[ویکی فقه] زید بن ثابت از بزرگان صحابه و از کاتبان وحی و گردآورندگان قرآن مجید در زمان عثمان بود، و از قبیلۀ بزرگ خزرج در مدینه بود، در شهر مدینه متولد شد، و در مکه رشد و پرورش یافت.
بنا بر قول مشهور نسب وی بدین گونه است: زید بن ثابت بن الضحاک بن زید بن لوذان بن عمرو بن عوف بن غنم بن مالک بن النجار الانصاری الخزرجی و نام مادرش «النوار» دختر مالک بن صرمه یا مالک بن معاویه از قبیلۀ بزرگ خزرج در مدینه است. کنیه او ابوسعید، ابو عبدالرحمن، ابو خارجه و برخی کنیه او را ابو ثابت گقته اند. وی در سال یازدهم قبل از هجرت در شهر مدینه متولد شد، و در مکه رشد و پرورش یافت هنگامی که شش ساله بود پدرش در جنگ «بعاث» جنگی که پیش از هجرت پیامبر به مدینه بین دو قبیله اوس و خزرج اتفاق افتاده بود کشته شد. در یازده سالگی با رسول اکرم مهاجرت کرد و در امور دین، علم آموخت وی دارای ۱۸ پسر و ۹ دختر بود که هفت نفر از فرزندان وی در واقعه حره به قتل رسیدند.
حضور زید بن ثابت در غزوات
در اکثر کتاب های تاریخی آمده است که به علت کمی سن زید، پیامبر به وی اجازه شرکت در غزوه بدر را نداد و او را به همراه اشخاص دیگر از چهار منزلی مدینه «بیوت السقیا» بازگردانید و بنا بر گفته ی بیشتر منابع، جنگ خندق، اولین جنگی است که زید بن ثابت در آن حضور یافت و از زید بن ثابت نقل شده است که: «در جنگ بدر و احد اجازه حضور نیافتم اما در جنگ خندق اجازه حضور یافتم و پیامبر لباس قبطی به من پوشانید.» بنا بر قول مغازی هنگامی که مسلمانان مشغول کندن خندق بودند، زید بن ثابت هم از کسانی بود که خاک می برد. سعد بن معاذ که همراه رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) نشسته بود، به زید بن ثابت نگاه کرد و به پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) گفت: ای رسول خدا، خدا را سپاس گزارم که مرا آن قدر زنده نگه داشت که به تو ایمان آوردم، من در روز جنگ بعاث پدر این زید را که ثابت بن ضحاک بود و بیماری صرع داشت در آغوش گرفتم. پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) فرمود: بسیار پسر خوبی است! از قضا زید بن ثابت که در خندق دراز کشیده بود خوابش برد، و خوابش به حدی سنگین شده بود که عمارة بن حزم شمشیر و کمان و سپرش را برداشت و او بیدار نشد. مسلمانان پس از حفر خندق به هنگام ترک آن متوجه زید نشدند و او را که هم چنان خوابیده بود ترک کردند. پس از این که زید بیدار شد و زمانی که این خبر به پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) رسید، زید را احضار فرموده و گفتند: ای خواب آلوده، خوابیدی تا آن که اسلحه ات را بردند؟! سپس رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) فرمودند: چه کسی از اسلحه این پسر خبر دارد؟ عمارة بن حزم گفت: ای رسول خدا، اسلحه او دست من است. پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) دستور دادند که عماره اسلحه او را پس بدهد و هم فرمودند که هیچ کس حق ندارد حتی به شوخی اسلحه مسلمانی را بردارد، که موجب ترس او گردد. و نوشته اند که وی در جریان غزوۀ حنین از سوی پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) مامور شد که مردم را سرشماری و غنایم را حساب کند و بعد وی آن را میان مردم تقسیم نمود. زید پس از رحلت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلّم) در دوران خلافت ابوبکر در جریان واقعۀ یمامه، که در سال ۱۱هجری اتفاق افتاد، مورد اصابت تیر قرار گرفت اما جان سالم بدر برد.
