لغت نامه دهخدا
الف - بخش کدکن ، در سراسر شمال شهرستان تربت حیدریه واقع و نسبت به تمام بخشها و دهستانها سردسیر است.
ب - جلگه زاوه و دهستان بالاولایت و حومه شهر که هوای آنها معتدل است و انواع میوه جات در آنها بعمل می آید و ییلاقهای بسیار خوبی دارند و پائین ولایت نسبتاً گرمسیر است.
ج - بخش رشخوار که شامل دهستان رشخوار و سنگان است و بواسطه نزدیکی با خواف و گودی اراضی از جلگه زاوه گرمسیرتر است.
د - جلگه محولات ( بخش فیض آباد و محولات )، تمام منطقه گرمسیر است ، محصول و میوه جات آن یک ماه زودتر از سایر مناطق تربت میرسد. انار و انجیر در تمام دهات محولات بعمل می آید، آبهای تربت عموماً شیرین و گواراست ، فقط در قسمت رشخوار قسمتی از آبادیها که آب آنها شور و غیرقابل شرب میباشد. رشته ارتفاعات بزرگ که از 40هزارگزی جنوب باختری تربت جام شروع می شود و جلگه جام را از جلگه طیبات جدا نموده تا دهانه سنگ نگر و قریه چهارتکاب در یک رشته امتداد پیدا میکندازین به بعد بدو رشته شمالی و جنوبی تقسیم میشوند:1 - رشته شمالی از قریه چهارتکاب تا آبادی قرقناتوبیک به تپه ماهورهای مختلف تقسیم میشود و از این به بعد رشته اصلی سرجام را تشکیل می دهد و در نتیجه جلگه رخ را از دهستان سرجام و پیوه ژن جدا میکند، این کوه دنباله کوههای نیشابور و شاه جهان است. 2 - رشته جنوبی ، که از دهانه سنگ نگر شروع میشود در شمال دولت آباد معروف بکوه جام و بالاخره دنباله این کوه بسرخ کوه و کوه میش که در جنوب سبزوار است اتصال پیدا میکند. کوههای خاور و جنوب خاوری که از چاه قلعه نزدیکی هشتادان شروع میشود پس از طی 168هزار گز در جنوب بوری آباد و 8هزارگزی جنوب باختری تربت جام خاتمه پیدا میکند.این کوه در جنوب خاوری تربت جام بین بخش خواف و بخش طیبات باخرز واقع است که امتداد آن جلگه رشخوار و جلگه سنگان را از جلگه تربت جدا نموده در هر محلی اسم مخصوصی دارد. در جنوب رشخوار بکوه منرو در جنوب جنگل معروف بکوه شتران میباشد. در شمال خاوری جلگه رخ یک سلسله تپه ماهورهائی از گردنه یاقوت ( بالابند فریمان ) شروع میشود. بدواً تپه ماهورهای خاکی است و در 7هزارگزی خاور آق کمر کوه سنگی را تشکیل داده تا گردنه ٔمحمدمیرزا و شکته علاقه و شکته سیاه در جلگه رخ امتداد دارد.بیشتر بخوانید ...
فرهنگ فارسی
بخش حومه شهرستان تربت حیدریه است که از ۶ دهستان تشکیل میشود و حدود آن بشرح زیر است : از شمال به بخش کدکن و بخش فریمان از شهرستان مشهد و از خاور به بخش خواف و دهستان شهرنو از بخش طیبات و بخش رشخوار و از جنوب به بخش رشخوار و فیض آباد محولات و از طرف باختر به بخش فیض آباد محولات و کدکن محدود است موقعیت طبیعی بخش حومه در شمال خاوری تا اندازه کوهستانی و هوای آن معتدل می باشد محصول عمده آن غلات و بن شن و انواع میوجات و پنبه و ابریشم است جمع قرائ بخش دارای ۱۸۵ آبادی بزرگ و کوچک است و جمعیت آن در حدود ۱٠۹۶۲۴ نفر است راه شوسه تجارتی مشهد بزاهدان ازین بخش عبور میکند و دهستان حومه شهر تربت حیدریه دارای ۹ آبادی و ۵۲۳۳ تن سکنه است .
دانشنامه اسلامی
[ویکی فقه] تُربت حیدریه، شهرستان و شهری در استان خراسان بود.
