[ویکی فقه] در روایات اسلامی، روایات بسیار دیده می شود که در آنها آمده برخی از معصومان (علیهم السّلام) مبالغ کلان را به برخی افراد مانند شاعران، یا نیازمندان، یا افراد مختلف دیگر بخشیده اند، از طرفی امام علی در بخشش مال به افرادی چون عقیل سخت گیری می کردند به نظر می رسد در عملکرد معصومان تضاد وجود دارد. در این مناظره به پاسخ این شبهه پرداخته ایم.
استاد: ممکن است بعضی از این روایات سند استواری نداشته باشد، ولی به قدری این گونه روایات بسیار هستند، که نمی توان همه آنها را انکار کرد، قطعاً بخشی از آنها دارای سند خوب هستند، به عنوان نمونه، در اینجا به چهار روایت زیر توجّه کنید: ۱. عبدالرّحمن سلمی، سوره حمد را به فرزند امام حسین (علیه السّلام) آموخت، امام حسین (علیه السّلام) هزار دینار و هزار حُلّه (لباس خوب آن عصر) به او جایزه داد و دهان او را پر از «دُرّ» کرد. ۲. مسافر درمانده ای به حضور امام رضا (علیه السّلام) آمد و گفت: توشه راه سفرم تمام شده، مبلغی که مرا به وطنم برساند، به من بدهید، وقتی که به وطن رسیدم، به همان اندازه به نیّت شما به فقراء صدقه می دهم. امام رضا (علیه السّلام) برخاست و به اندرون خانه رفت، کیسه ای محتوی دویست درهم آورد و به او داد، و فرمود: «این مبلغ را به تو بخشیدم، وقتی به وطن رسیدی لازم نیست از جانب من به همان اندازه، صدقه بدهی». ۳. امام سجّاد (علیه السّلام) دوازده هزار درهم برای «فرزدق» شاعر که در زندان به سر می برد، فرستاد، و پیام داد که تو را به حقّ من، این مبلغ را بپذیر، و فرزدق پذیرفت. ۴. دِعْبِل شاعر حماسه سرای اهل بیت (علیهم السّلام) قصیده ای در مدح و سوگ امامان (علیهم السّلام) سرود، حضرت رضا (علیه السّلام) کیسه ای محتوی صد دینار پول برای او فرستاد، دِعْبِل آن سکّه ها را که نام امام بر آنها بود، به شیعیان عراق فروخت، در برابر هر دینار صد درهم گرفت، و وضع زندگی خود را سامان بخشید. و امثال این گونه روایات که فراوان است.
عملکرد متفاوت امام علی
دانشجو: اگر این روایات، درست هستند، پس چرا امام علی (علیه السّلام) در مصرف «بیت المال» آن همه سختگیری می کرد، و آن را به طور مساوی، تقسیم می نمود، مثلاً برادرش عقیل، مقداری بیش از سهمیّه خود (آرد) برای رفع نیازهای ضروری خود، از آن حضرت درخواست کرد، او آهنی را با آتش سرخ کرد و آن را به بدن عقیل نزدیک نمود، وقتی که عقیل احساس داغی آهن کرد، آه و ناله جانسوز کشید، امام علی (علیه السّلام) به او فرمود: «زنان در سوگ تو بنشینند ای عقیل! از آتشی که انسان برای بازی خود آن را گداخته، نعره می کشی، ولی مرا به سوی آتشی می کشانی که خداوند جبّار آن را از خشم خود افروخته است، تو از آزار کوتاه، ناله می کنی، ولی من از آتش افروخته طولانی دوزخ، ناله نکنم؟».
