موم

موم، [ ۱] ماده ای زردرنگ و نرم و بسیار قابل جذب است که معمولاً آن را زنبور عسل تولید می کند. [ ۲] موم ها حاوی استرها، اسیدها و الکلهای بسیار چرب هستند که گاهی دارای هیدروکربنهای آزاد می باشند. موم ماده ای با ثبات و بسیار مقاوم در برابر رطوبت است؛ در صورتی که در برابر حرارت و فشارهای مکانیکی ماندگاری چندانی ندارد. از پیش از میلاد تاکنون موارد استفاده از موم به عنوان بست، لایهٔ محافظ، مات کننده، چسب، واسطه قالب گیری، مدل سازی، مقاوم سازی و غیره است. [ ۳]
موم ها یک نوع لیپید هستند که از واحدهای بلند اسید چرب و الکل ساخته شده اند. موم ها اغلب در پوست میوه ها و بعضی حشرات موجود هستند و به دلیل آبگریز بودن آن ها، از خروج آب جلوگیری می کنند.
موم واژه ای فارسی است و در عربی از واژهٔ «شمع» بدین منظور استفاده می شود. امروزه واژهٔ شمع ( به عنوان وام واژه ) در زبان فارسی معنی دیگری یافته است. [ ۲]
موم ها در دمای اتاق جامدند، در الکل و آب غیرمحلولند و در اتر و سولفوردوکربن قابل حل می باشند و در حرارت شصت درجهٔ سانتی گراد ذوب می شوند.
در آمریکای جنوبی گیاهی با نام نخل موم یا سروکسیلن وجود دارد که موم آن را به جای موم زنبور عسل مورد استفاده قرار می دهند. [ ۴]
استریدها و سریدهای موم بر اثر محلول الکلی پتاس، صابونی می شوند و الکل های مختلف و اسیدهای چرب تولید می کنند. الکل هایی که بدین وسیله از موم جدا شود در گیاهان مختلف متفاوت است. از موم زیتون و آلو، ایپورانول استخراج می شود. در موم های پنبه دانه و الیافی که برای پارچه بافی مصرف می شوند، الکل کرنوبیک و در کتان و رازک، الکل سریلیک و در موم گیاهان دیگر الکل های دیگری وجود دارد. موم گلبرگ های گل سرخ دارای هفت نوع گوناگون از این هیدروکربن ها است. [ ۲] [ ۵]
موم ها عموماً به چهار گروه دسته بندی می شوند:
• موم های عسلی
• موم های نفتی
• موم های نباتی یا گیاهی
• موم های مصنوعی یا سنتزی
این موم از ذوب کردن کندوی زنبور عسل به دست می آید که نقطهٔ ذوب آن بین ۶۰ تا ۶۳ درجهٔ سلسیوس است. معمولاً این نوع موم را به رزین و روغن می افزایند که یکی از مناسب ترین نوع برای مصارف هنری است. به تنهایی نوعی بَست به حساب می آید و مقاوم ترین نوع بست در مقابل رطوبت و هواست. در حرارت بالاتر از ۶۳ درجه تیره تر می شود ولی زرد نمی شود. در برابر اسیدهای موجود در هوا هیچ واکنشی نشان نمی دهد. شرایط آب و هوایی و جوی بر آن تأثیر چندانی ندارد. در استفاده از آن به عنوان محافظت از نقاشی های روی مرمر باعث خوردگی سنگ مرمر می شود ولی خود نقاشی چندان تغییر نمی کند.

موم (wax)
مادۀ چرب جامدی با منشأ گیاهی، حیوانی یا معدنی. انواع موم ها به صورت های گوناگون از استرها۱، اسیدهای چرب۲، الکل های آزاد۳، و هیدروکربن های جامد۴ تشکیل می شوند. موم های معدنی۵ از نفت خام به دست می آیند. سختی این نوع موم ها بسیار متفاوت است. ژلۀ نفتِ سبک۶ (وازلین۷) که در پمادها به کار می رود، و موم پارافینی سخت۸ که در ساخت شمع ها و کاغذهای مومی به کار می رود، از این نوع اند. موم های حیوانی۹ عبارت اند از موم طبیعیِ۱۰ حاصل از زنبور عسل، لانولین (موم پشم)۱۱، و موم کافور۱۲ی حاصل از روغن عنبر ماهی۱۳. از این نوع موم ها عمدتاً در وسایل آرایشی، پمادها، و پولیش ها استفاده می کنند. نوعی موم حیوانی دیگر، پیه۱۴، نیز از چربی گاو و گوسفند به دست می آید. زمانی پیه به فراوانی برای ساخت شمع و صابون به کار می رفت. موم آب بندی۱۵ از لاک۱۶ یا شلاک۱۷ ساخته می شود. این نوع موم جسمی صمغی، و حاصل ترشحات حشرات فلس دار۱۸ است. موم های گیاهی۱۹، که معمولاً پوشش ضد آب گیاهان در نواحی گرم و خشک اند، عبارت اند از موم کارنوبا۲۰ که از برگ های نخل کارنوبا۲۱ به دست می آید، و موم کاندلیلا۲۲. هر دو اجزای سازندۀ پولیش های سخت۲۳، از جمله واکس های ماشین۲۴ اند.
estersfatty acidsfree alcoholssolid hydrocarbonsmineral waxespetroleum jellypetrolatumhard paraffin waxanimal waxesbeeswaxwool wax lanolinspermacetisperm-whale oiltallowsealing waxlacshellacscale insectsvegetable waxesCarnauba waxCarnauba palmCandelilla waxhard polishescar waxes