زید در دوران خلفای راشدین
پس از وفات پیغمبر در پی تشکیل سقیفه بنی ساعده نظر وی این بود که جانشین پیغمبر باید از مهاجرین و قریش انتخاب شود و در توجیح طرفداری خویش از انصار گفت پیامبر ما از مهاجرین بود در حالی که ما از انصار هستیم پس بهتر است که جانشین وی نیز هم چون خود او از مهاجرین انتخاب شود و سپس دستش را به سمت ابوبکر دراز کرد و گفت: خلیفه شما همین است، و خود او با ابوبکر بیعت کرد و سپس ابوبکر موضع گیری وی را ستود و برایش دعای خیر نمود. در دوران ابوبکر زید کاتب وی بود. ذهبی به نقل از قاسم بن محمد می گوید که: «عمر بارها زید را جانشین خود در مدینه می کرد» و جانشینی زید در مدینه هنگام سفرهای او معروف است در زمان عمر، زید منصب قضاوت را نیز بر عهده داشت و عمر برای وی حقوق معینی را در نظر گرفته بود. هم چنین در زمان عثمان از طرف وی امور قضاوت، بیت المال و دیوان را بر عهده داشت و در نبود عثمان جانشین وی در مدینه بود. زید در سال ۳۴ هجری به هنگامی که معترضان قصد کشتن عثمان را داشتند به همراه ابو اسید ساعدی و کعب بن مالک و حسان بن ثابت به دفاع از عثمان پرداختند. در مورد بیعت یا عدم بیعت زید بن ثابت با حضرت علی (علیه السّلام) گفتارهای گوناگونی وجود دارد ابن سعد معتقد است که زید از بیعت کنندگان با حضرت علی (علیه السّلام) بوده است و برخی هم چون مسعودی، محمد باقر مجلسی و... در کتاب هایشان آورده اند که زید با حضرت علی (علیه السّلام) بیعت نکرده است. عبدالله بن حسن گوید: وقتی عثمان کشته شد انصار بجز چند کس و از جمله حسان بن ثابت و کعب بن مالک و مسلمة بن مخلد و ابو سعید خدری و محمد بن مسلمه و نعمان بن بشیر و زید بن ثابت و رافع بن خدیج و فضالة بن عبید و کعب بن عجرد که عثمانی بودند، با حضرت علی (علیه السّلام) بیعت کردند. در کل زید عثمانی بود و در هیچ یک از جنگ های حضرت علی (علیه السّلام) شرکت نکرد، هر چند وی فضیلت و بزرگی آن حضرت را بیان می کرد. شاید منظور از کسانی که با حضرت علی (علیه السّلام) بیعت نکرده اند، کسانی باشند که بعدها در جمل، صفین و نهروان شرکت نکرده اند، نه آن که با خلافت علی (علیه السّلام) مخالف باشند.
زندگی علمی زید بن ثابت
...
بنا بر قول مشهور نسب وی بدین گونه است: زید بن ثابت بن الضحاک بن زید بن لوذان بن عمرو بن عوف بن غنم بن مالک بن النجار الانصاری الخزرجی و نام مادرش «النوار» دختر مالک بن صرمه یا مالک بن معاویه از قبیلۀ بزرگ خزرج در مدینه است. کنیه او ابوسعید، ابو عبدالرحمن، ابو خارجه و برخی کنیه او را ابو ثابت گقته اند. وی در سال یازدهم قبل از هجرت در شهر مدینه متولد شد، و در مکه رشد و پرورش یافت هنگامی که شش ساله بود پدرش در جنگ «بعاث» جنگی که پیش از هجرت پیامبر به مدینه بین دو قبیله اوس و خزرج اتفاق افتاده بود کشته شد. در یازده سالگی با رسول اکرم مهاجرت کرد و در امور دین، علم آموخت وی دارای ۱۸ پسر و ۹ دختر بود که هفت نفر از فرزندان وی در واقعه حره به قتل رسیدند.