در شمال قسمت مرکزی استان خراسان واقع است. از شمال به شهرستانهای مشهد و نیشابور ، از مشرق به شهرستان تربت جام، از جنوب به شهرستانهای خواف و گناباد و از مغرب به شهرستانهای کاشمر و گناباد محدود می شود. شش بخش به نامهای مرکزی، بایْک/ بایگ، فیض آباد، کَدْکَن، جلگه رخ و جلگه زاوه، شانزده دهستان و پنج شهر دارد. شمال و مرکز این شهرستان کوهستانی و جنوب آن هموار است. در شمال آن رشته کوههایی با جهت غربی ـ شرقی به نامهای سبزآباد، شاهرود ، شصت دره و سلیمانی امتداد دارد که بلندیِ مرتفعترین قلة آن، چهل تن، حدود ۰۱۳، ۳ متر است. رشته کوههای مرکزی از کوههای شمالی کم ارتفاعتر است. دشت زاوه در مشرق و جلگه رخ در شمال شهرستان واقع است. زمینهای کشاورزی آن با آب رودخانه، قنات ، چشمه ، چاههای عمیق و نیمه عمیق آبیاری می شود. برخی از رودهای این شهرستان عبارت اند از: سالار که از کوه سبزآباد (حدود ۲۵ کیلومتری شمال شهر تربت حیدریه) سرچشمه می گیرد و با جهت شمالی ـ جنوبی، پس از آبیاری زمینهای کشاورزی قسمت مرکزی شهرستان، در شمال گناباد به رود کال شور می ریزد، رود شصت دره که از کوه شصت دره (در حدود سی کیلومتری شمال غربی شهر تربت حیدریه) سرچشمه می گیرد و با جهت شمالی ـ جنوبی، پس از آبیاری زمینهای مزروعی غربی و جنوبی شهرستان، در شمال گناباد به رود کال شور می ریزد؛ و رودهای فصلی کال عُریان و کال باغ (آب فیض آباد).
← گیاهان
مرکز شهرستان تربت حیدریه (جمعیت طبق سرشماری ۱۳۷۵ ش ۶۴۷، ۹۴ تن). در ارتفاع حدود ۳۵۰، ۱ متری، در ولایت قدیمِ زاوه، در حدود۱۶۵ کیلومتری جنوب شهر مشهد واقع است. فاصلة آن با شهر کاشمر در مغرب حدود ۷۶ کیلومتر، با شهر گناباد در جنوب غربی حدود ۱۲۵ کیلومتر، و با شهر باخرز در مشرق حدود ۱۱۵ کیلومتر است. از طریق سنگان ــ که در حدود ۲۱۰ کیلومتری مشرق آن است ــ به شهر تایباد متصل می شود. بیشترین دمای این شهر در تابستانها حدود °۴۰، کمترین آن در زمستانها حدود °۱۰- و میانگین بارش سالانة آن حدود ۲۵۰ میلیمتر است. رود شصت دره، از مغرب شهر می گذرد. چشمه آب قنداب در شمال شهر معروف است. گردنة شُترگَردَن در حدود هجده کیلومتری شمال شهر واقع است. در مرکز شهر بر روی تپه ای به ارتفاع حدود یازده متر پارکی احداث شده است. شهر بازار سرپوشیده دارد. شهرک جدیدالاحداث ولیّعصر در شمال شهر قرار دارد و طرح یک شهرک صنعتی در جنوب شرقی شهر در دست اجراست. ساکنان شهر شیعه دوازده امامی اند و به فارسی با گویش تربتی سخن می گویند. برخی از آثار مهم و تاریخی شهر تربت حیدریه عبارت اند از: مزار قطب الدین حیدر که به دستور قاضی محمود تربتی در ۱۰۲۳ بنا شده است؛ کاروانسرایی در نزدیکی مزار قطب الدین حیدر، رباطی در بازارچة شهر در محلة معروف به میدان؛ مسجد جامع جدید، که ظاهراً در دورة احمدشاه (۱۳۲۷ـ۱۳۴۲) در میدان مرکزی شهر در جای مسجدی قدیمی بنا شده است.