جواب از تضاد در عملکرد
استاد: اشتباهی که شما می کنید این است که تصوّر می کنید، منابع درآمد امامان (علیهم السّلام) تنها بیت المال بوده است، از این رو بین آن بذل و بخشش ها، و این سختگیری امام علی (علیه السّلام) در مصرف بیت المال، یک نوع تضادّ می بینید. ولی حقیقت این است که منابع درآمد امامان (علیهم السّلام) مختلف بوده است، آنها در مورد بیت المال، همان رفتار را می نمودند که امام علی (علیه السّلام) می نمود، ولی منابع درآمد امامان (علیهم السّلام) تنها بیت المال نبود، مثلاً امام علی (علیه السّلام) در آن ۲۵ سال (عصر خلافت ابوبکر و عمر و عثمان) می دید شیعیان از نظر اقتصادی در مخاطره سختی هستند، از طرفی حفظ شیعه یعنی حفظ اسلام ناب و حقیقی، از این رو در آن ۲۵ سال مشغول کشاورزی شد، و نخلستان ها و قناتهایی احداث نمود، و درآمد آنها را به شیعیان می داد، و با بذل و بخششهای وسیع، آنها را اداره می کرد، و بعد همان باغ ها و نخلستان ها را وقف نمود، تا فرزندان و نوادگان او درآمد آنها را در راه تامین معاش فقراء و شیعیان به مصرف برسانند. امام صادق (علیه السّلام) امام باقر (علیه السّلام) امام کاظم و ائمه دیگر (علیهم السّلام) کشاورزی و دامداری می نمودند، و افرادی را برای تجارت، گماشته بودند، آنها می دانستند که ممکن است شیعیان بر اثر فشار فقر، به بیگانگان بپیوندند، از درآمدهای مشروعی که از دسترنج خود و دوستانشان به دست می آمد، برای حفظ شیعه، به مصرف می رساندند، نه این که از بیت المال آن همه بذل و بخشش کنند.افزون بر آنچه گفته شد باید توجه داشت به این که در عصر امامان (علیهم السّلام) شیعیان که رهرو اسلام ناب بودند. در خطر سقوط قرار داشتند، و حقوق آنها قطع شده و سخت در فشار فقر به سر می بردند، و نظر به این که نگهداری شیعه، نگهداری کیان و ارکان اسلام بود، و موجب قطع ایادی ضدّ اسلام می شد، از خمس و بیت المال نیز (به طوری که موجب تبعیض نشود) جایز بود به آنها داده شود، تا به وسیله آنها، اسلام محمّدی (صلی اللّه علیه و آله) و علوی (علیه السّلام) از گزند ناپاکان، حفظ گردد، زیرا یکی از مصارف بیت المال مواردی است که موجب استحکام و استواری دین و حفظ آن گردد.
منابع درآمد معصومین
...
استاد: ممکن است بعضی از این روایات سند استواری نداشته باشد، ولی به قدری این گونه روایات بسیار هستند، که نمی توان همه آنها را انکار کرد، قطعاً بخشی از آنها دارای سند خوب هستند، به عنوان نمونه، در اینجا به چهار روایت زیر توجّه کنید: ۱. عبدالرّحمن سلمی، سوره حمد را به فرزند امام حسین (علیه السّلام) آموخت، امام حسین (علیه السّلام) هزار دینار و هزار حُلّه (لباس خوب آن عصر) به او جایزه داد و دهان او را پر از «دُرّ» کرد. ۲. مسافر درمانده ای به حضور امام رضا (علیه السّلام) آمد و گفت: توشه راه سفرم تمام شده، مبلغی که مرا به وطنم برساند، به من بدهید، وقتی که به وطن رسیدم، به همان اندازه به نیّت شما به فقراء صدقه می دهم. امام رضا (علیه السّلام) برخاست و به اندرون خانه رفت، کیسه ای محتوی دویست درهم آورد و به او داد، و فرمود: «این مبلغ را به تو بخشیدم، وقتی به وطن رسیدی لازم نیست از جانب من به همان اندازه، صدقه بدهی». ۳. امام سجّاد (علیه السّلام) دوازده هزار درهم برای «فرزدق» شاعر که در زندان به سر می برد، فرستاد، و پیام داد که تو را به حقّ من، این مبلغ را بپذیر، و فرزدق پذیرفت. ۴. دِعْبِل شاعر حماسه سرای اهل بیت (علیهم السّلام) قصیده ای در مدح و سوگ امامان (علیهم السّلام) سرود، حضرت رضا (علیه السّلام) کیسه ای محتوی صد دینار پول برای او فرستاد، دِعْبِل آن سکّه ها را که نام امام بر آنها بود، به شیعیان عراق فروخت، در برابر هر دینار صد درهم گرفت، و وضع زندگی خود را سامان بخشید. و امثال این گونه روایات که فراوان است.