حضور زید بن ثابت در غزوات
در اکثر کتاب های تاریخی آمده است که به علت کمی سن زید، پیامبر به وی اجازه شرکت در غزوه بدر را نداد و او را به همراه اشخاص دیگر از چهار منزلی مدینه «بیوت السقیا» بازگردانید و بنا بر گفته ی بیشتر منابع، جنگ خندق، اولین جنگی است که زید بن ثابت در آن حضور یافت و از زید بن ثابت نقل شده است که: «در جنگ بدر و احد اجازه حضور نیافتم اما در جنگ خندق اجازه حضور یافتم و پیامبر لباس قبطی به من پوشانید.» بنا بر قول مغازی هنگامی که مسلمانان مشغول کندن خندق بودند، زید بن ثابت هم از کسانی بود که خاک می برد. سعد بن معاذ که همراه رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) نشسته بود، به زید بن ثابت نگاه کرد و به پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) گفت: ای رسول خدا، خدا را سپاس گزارم که مرا آن قدر زنده نگه داشت که به تو ایمان آوردم، من در روز جنگ بعاث پدر این زید را که ثابت بن ضحاک بود و بیماری صرع داشت در آغوش گرفتم. پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) فرمود: بسیار پسر خوبی است! از قضا زید بن ثابت که در خندق دراز کشیده بود خوابش برد، و خوابش به حدی سنگین شده بود که عمارة بن حزم شمشیر و کمان و سپرش را برداشت و او بیدار نشد. مسلمانان پس از حفر خندق به هنگام ترک آن متوجه زید نشدند و او را که هم چنان خوابیده بود ترک کردند. پس از این که زید بیدار شد و زمانی که این خبر به پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) رسید، زید را احضار فرموده و گفتند: ای خواب آلوده، خوابیدی تا آن که اسلحه ات را بردند؟! سپس رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) فرمودند: چه کسی از اسلحه این پسر خبر دارد؟ عمارة بن حزم گفت: ای رسول خدا، اسلحه او دست من است. پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) دستور دادند که عماره اسلحه او را پس بدهد و هم فرمودند که هیچ کس حق ندارد حتی به شوخی اسلحه مسلمانی را بردارد، که موجب ترس او گردد. و نوشته اند که وی در جریان غزوۀ حنین از سوی پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) مامور شد که مردم را سرشماری و غنایم را حساب کند و بعد وی آن را میان مردم تقسیم نمود. زید پس از رحلت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلّم) در دوران خلافت ابوبکر در جریان واقعۀ یمامه، که در سال ۱۱هجری اتفاق افتاد، مورد اصابت تیر قرار گرفت اما جان سالم بدر برد.