پیشینه
نام تربت حیدری یا تربت حیدریه، نخستین بار در نیمة اول قرن نهم با عنوان «قریة تربت مقدسة مزار شیخ قطب الدین حیدر» در ولایت زاوه و مَحوِلات (امروزه «مَه وِلات» که دهستانی است در بخش فیض آباد) ضبط شده است. اما ظاهراً از اوایل قرن هفتم اهمیت یافته، یعنی از زمانی که قطب الدین حیدر در آن جا به خاک سپرده شده است. در آن زمان تربت (مزار) شیخ در حدود سی کیلومتری مغرب شهر قدیمی زاوه قرار داشته و احتمالاً خانقاه او بوده و بتدریج در پیرامون آن بازار و مسجد و رباطهایی احداث شده است. خواندمیر (ح ۸۸۰ ـ ۹۴۲) تربت را یکی از چند «محال» ولایت زاوه، و قصبه ضبط کرده است. از دوره صفویه تربت با نامهای «حصار» و «قلعه» و «تربت» در کتابها آمده است. در ۹۰۵ مظفرحسین میرزا، حاکم سبزوار ، در جنگ با محمدحسین میرزای بایسنقر ، حاکم استرآباد ، شکست خورد و به قصبة تربت رفت. در دورة شاه اسماعیل اول صفوی (۹۰۷ ـ ۹۳۰) تربت به صوفیان خلیفه واگذار شد. در ۹۷۴، هنگامی که شاهزاده محمدمیرزا عازم خراسان شد، در نزدیکی تربت، عبدالله خان ازبک، حاکم ماوراءالنهر ، با چهل هزار قشون راه را بست؛ وی نیز به قلعة ویرانِ تربت پناه برد. در ۹۸۵ سلطان محمد خدابنده در جنگ با ازبکان ــ که با سی هزار سوار به خراسان یورش آورده بودند ــ به قلعة تربت رفت و سرانجام ازبکان ناکام ماندند. در دوره صفوی ، تربت به لحاظ دارا بودن رودهای پرآب و چراگاهها و دشتها، که برای سواران و چهارپایان بویژه اسب مناسب بود، و نیز به لحاظ قرار گرفتن در مسیر جادة هرات ــ که اغلب ازبکان از آن جا به ایران حمله می کردند ــ اهمیت سوق الجیشی یافت، به طوری که اسکندربیک ترکمان در بارة قلعة هرات و قلعة تربت نوشته است که هرگاه قلعة تربت در شش ماه گشوده نشود، تسخیر قلعة هرات «که از قلاع مشهورة آفاق است» در عرض یک سال میسر نخواهد بود.
← دوره قاجار
...
در شمال قسمت مرکزی استان خراسان واقع است. از شمال به شهرستانهای مشهد و نیشابور ، از مشرق به شهرستان تربت جام، از جنوب به شهرستانهای خواف و گناباد و از مغرب به شهرستانهای کاشمر و گناباد محدود می شود. شش بخش به نامهای مرکزی، بایْک/ بایگ، فیض آباد، کَدْکَن، جلگه رخ و جلگه زاوه، شانزده دهستان و پنج شهر دارد. شمال و مرکز این شهرستان کوهستانی و جنوب آن هموار است. در شمال آن رشته کوههایی با جهت غربی ـ شرقی به نامهای سبزآباد، شاهرود ، شصت دره و سلیمانی امتداد دارد که بلندیِ مرتفعترین قلة آن، چهل تن، حدود ۰۱۳، ۳ متر است. رشته کوههای مرکزی از کوههای شمالی کم ارتفاعتر است. دشت زاوه در مشرق و جلگه رخ در شمال شهرستان واقع است. زمینهای کشاورزی آن با آب رودخانه، قنات ، چشمه ، چاههای عمیق و نیمه عمیق آبیاری می شود. برخی از رودهای این شهرستان عبارت اند از: سالار که از کوه سبزآباد (حدود ۲۵ کیلومتری شمال شهر تربت حیدریه) سرچشمه می گیرد و با جهت شمالی ـ جنوبی، پس از آبیاری زمینهای کشاورزی قسمت مرکزی شهرستان، در شمال گناباد به رود کال شور می ریزد، رود شصت دره که از کوه شصت دره (در حدود سی کیلومتری شمال غربی شهر تربت حیدریه) سرچشمه می گیرد و با جهت شمالی ـ جنوبی، پس از آبیاری زمینهای مزروعی غربی و جنوبی شهرستان، در شمال گناباد به رود کال شور می ریزد؛ و رودهای فصلی کال عُریان و کال باغ (آب فیض آباد).
