نکوهیدن و عیب کسی را شمردن می دهد. lampoon به معنی بیایید بنوشیم، معنی معادل انگلیسی هجو است. معادل فرانسوی اش lampon است. ریشهٔ فعلی شان lamper، «به یک جرعه نوشیدن»، «زیاد نوشیدن» و «مست کردن» معنا دارد. [ ۱]
هجو معمولاً کوتاه بیان می شود ( ایجاز ) ، زیرا کوتاه بودن سبب می شود بهتر در ذهن بماند. هجوها به دودستهٔ کلی مستقیم یا شخصی، غیرمستقیم یا سیاسی - اجتماعی بخش بندی می شود. هجو مستقیم آن است که شاعر به سبب فردی برای تهدید، تحقیر، انتقام، تخریب، کینه و حسد دشنام دهد؛ رذایل اخلاقی مخاطبش را یادآوری کند و با گستاخی به او حمله کند. در این حالت هجو در تقابل با مدح است. مدح شعری است که برای تمجید و تملق سروده می شود. در برخی موارد، انگیزهٔ هجوسرایی تلافی شاعر برای ناکامی از دریافت صله بود. هجو غیرمستقیم، دومین نوع هجو است که نزاهت هم نامیده می شود. این نوع هجو از غرض های فردی فراتر می رود و جنبه های سیاسی اجتماعی به خود می گیرد. این نوع هجو، نسبت به نوع اول، تأثیر بیشتری دارد، کمتر دشنام می دهد، مضمونی مؤثر دارد و سرودن آن مهارت ادبی بسیاری می خواهد. [ ۱]

هَجْو
(یا: هجا، به معنای نکوهیدن و ناسزاگفتن) در اصطلاح ادبی، نکوهش و بدگویی از چیزی، جایی یا کسی از رهگذر شعر و ادب. هجو به تناسب ویژگی های اجتماعی، زبانی و فرهنگی هر ملیتی و نوع آثار ادبی شان، صبغۀ خاص آن ادب و زبان را دارد. هرچند هجو را می توان از راه های گوناگون زبانی (نظم و نثر) یا دیداری و نمایشی (کاریکاتور، نمایش نامه) بیان کرد، در ادب فارسی غالباً در شعر نمود یافته است. هجو از ادبیات عرب وارد شعر فارسی شده است و در میان خود اعراب نیز پیشینۀ آن به پیش از اسلام می رسد؛ چنان که در منازعات میان قبایل، شاعران با برشمردن معایب حقیقی یا خیالی گروه مقابل، خوارشان می کردند.