ابن منظور

[ویکی فقه] جمال الدین ابوالفضل، جلال الدین ابوالعز، محمد بن مکرم بن علی بن احمد بن ابی القاسم بن حقبة بن منظور رویفعی انصاری خزرجی آفریقایی مصری، در محرم سال ۶۳۰ هجری به دنیا آمد. ذهبی زادگاه وی را مصر نوشته است، اما از منابع قدیم درباره مولد و سالهای نخستین زندگی او آگاهی دقیقی به دست نمی آید. وی لغوی ادیب و قاضی مصری و مؤلف لسان العرب است. بیشتر مآخذ کهن او را «ابن مکرم» خوانده اند. کنیه مشهور وی برگرفته از نام هفتمین جدش منظور بن معافی است.
ابن منظور نسب خود را با ۱۸ واسطه به رویفع بن ثابت انصاری (درگذشت ۵۶ هجری)، صحابی پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله، که در سال ۴۶ هجری امارت طرابلس غرب را عهده دار شد، رسانیده است «شدیاق» نسبت آفریقایی را که منابع کهن به وی داده اند، دلیل بر تونسی بودن او می داند.برخی نیز به استناد اینکه «رویفع» جد اعلای او، تا پایان عمر امیر طرابلس بوده و خاندان ابن منظور، معروف به آل مکرم، تا سده های اخیر در آن ناحیه شهرت داشته اند، زادگاه وی را طرابلس پنداشته اند و بعید دانسته اند که او پیش از تصدی قضای طرابلس در مصر و یا قاهره به سر برده باشد.اما نظر به گزارش «صفدی» و «ابن شاکر» و با توجه به آنچه در پژوهش «ابوالقاسم محمد کرو» درباره مهاجرت جد او، نجیب الدین علی، از تونس به مصر آمده، دلیلی قاطع بر ترجیع قول ذهبی که مصر را زادگاه او دانسته است، وجود دارد.
شخصیت علمی و اجتماعی
محمد بن مکرم، مشهور به ابن منظور، دانشمندی بزرگ و لغوی و ادیبی مشهور است. وی در قاهره کاتب دیوان انشا بود و پس از آن منصب قضا را در طرابلس غرب به عهده گرفت. وی بیشتر عمر خود را در دیوان انشا گذرانده است. ابن منظور عمری طولانی داشت و دارای شخصیتی بزرگ بود. افراد فراوانی از او روایت شنیده اند.او کتاب های ادبی بزرگی را خلاصه کرده است مانند: الاغانی، العقد، الذخیرة، نشوار المحاضرة و مفردات ابن بیطار.وی کتاب های تاریخی بزرگی را نیز خلاصه کرده است. او هرگز از کار خسته نمی شد. صفدی می گوید: من کتابی در ادبیات نمی شناسم که او خلاصه نکرده باشد.فرزندش قطب الدین می گوید: وی بعد از وفات، پانصد جلد کتاب به خط خودش بر جای نهاده است. بسیاری هم از وی حدیث شنیده اند که از آن جمله ذهبی و تقی الدین سبکی را می توان نام برد. وی از قریحه شعری نیز بهره داشت. قطعاتی چند از سروده های او را به نقل صفدی در دست داریم.
مذهب
مقریزی، ابن منظور را از فقهای برجسته شافعی شمرده است، در حالی که دیگران از جمله: صفدی، ابن شاکر، فوات و سیوطی وی را شیعی دور از تعصب دانسته اند.آقا بزرگ تهرانی در کتاب ارزشمند خود «الذریعة الی تصانیف الشیعة» می گوید:امام لغت، جمال الدین، محمد بن مکرم، مشهور به ابن منظور، شیعه است همانگونه که خود در واژه «وصی» به آن تصریح دارد و سیوطی و محمد بن شاکر نیز به آن شهادت داده اند.ابن منظور در لغت نامه لسان العرب در واژه «وصی» می گوید:به حضرت علی علیه السّلام وصی می گویند. زیرا نسب و سبب و عقیده او متصل به آقای ما حضرت رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلّم می باشد و من می گویم این صفات آن حضرت است در نزد سلف صالح ما رضی الله عنهم. اما دیگران می گویند در آن حضرت دعابه بود.ابن منظور در واژه «دعب» در توضیح معنای دعابه می گوید:این سخن، سخن عمر است که گفت در آن حضرت دعابه است یعنی مزاح می کند.ابن منظور در واژه «ولی» به سخن حضرت رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلّم اشاره دارد که فرمود: «من کنت مولاه فهذا علی مولاه»، یعنی هر کس من مولای او هستم علی هم مولای اوست.وی ظاهرا شیعه بودن خود را پنهان می داشته، چرا که خود در دیوان انشا و پست قضاوت بوده و نمی توانسته شیعه بودن خود را آشکار سازد.همچنانکه خود در کتاب اخبار ابی نواس همین مطلب را به ابو نواس نسبت داده است. او می گوید: از میان سخنان ابو نواس که به دست ما رسیده است بر می آید که وی به اهل بیت میل داشته، اما این میل مخفیانه بوده و جرات اظهار آن را نداشته است. نقل شده که روزی به ابو نواس گفتند چرا در مدح علی بن موسی الرضا علیه السّلام چیزی نمی گویی. او پاسخ داد که مثل من چگونه در مدح مثل آن حضرت سخن بگوید و بعد اشعاری سرود که این بیت از جمله آنهاست:... انا لا استطیع مدح امام کان جبریل خادما لابیه...یعنی من نمی توانم مدح امامی را بگویم که حضرت جبرئیل خدمت گذار پدر بزرگوارش (حضرت علی علیه السلام) بوده است.
اساتید
...