← گیاهان
مرکز شهرستان تربت حیدریه (جمعیت طبق سرشماری ۱۳۷۵ ش ۶۴۷، ۹۴ تن). در ارتفاع حدود ۳۵۰، ۱ متری، در ولایت قدیمِ زاوه، در حدود۱۶۵ کیلومتری جنوب شهر مشهد واقع است. فاصلة آن با شهر کاشمر در مغرب حدود ۷۶ کیلومتر، با شهر گناباد در جنوب غربی حدود ۱۲۵ کیلومتر، و با شهر باخرز در مشرق حدود ۱۱۵ کیلومتر است. از طریق سنگان ــ که در حدود ۲۱۰ کیلومتری مشرق آن است ــ به شهر تایباد متصل می شود. بیشترین دمای این شهر در تابستانها حدود °۴۰، کمترین آن در زمستانها حدود °۱۰- و میانگین بارش سالانة آن حدود ۲۵۰ میلیمتر است. رود شصت دره، از مغرب شهر می گذرد. چشمه آب قنداب در شمال شهر معروف است. گردنة شُترگَردَن در حدود هجده کیلومتری شمال شهر واقع است. در مرکز شهر بر روی تپه ای به ارتفاع حدود یازده متر پارکی احداث شده است. شهر بازار سرپوشیده دارد. شهرک جدیدالاحداث ولیّعصر در شمال شهر قرار دارد و طرح یک شهرک صنعتی در جنوب شرقی شهر در دست اجراست. ساکنان شهر شیعه دوازده امامی اند و به فارسی با گویش تربتی سخن می گویند. برخی از آثار مهم و تاریخی شهر تربت حیدریه عبارت اند از: مزار قطب الدین حیدر که به دستور قاضی محمود تربتی در ۱۰۲۳ بنا شده است؛ کاروانسرایی در نزدیکی مزار قطب الدین حیدر، رباطی در بازارچة شهر در محلة معروف به میدان؛ مسجد جامع جدید، که ظاهراً در دورة احمدشاه (۱۳۲۷ـ۱۳۴۲) در میدان مرکزی شهر در جای مسجدی قدیمی بنا شده است.
پیشینه
نام تربت حیدری یا تربت حیدریه، نخستین بار در نیمة اول قرن نهم با عنوان «قریة تربت مقدسة مزار شیخ قطب الدین حیدر» در ولایت زاوه و مَحوِلات (امروزه «مَه وِلات» که دهستانی است در بخش فیض آباد) ضبط شده است. اما ظاهراً از اوایل قرن هفتم اهمیت یافته، یعنی از زمانی که قطب الدین حیدر در آن جا به خاک سپرده شده است. در آن زمان تربت (مزار) شیخ در حدود سی کیلومتری مغرب شهر قدیمی زاوه قرار داشته و احتمالاً خانقاه او بوده و بتدریج در پیرامون آن بازار و مسجد و رباطهایی احداث شده است. خواندمیر (ح ۸۸۰ ـ ۹۴۲) تربت را یکی از چند «محال» ولایت زاوه، و قصبه ضبط کرده است. از دوره صفویه تربت با نامهای «حصار» و «قلعه» و «تربت» در کتابها آمده است. در ۹۰۵ مظفرحسین میرزا، حاکم سبزوار ، در جنگ با محمدحسین میرزای بایسنقر ، حاکم استرآباد ، شکست خورد و به قصبة تربت رفت. در دورة شاه اسماعیل اول صفوی (۹۰۷ ـ ۹۳۰) تربت به صوفیان خلیفه واگذار شد. در ۹۷۴، هنگامی که شاهزاده محمدمیرزا عازم خراسان شد، در نزدیکی تربت، عبدالله خان ازبک، حاکم ماوراءالنهر ، با چهل هزار قشون راه را بست؛ وی نیز به قلعة ویرانِ تربت پناه برد. در ۹۸۵ سلطان محمد خدابنده در جنگ با ازبکان ــ که با سی هزار سوار به خراسان یورش آورده بودند ــ به قلعة تربت رفت و سرانجام ازبکان ناکام ماندند. در دوره صفوی ، تربت به لحاظ دارا بودن رودهای پرآب و چراگاهها و دشتها، که برای سواران و چهارپایان بویژه اسب مناسب بود، و نیز به لحاظ قرار گرفتن در مسیر جادة هرات ــ که اغلب ازبکان از آن جا به ایران حمله می کردند ــ اهمیت سوق الجیشی یافت، به طوری که اسکندربیک ترکمان در بارة قلعة هرات و قلعة تربت نوشته است که هرگاه قلعة تربت در شش ماه گشوده نشود، تسخیر قلعة هرات «که از قلاع مشهورة آفاق است» در عرض یک سال میسر نخواهد بود.
