بیت المال

[ویکی فقه] بیت المال به محلّ نگهداری اموال عمومی گفته می شود. از این عنوان در باب های زیادی نظیر طهارت، صلاة، زکات، خمس، حج و... سخن رفته است.
بیت المال به مکانی گفته می شود که اموال عمومی متعلّق به همه ی مسلمانان در آن جا فراهم و نگهداری می شود تا در مصالح آنان صرف گردد. عنوان «بیت المال» بر خود اموال نیز اطلاق می گردد.
بیت المال در کلام فقها
در کلمات فقها عنوان یاد شده بر محلّ نگهداری اموال متعلّق به قشر خاصّی از مسلمانان، همچون خمس و زکات و نیز بر محلّ نگهداری اموال ویژه ی امام علیه السّلام همچون انفال، اطلاق شده است.
منابع بیت المال
منابع بیت المال دو نوع است:۱. منابعی که در شرع، مصارف خاصّی برای آن تعیین نشده است.۲. منابعی که مصارف خاصّی برای آن تعیین شده است.
منابع نوع اوّل
...

[ویکی شیعه] بیت المال، اصطلاحی در فقه و نام یکی از نهادهای دولت اسلامی.
این واژه در لغت به مکان حفاظت از اموال، اعم از عمومی و خصوصی، اطلاق می شود؛ اما در اصطلاح، تعبیر «بیت مال المسلمین» در صدر اسلام برای مکانی که در آن اموال عمومی و منقول دولت اسلامی به کار می رفت، سپس تعبیر «بیت المال» جانشین آن شد و همان معنی را افاده کرد. بتدریج، بر «اموال عمومی مسلمانان» نیز همین لفظ اطلاق شد که مشتمل بود بر وجه نقد، اشیای منقول، اراضی و غیر اینها. مراد از مال عمومی، هر مالی است که در سرزمین اسلامی ملک همه مسلمانان شمرده شود.
پس از تأسیس نهاد بیت المال و برقراری دیوان های اداری، بیت المال به صورت مؤسسۀ مالی ناظر بر درآمدها و مصارف دولت اسلامی درآمد و از آن پس نیز، همان مالیۀ نظام اسلامی بود.

[ویکی اهل البیت] بیت المال، اصطلاحی در فقه و نام یکی از نهادهای تاریخی دولت اسلامی است. اما امروز در زبان فارسی بیت المال به معنی هر مالی است که همه مردم در آن سهم دارند و غالباً به اموال دولتی گفته می شود.
این واژه در لغت به مکان حفاظت از اموال، اعم از عمومی و خصوصی اطلاق می شود؛ اما در اصطلاح، تعبیر «بیت مال المسلمین» در صدر اسلام برای مکانی که در آن اموال عمومی و منقول دولت اسلامی بکار می رفت، سپس تعبیر «بیت المال» جانشین آن شد و همان معنی را افاده کرد. به تدریج بر «اموال عمومی مسلمانان» نیز همین لفظ اطلاق شد که مشتمل بود بر وجه نقد، اشیای منقول، اراضی و غیر این ها. مراد از مال عمومی، هر مالی است که در سرزمین اسلامی ملک همه مسلمانان شمرده شود.
پس از تأسیس نهاد بیت المال و برقراری دیوانهای اداری، بیت المال به صورت مؤسسة مالی ناظر بر درآمدها و مصارف دولت اسلامی درآمد و از آن پس نیز، همان مالیة نظام اسلامی بود.
در زمان حیات رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم مسلمانان سازمان مالی بسیار ساده ای داشتند و درآمد آنان تنها زکات انصار توانگر بود و نیز غنائم اندکی که در جنگ با قبایل کفار بدست می آمد. رسول خدا صلی الله علیه و آله غنایمی را که در جنگ ها گرفته می شد در همان میدان جنگ یا در مدینه بین جنگجویان تقسیم می فرمود. بنیاد بیت المال پس از نزول آیه غنیمت (آیه خمس) (آیه 40 سوره انفال) گذاشته شد؛ یعنی زمانی که مقرر گردید یک پنجم از غنائم جنگ ها و نیز یک پنجم از اموال مازاد اشخاص به پیامبر واگذار گردد. با این همه حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله چیزی از بیت المال را برای خود نیاندوخت.
نهادن مال مسلمانان در خزانه ای که بیت المال نام گرفت، از هنگامی آغاز گردید که مسلمانان فتوحات عراق و ایران را آغاز کردند. در این هنگام درآمدهای تازه ای شامل خراج، جزیه، فیء، عشر بر درآمدهای پیش افزوده شد و اموال فراوانی به مدینه سرازیر شد. از آن هنگام جامعه اسلامی رسماً دارای خزانه دولتی شد.
هنگامی که عثمان به خلافت رسید، دست خویشان خود به ویژه بنی امیه را در دست یازی به بیت المال مسلمانان باز گذاشت و از بیت المال به آنها بخشش های بی حساب کرد.
پس از عثمان، حضرت علی علیه السلام که در خلافت خود می کوشید در زمینه مالی نیز سنت پیامبر را زنده کند و به اوضاع مالی مسلمانان و بیت المال سامان بخشد، با مخالفت شدید قریش مواجه شد و دچار نخستین درگیری و جنگ های درونی شد.
با این همه، خود او به هیچ وجه از بیت المال استفاده نکرد و از آن فقط برای عمران و آبادی بلاد اسلامی و کمک به فقرای مسلمانان بهره جست. علی علیه السلام بیت المال را به طور مساوی بین همه مسلمانان از عرب و عجم، سیاه و سفید، مهاجران و انصار تقسیم می فرمود. ولی پس از شهادت امام علی علیه السلام و روی کار آمدن امپراتوری معاویه در شام، بیت المال مسلمین به سرنوشت قبل از روی کار آمدن امام علی علیه السلام دچار شد.

بِیتُ المال
در لغت به خزانۀ دولت اسلامی گویند و در اصطلاح جایی است که مالی که به همۀ مسلمانان تعلق دارد، مانند جزیه، خراج مقاسمه، اموالی که برای مصرف در راه خیر وصیت شده اند و زکات هایی که باید فی سبیل الله خرج شوند، در آن گرد آمده است. بنابراین جایی که در آن زکات، خمس، صدقات و سایر اموالی که به طایفه ای خاص از مسلمانان مانند فقرا اختصاص دارد، گرد می آید، بیت المال نیست. بیت المال در مصالح عامۀ مسلمانان مصرف می شود؛ از این رو، نمی توان آن را منحصراً به طایفه ای خاص از مسلمانان، مانند فقرا یا سادات داد. همۀ کسانی که به اموری واجب چون قضاوت اشتغال دارند و به جهت واجب بودن کار خود نمی توانند اجرت بگیرند، می توانند از بیت المال ارتزاق کنند. اموالی را که باید صرف طایفه ای خاص از مسلمانان شود؛ مانند زکات و خمس که مثلاً صرف فقرا می شوند، نمی توان همچون بیت المال صرف مصالح عامه کرد.