[ویکی اهل البیت] این صفحه مدخلی از فرهنگ معارف و معاریف است
جمال الدین ابوالفضل محمد بن مکرم بن علی افریقی، انصاری خزرجی رویفعی الاصل (چه وی از نسل رویفع بن ثابت انصاری بوده) صاحب «لسان العرب» وی به سال 630 در مصر و به قولی در طرابلس غرب متولد شد، روزگاری در خدمت دیوان انشاء در مصر بود و سپس در طرابلس متصدی قضاوت شد و پس از آن به مصر بازگشت و به سال 711 در آنجا درگذشت.
وی در لغت پیشوا بود، بسیاری از مطولات نحو و جز آن را اختصار کرده مانند اغانی و عقد و ذخیره و مفردات ابن بیطار. قریب پانصد جلد کتاب به خط خود نوشته و در آخر عمر نابینا شده.
مشهورترین کتاب او لسان العرب است در بیست مجلد که کتب لغت مادر را در آن گرد آورده و می توان گفت: از همه آنها بسنده است. دیگر کتاب او «مختارالاغانی» است در 12 جز و «نثار الازهار فی اللیل والنهار» در ادب و «اخبار ابی نواس» و چند کتاب دیگر که به طبع نرسیده.
ابن منظور مذهب تشیع داشته خالی از تعصب و رفض. (اعلام زرکلی و روضات الجنات)
سید مصطفی حسینی دشتی، معارف و معاریف.

محمد بن مکرم بن علی أبو الفضل جمال الدین ابن منظور الأنصاری الرویفعی الأفریقی معروف به اِبن منظور، ادیب و تاریخ دان و دانشمند علوم اسلامی، فقه و زبان عربی است. [ ۱]
ابومنظور زاده شده در سال ۶۳۰ ( قمری ) و وفات یافته در 711 قمری می باشد. مشهورترین اثر کتاب معجم لسان العرب [ ۲] است.
وی با نحو و علم لغت و تاریخ و کتابت آشنا بود و تاریخ دمشق را در یک چهارم قطر کتب آن مختصر کرده است. گویند اختصارات او نزدیک به ۵۰۰ مجلد است.