← دوره قاجار
...
wikifeqh: تربت_حیدریه
دانشنامه عمومی
تُربَتِ حِیدَریه با نام تاریخی زاوه و رُخ یکی از شهرهای استان خراسان رضوی و مرکز شهرستان تربت حیدریه است. این شهر قطب زعفران جهان[ ۳] و پایتخت ابریشم ایران است. [ ۴]
تربت حیدریه بزرگ ترین شهر در جنوب استان خراسان رضوی است و با شهرستان های مجاور خود، جمعیتی بیش از یک میلیون نفر را در بر می گیرد. تربت حیدریه در ۱۵۰ کیلومتری جنوب مشهد و ۱۰۰۵ کیلومتری تهران واقع شده و ارتفاع آن ۱۴۵۰ متر از سطح دریا است. نام تربت حیدریه به اعتبار نام قطب الدین حیدر بر واژه اصیل و ایرانی زاوه در قرن نهم و بعد از آن غلبه یافت. [ ۵] این شهر در دامنه های جنوبی رشته کوه کوهسرخ قرار دارد. [ ۶]
تربت حیدریه در قدیم با نام زاوه و همچنین ولایت رخ شهرت داشته است. پیشینه تاریخی تربت حیدریه به نام زاوه به دوران قبل از اسلام و دوره اشکانیان برمی گردد و به مناسبت مقبره قطب الدین حیدر از معاصرین عطار و از صوفیان قرن ششم هجری بوده به این نام خوانده شده است. قطب الدین حیدر، از صوفیان اواخر قرن ششم و اوائل قرن هفتم ( درگذشتهٔ ۶۱۸ ه. ق ) ، سرسلسلهٔ طریقت حیدریه، از ترکستان به زاوه مهاجرت کرد و در همان جا درگذشت و مدفون شد و شهر به حرمت او به تدریج تربت قطب الدین حیدر و بعدها تربت حیدری نام گرفت، و سرانجام به تربت حیدریه معروف شد. مزار وی هم اینک یکی از جاذبه های گردشگری این شهر است. [ ۷] [ ۸] بنای زاوه را به زوطهماسب نسبت می دهند. [ ۹] براساس شواهد و کشفیات باستان شناسی در اطراف شهرستان تربت ( به ویژه غار ماه پری، سنگ نگاره های کدکن و سفال های مکشوفه از چندین محوطه تاریخی ) حکایت از وجود زیستگاه هایی در هزاره های چهارم و پنجم پیش از میلاد در این منطقه دارد. [ ۱۰] اولین گزارش ها از منطقه زاوه را در منابع تاریخ پس از اسلام می بینیم. در جریان فتح خراسان اشاره بر آن است که خلیفه سوم، عبدالله بن عامر را مأمور خراسان کرد. این عامر رخ، زاوه، خواف، اسفراین و ارغیان در نیشابور را فتح کرد تا به تختگاه نیشابور رسید. از دقت در گزارش های جوینی و عبدالله بن فضل الله، درمی یابیم که زاوه نخستین شهری بوده است که درگیری پیش بینی نشده ای را بر دشمن تحمیل کرد و به قیمت سقوط خود افتخار آفرید. مردم زاوه نخستین قربانیان حمله سراسری مغول ها بودند مقارن همین ایام، قطب الدین حیدر عارف مشهور قرن ششم که از مدت ها پیش در شهر زاوه اقامت گزیده بود درگذشت. [ ۱۱] تربت حیدریه پس از دوره صفوی به صورت شهر درآمد. در واقع شهر در حدود دویست سال پیش یعنی دوره حاکمیت اسحاق خان قرایی از خوانین و رجال سیاسی عصر قاجاریه رونق گرفت. اسحاق خان به مرمت و آبادانی شهر پرداخته و آن چنان تحولی در شهر به وجود آورد که این شهر تا مدت ها به تربت اسحاق خان معروف بوده است. [ ۱۲]
