مبانی حرمت ربا

[ویکی فقه] ربا و رباخواری در اسلام، از خطرناک ترین آفتهای اجتماعی و از گناهان بزرگ به شمار رفته است.
ربا هرگز استثناپذیر نبوده و قابل تخصیص نیست. زیرا در زبان شرع به گونه ای مطرح شده که قبح ذاتی آن را می رساند و هرگونه گناهی که به قبح عقلی توصیف شود، از نظر فقاهت تخصیص بردار نیست، بلکه فراگیر بودن و جاودانگی آن برای همیشه محفوظ است. و مواردی که به نظر می رسد استثنا گردیده، با دقت در متون روایات مربوط، روشن می گردد که در اساس، ربا نیست، بلکه صورت ربا را دارد، و به اصطلاح، از باب تخصص خارج است، نه به گونه تخصیص، زیرا خردمندانه نیست، ربا که با (اعلام جنگ با خدا و رسول) برابر است، در پاره ای جاها روا گردد. همان گونه که ظلم و خیانت با حفظ عنوان در هیچ جا روا نیست و هرگونه عمل زشتی که زشتی آن، لازم مساوی آن باشد، روا نخواهد بود. قبحهای عقلی، هرگز استثنا پذیر نیستند.از این رو، مسائلی را که شماری، زیر عنوان (حیله های شرعی) برای فرار از ربا ، مطرح می کنند، با حفظ ماهیت واقعی ربوی بودن آن، و دارا بودن بار منفی، که همان مفسده اجتماعی و قبح عقلی آن است، در خور پذیرش نیست. روایاتی که در این زمینه ارائه می دهند، تنها ناظر به ربای حکمی است، نه ربای واقعی که توضیح آن خواهد آمد.این فشرده سخن و اینک شرح آن:
ربا از دیدگاه قرآن
بر حرام بودن ربا، در روایات نیز تأکید شده و از گناهان بسیار سنگین به شمار آمده، تا آن جا که یک ( درهم ) به دست آمده از (ربا) را، در حرام بودن و شدّت، برابر هفتاد بار ( زنای ) با محارم دانسته شده است.۱. ثقةالاسلام کلینی ، ابن بابویه صدوق، و ابوجعفر طوسی ، با سندهای صحیح از امام جعفر صادق علیه السلام روایت کرده اند، فرمود:(درهم رباً عندالله أشدّ من سبعین زنیة کلّها بذات محرم.) ۲. و نیز ثقةالاسلام کلینی، با سند صحیح از امام صادق علیه السلام روایت کرده، فرمود:(أخبث المکاسب کسب الربا.) پلیدترین دست آوردها، دست آوردهایی است که از راه (ربا) باشد.۳. و از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله روایت شده فرمود:(شرّ المکاسب کسب الربا.) بدترین راه درآمد، درآمدی است که از راه (ربا) به دست آید.۴. امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله رباخوار و دست اندرکاران او را، لعنت فرمود. ۵. در کتاب عقاب الاعمال ، از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله روایت شده، فرمود:(و من أکل الربا ملأالله بطنه من نار جهنّم بقدر ما أکل. و ان اکتسب منه مالاً لم یقبل الله منه شیئاً من عمله. و لم یزل فی لعنةالله و الملائکة، ما کان عنده منه قیراط.) در این حدیث شریف، درباره رباخوار سه فراز آمده است:۱. خداوند، شکم رباخوار، را به اندازه ای که رباخواری کرده، در دوزخ ، از آتش انباشته می سازد.۲. هرگونه کار نیکی را که با پول به دست آمده از ربا انجام دهد، مورد پذیرش حق قرار نمی گیرد.۳. پیوسته مورد نفرین خدا و فرشتگان قرار دارد، تا هنگامی که حتی یک قیراط از پول ربا نزد او باشد.قیراط:کوچک ترین وزن سنجش را گویند، که به طور تقریبی به اندازه یک نخود؛ یعنی یک بیست و چهارم مثقال است.۶. در تفسیر آیه شریفه (أکّالون للسّحت) :ربا و رشوه و اجرت زنان فاجره آمده است. از جمله محمدبن عیسی در (نوادر) روایت کرده: امام جواد علیه السلام فرمود:(السحت:الربا) سحت:مال حرامی است که مایه ننگ و عارباشد.۷. از ابوجعفر امام باقر علیه السلام روایت است، فرمود:(إنّما حرّم الله، عزّوجّل، الرّبا، لئلاّ یذهب المعروف.) ۸. در روایت دیگر آمده که امام صادق علیه السلام فرمود:(إنّما حرّم اللّه الرّبا، کیلا یمتنعوا من صنائع المعروف.) ۱۰.باز از امام صادق علیه السلام روایت شده فرمود:(انّه لو کان الرّبا حلالاً، لترک الناس التجارات و ما یحتاجون الیه. فحرّم اللّه الرّبا لتنفر الناس من الحرام الی الحلال، و الی التجارات من البیع و الشراء.) در این روایات، مفسده ربا را در این جهت یادآور شده که سرمایه داران را از کارها و حرکتهای نیک و خیراندیشانه باز می دارد.افزون بر این، از کسب، تلاش و تجارت انبوه که با سرمایه های آنان، ممکن است به سود جامعه و در راه رفاه مردم، به کار بیفتد، جلوگیری می کند. آنان به همین اندازه بسنده می کنند که از دسترنج دیگران و در تنگنا قرار دادن مردم، بهره مند شوند. از این جهت ضرر و زیان کلانی به روند اقتصاد و تجارت وارد می سازند. و چنین جامعه ای رو به تباهی است، لذا در حدیث از امام صادق علیه السلام آمده:(اذا اراد الله بقوم هلاکاً ظهر فیهم الربا.) موقعی مردم یک جامعه رو به تباهی می روند، که ربا در میان آنان رواج پیدا کند.
آثار و پیامدهای ربا
...