زید در دوران خلفای راشدین
پس از وفات پیغمبر در پی تشکیل سقیفه بنی ساعده نظر وی این بود که جانشین پیغمبر باید از مهاجرین و قریش انتخاب شود و در توجیح طرفداری خویش از انصار گفت پیامبر ما از مهاجرین بود در حالی که ما از انصار هستیم پس بهتر است که جانشین وی نیز هم چون خود او از مهاجرین انتخاب شود و سپس دستش را به سمت ابوبکر دراز کرد و گفت: خلیفه شما همین است، و خود او با ابوبکر بیعت کرد و سپس ابوبکر موضع گیری وی را ستود و برایش دعای خیر نمود. در دوران ابوبکر زید کاتب وی بود. ذهبی به نقل از قاسم بن محمد می گوید که: «عمر بارها زید را جانشین خود در مدینه می کرد» و جانشینی زید در مدینه هنگام سفرهای او معروف است در زمان عمر، زید منصب قضاوت را نیز بر عهده داشت و عمر برای وی حقوق معینی را در نظر گرفته بود. هم چنین در زمان عثمان از طرف وی امور قضاوت، بیت المال و دیوان را بر عهده داشت و در نبود عثمان جانشین وی در مدینه بود. زید در سال ۳۴ هجری به هنگامی که معترضان قصد کشتن عثمان را داشتند به همراه ابو اسید ساعدی و کعب بن مالک و حسان بن ثابت به دفاع از عثمان پرداختند. در مورد بیعت یا عدم بیعت زید بن ثابت با حضرت علی (علیه السّلام) گفتارهای گوناگونی وجود دارد ابن سعد معتقد است که زید از بیعت کنندگان با حضرت علی (علیه السّلام) بوده است و برخی هم چون مسعودی، محمد باقر مجلسی و... در کتاب هایشان آورده اند که زید با حضرت علی (علیه السّلام) بیعت نکرده است. عبدالله بن حسن گوید: وقتی عثمان کشته شد انصار بجز چند کس و از جمله حسان بن ثابت و کعب بن مالک و مسلمة بن مخلد و ابو سعید خدری و محمد بن مسلمه و نعمان بن بشیر و زید بن ثابت و رافع بن خدیج و فضالة بن عبید و کعب بن عجرد که عثمانی بودند، با حضرت علی (علیه السّلام) بیعت کردند. در کل زید عثمانی بود و در هیچ یک از جنگ های حضرت علی (علیه السّلام) شرکت نکرد، هر چند وی فضیلت و بزرگی آن حضرت را بیان می کرد. شاید منظور از کسانی که با حضرت علی (علیه السّلام) بیعت نکرده اند، کسانی باشند که بعدها در جمل، صفین و نهروان شرکت نکرده اند، نه آن که با خلافت علی (علیه السّلام) مخالف باشند.
زندگی علمی زید بن ثابت
...
wikifeqh: زیدبن _ثابت
[ویکی شیعه] زید بن ثابت بن ضحاک (درگذشتۀ ۴۵ق.) از اصحاب پیامبر اکرم(ص). او را انصاری نجاری نیز گفته اند، چرا که هرچند در مکه رشد یافته بود، اما در اصل از طایفه بنی نجار خزرج یثرب بود. در گزارشها از وی به عنوان کاتب وحی در میان انصار یاد شده است. وی در زمان خلفای ثلاثه از همراهان آنان بود ولی با حضرت علی(ع) بیعت نکرد. زید هنگام هجرت ۱۱ سال داشته و در حدود ۵۶ سالگی درگذشته است.
بنا بر قول مشهور تبارنامه زید چنین است: ابن ثابت بن الضحاک بن زید بن لوذان بن عمرو بن عوف بن غنم بن مالک بن النجار الأنصاری الخزرجی و مادرش «النوار» دختر مالک بن صرمه یا مالک بن معاویه از قبیلۀ بزرگ خزرج در مدینه است.
درباره پدر و برخی از مشخصات زید، اختلافاتی در منابع به چشم می خورد. بعضی او را فرزند ثابت بن خلیفه اشهلی که از صحابه رسول خدا(ص) و از قبیله اوس بوده، دانسته اند.برخی دیگر وی را فرزند ضحاک اشهلی می دانند که از منافقان و جاسوسان یهود بود.
بنا بر قول مشهور تبارنامه زید چنین است: ابن ثابت بن الضحاک بن زید بن لوذان بن عمرو بن عوف بن غنم بن مالک بن النجار الأنصاری الخزرجی و مادرش «النوار» دختر مالک بن صرمه یا مالک بن معاویه از قبیلۀ بزرگ خزرج در مدینه است.
درباره پدر و برخی از مشخصات زید، اختلافاتی در منابع به چشم می خورد. بعضی او را فرزند ثابت بن خلیفه اشهلی که از صحابه رسول خدا(ص) و از قبیله اوس بوده، دانسته اند.برخی دیگر وی را فرزند ضحاک اشهلی می دانند که از منافقان و جاسوسان یهود بود.
wikishia: زید_بن_ثابت