این نوشته برگرفته از سایت ویکی پدیا می باشد، اگر نادرست یا توهین آمیز است، لطفا گزارش دهید: گزارش تخلفتربت حیدریه بزرگ ترین شهر در جنوب استان خراسان رضوی است و با شهرستان های مجاور خود، جمعیتی بیش از یک میلیون نفر را در بر می گیرد. تربت حیدریه در ۱۵۰ کیلومتری جنوب مشهد و ۱۰۰۵ کیلومتری تهران واقع شده و ارتفاع آن ۱۴۵۰ متر از سطح دریا است. نام تربت حیدریه به اعتبار نام قطب الدین حیدر بر واژه اصیل و ایرانی زاوه در قرن نهم و بعد از آن غلبه یافت. [ ۵] این شهر در دامنه های جنوبی رشته کوه کوهسرخ قرار دارد. [ ۶]
تربت حیدریه در قدیم با نام زاوه و همچنین ولایت رخ شهرت داشته است. پیشینه تاریخی تربت حیدریه به نام زاوه به دوران قبل از اسلام و دوره اشکانیان برمی گردد و به مناسبت مقبره قطب الدین حیدر از معاصرین عطار و از صوفیان قرن ششم هجری بوده به این نام خوانده شده است. قطب الدین حیدر، از صوفیان اواخر قرن ششم و اوائل قرن هفتم ( درگذشتهٔ ۶۱۸ ه. ق ) ، سرسلسلهٔ طریقت حیدریه، از ترکستان به زاوه مهاجرت کرد و در همان جا درگذشت و مدفون شد و شهر به حرمت او به تدریج تربت قطب الدین حیدر و بعدها تربت حیدری نام گرفت، و سرانجام به تربت حیدریه معروف شد. مزار وی هم اینک یکی از جاذبه های گردشگری این شهر است. [ ۷] [ ۸] بنای زاوه را به زوطهماسب نسبت می دهند. [ ۹] براساس شواهد و کشفیات باستان شناسی در اطراف شهرستان تربت ( به ویژه غار ماه پری، سنگ نگاره های کدکن و سفال های مکشوفه از چندین محوطه تاریخی ) حکایت از وجود زیستگاه هایی در هزاره های چهارم و پنجم پیش از میلاد در این منطقه دارد. [ ۱۰] اولین گزارش ها از منطقه زاوه را در منابع تاریخ پس از اسلام می بینیم. در جریان فتح خراسان اشاره بر آن است که خلیفه سوم، عبدالله بن عامر را مأمور خراسان کرد. این عامر رخ، زاوه، خواف، اسفراین و ارغیان در نیشابور را فتح کرد تا به تختگاه نیشابور رسید. از دقت در گزارش های جوینی و عبدالله بن فضل الله، درمی یابیم که زاوه نخستین شهری بوده است که درگیری پیش بینی نشده ای را بر دشمن تحمیل کرد و به قیمت سقوط خود افتخار آفرید. مردم زاوه نخستین قربانیان حمله سراسری مغول ها بودند مقارن همین ایام، قطب الدین حیدر عارف مشهور قرن ششم که از مدت ها پیش در شهر زاوه اقامت گزیده بود درگذشت. [ ۱۱] تربت حیدریه پس از دوره صفوی به صورت شهر درآمد. در واقع شهر در حدود دویست سال پیش یعنی دوره حاکمیت اسحاق خان قرایی از خوانین و رجال سیاسی عصر قاجاریه رونق گرفت. اسحاق خان به مرمت و آبادانی شهر پرداخته و آن چنان تحولی در شهر به وجود آورد که این شهر تا مدت ها به تربت اسحاق خان معروف بوده است. [ ۱۲]
wiki: تربت حیدریه
پیشنهاد کاربران
پیشنهادی ثبت نشده است. شما اولین نفر باشید