عملکرد متفاوت امام علی
دانشجو: اگر این روایات، درست هستند، پس چرا امام علی (علیه السّلام) در مصرف «بیت المال» آن همه سختگیری می کرد، و آن را به طور مساوی، تقسیم می نمود، مثلاً برادرش عقیل، مقداری بیش از سهمیّه خود (آرد) برای رفع نیازهای ضروری خود، از آن حضرت درخواست کرد، او آهنی را با آتش سرخ کرد و آن را به بدن عقیل نزدیک نمود، وقتی که عقیل احساس داغی آهن کرد، آه و ناله جانسوز کشید، امام علی (علیه السّلام) به او فرمود: «زنان در سوگ تو بنشینند ای عقیل! از آتشی که انسان برای بازی خود آن را گداخته، نعره می کشی، ولی مرا به سوی آتشی می کشانی که خداوند جبّار آن را از خشم خود افروخته است، تو از آزار کوتاه، ناله می کنی، ولی من از آتش افروخته طولانی دوزخ، ناله نکنم؟».
جواب از تضاد در عملکرد
استاد: اشتباهی که شما می کنید این است که تصوّر می کنید، منابع درآمد امامان (علیهم السّلام) تنها بیت المال بوده است، از این رو بین آن بذل و بخشش ها، و این سختگیری امام علی (علیه السّلام) در مصرف بیت المال، یک نوع تضادّ می بینید. ولی حقیقت این است که منابع درآمد امامان (علیهم السّلام) مختلف بوده است، آنها در مورد بیت المال، همان رفتار را می نمودند که امام علی (علیه السّلام) می نمود، ولی منابع درآمد امامان (علیهم السّلام) تنها بیت المال نبود، مثلاً امام علی (علیه السّلام) در آن ۲۵ سال (عصر خلافت ابوبکر و عمر و عثمان) می دید شیعیان از نظر اقتصادی در مخاطره سختی هستند، از طرفی حفظ شیعه یعنی حفظ اسلام ناب و حقیقی، از این رو در آن ۲۵ سال مشغول کشاورزی شد، و نخلستان ها و قناتهایی احداث نمود، و درآمد آنها را به شیعیان می داد، و با بذل و بخششهای وسیع، آنها را اداره می کرد، و بعد همان باغ ها و نخلستان ها را وقف نمود، تا فرزندان و نوادگان او درآمد آنها را در راه تامین معاش فقراء و شیعیان به مصرف برسانند. امام صادق (علیه السّلام) امام باقر (علیه السّلام) امام کاظم و ائمه دیگر (علیهم السّلام) کشاورزی و دامداری می نمودند، و افرادی را برای تجارت، گماشته بودند، آنها می دانستند که ممکن است شیعیان بر اثر فشار فقر، به بیگانگان بپیوندند، از درآمدهای مشروعی که از دسترنج خود و دوستانشان به دست می آمد، برای حفظ شیعه، به مصرف می رساندند، نه این که از بیت المال آن همه بذل و بخشش کنند.افزون بر آنچه گفته شد باید توجه داشت به این که در عصر امامان (علیهم السّلام) شیعیان که رهرو اسلام ناب بودند. در خطر سقوط قرار داشتند، و حقوق آنها قطع شده و سخت در فشار فقر به سر می بردند، و نظر به این که نگهداری شیعه، نگهداری کیان و ارکان اسلام بود، و موجب قطع ایادی ضدّ اسلام می شد، از خمس و بیت المال نیز (به طوری که موجب تبعیض نشود) جایز بود به آنها داده شود، تا به وسیله آنها، اسلام محمّدی (صلی اللّه علیه و آله) و علوی (علیه السّلام) از گزند ناپاکان، حفظ گردد، زیرا یکی از مصارف بیت المال مواردی است که موجب استحکام و استواری دین و حفظ آن گردد.
منابع درآمد معصومین
...
wikifeqh: مناظره_درباره_بذل_و_بخشش_امامان