دکترین کندی

[ویکی فقه] "کندی" در ایالات متحده در انتخابات سال ۱۹۶۰ تحرک جدیدی در حوزه سیاست خارجی آمریکا قرار داد که بر اساس آن الگوهای قدیمی مبتنی بر استراتژی انتقام همه جانبه که متکی بر جنگ های هسته ای بود، کنار گذاشته شد و استراتژی واکنش انعطاف پذیر جایگزین آن گردید. نامزدی وی جنب و جوشی در میان آزادی خواهان ایران به وجود آورد.
بعد از انقلاب مشروطه و تصویب قانون اساسی برای اولین بار فضای مناسبی برای فعالیت های سیاسی اجتماعی و فرهنگی به وجود آمد، این موقعیت با کودتای سوم اسفند رضاخان به پایان رسید. با وقوع جنگ جهانی دوم و اشغال نظامی ایران که منجر به تبعید رضاشاه شد، محمدرضاشاه با کمک انگلیسی ها به سلطنت رسید. با توجه به شرایط اشغال نظامی، برچیده شدن بساط دیکتاتوری و استبداد رضاشاه و از همه مهم تر جوانی و بی تجربگی محمدرضاشاه در مقایسه با پدرش یک دوره مناسب برای احزاب و گروه های سیاسی فراهم شد. در طی دوره ۱۲ ساله وجود دو جریان سیاسی در ایران رشد نمود؛ یک جریان از اشغال نظامی ایران و حوادثی که قدرت های بزرگ بر ایران تحمیل کرده بودند، متاثر بود و تلاش می کرد یک راه حل ملی ـ مذهبی برای نجات ایران از سلطه قدرت های خارجی بیابد، جریان دوم تحت تاثیر قدرت نوپای آمریکا قرار داشت و رهایی ایران از چنگال انگلیس و شوروی را در پناه حمایت این قدرت جستجو می نمود. این دو جریان در طی ۱۲ سال در حال رقابت بودند. نیروهای ملی ـ مذهبی در مسیر این رقابت که حکایت از دوره گذار آمادگی ایالات متحده برای جایگزینی در ایران داشت، جلو افتادند؛ ولی سرانجام با کودتای ۲۸ مرداد جریان دوم پیروز شد و جهت گیری سیاست انفعالی ایران تداوم یافت، با این تفاوت که در گذشته سیاست انفعالی ایران متاثر از قدرت های شوروی و انگلیس بود؛ ولی این بار از آمریکا نشات می گرفت؛ زیرا جایگاه استراتژیک ایران بین اتحاد جماهیر شوروی و میدان های نفتی خلیج فارس برای امنیت ملی آمریکا اهمیت داشت. با توجه به سیاست آمریکا برای مقابله با توسعه نفوذ کمونیسم، ایران به عنوان یکی از مراکز مهم استراتژیک در کانون توجه این کشور قرار گرفت و محمدرضاشاه به یکی از دست نشاندگان اصلی آمریکا در منطقه تبدیل شد. آمریکا بر این باور بود که نفوذ کمونیسم با وجود ویرانی های ناشی از جنگ و فقر حاکم بر کشورهای دیگر سهل و سریع خواهد بود. بنابراین آمریکا با کشورهای مختلف به ویژه ایران اقدام به انعقاد قراردادهای دو جانبه سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و امنیتی نمود و از این رهگذار نفوذ خود را در نظام سیاسی اقتصادی ایران افزایش داد و با تاکید بر لزوم اصلاحات اقتصادی و اجتماعی به منظور تامین ثبات و امنیت کشور نظام سیاسی و امنیتی دلخواه خود را به وسیله رژیم شاه در منطقه مستقر نمود.
کندی امید آزادی خواهان ایران
با به قدرت رسیدن "کندی" در ایالات متحده در انتخابات سال ۱۹۶۰ تحرک جدیدی در حوزه سیاست خارجی آمریکا صورت گرفت که بر اساس آن الگوهای قدیمی مبتنی بر استراتژی انتقام همه جانبه که متکی بر جنگ های هسته ای بود، کنار گذاشته شد و استراتژی واکنش انعطاف پذیر جایگزین آن گردید. نامزدی "جان کندی" جنب و جوشی در میان آزادی خواهان ایران به وجود آورد و امیدوار شدند که ایالات متحده از آن پس از رژیم خودکامه کودتا پشتیبانی ننموده و آن را به تعدیل وادارد. در همین زمان عصر "دتانتی" (تشنج زدایی) در روابط آمریکا و شوروی نیز آغاز شد؛ اگر چه در این دوران آمریکا رفتار همکاری جویانه ای با اتحاد شوروی از خود نمایان ساخت؛ اما در عین حال پیوندهای منطقه ای خود را در کشورهای جهان سوم به خصوص کشورهای خاورمیانه آسیای غربی و آسیای جنوب غربی و آسیای جنوب شرقی گسترش داد. کندی بر این باور بود که اگر دولت های دوست ایالات متحده در جهان سوم ساختار حکومتی خود را ترمیم کنند و برنامه توسعه را به گونه ای تدریجی اعمال نمایند، اتحاد شوروی قادر به انجام هیچ گونه اقدام مخاطره آفرین برای اهداف و منافع آمریکا نخواهد بود. کندی در پیام خود به کنگره آمریکا به این نکته اشاره نمود که پیمان های نظامی راه حل جلوگیری از خرابکاری و عملیات پارتیزانی نمی باشد. بلکه باید به این کشورها جهت اصلاحات اقتصادی و اجتماعی کمک نمود. ایران نیز به لحاظ موقعیت ژئوپلتیک خود و واقع شدن بین شوروی و خلیج فارس از جایگاه ویژه ای در سیاست خارجی آمریکا برخوردار بود. این وضعیت با خروج عراق از پیمان بغداد در زمان "عبدالکریم قاسم" نگرانی سیاست مداران آمریکا را از به مخاطره افتادن منافع این کشور در منطقه فراهم ساخت. اولین گام در اجرای اصلاحات مربوط به "اصلاحات ارضی" بود که افزون بر ایجاد شرایط قابل تحمل از کشورهای عقب مانده که مانعی بر سر راه کمونیسم قلمداد می شد. هدف مخصوص دیگری نیز داشت و آن انتشار سرمایه ای جهانی در جهت دگرگونی روابط ارضی به منظور سلب قدرت یا عقب نشینی مالکان ارضی به سوی نیروی قدرتمند صنعتی و تکنوکرات بود. اثرات این دگرگونی در روستاها در قالب کشت و صنعت شرکت های سهامی، زراعی و تعاونی و حضور شرکت های چندملیتی پدیدار گشت.
گفتگوی شاه و آمریکا
مقامات آمریکایی برای شاه روشن ساخته بودند که "امینی" را بهترین نامزد برای نخست وزیری می دانند. هر چند ظاهرا به طور صریح وی را برای انتصاب امینی تحت فشار قرار نمی دادند؛ ولی شایع بود، پرداخت مبلغ ۳۵ میلیون دلار کمک بلاعوض آمریکا را مشروط به انتصاب علی امینی کرده اند. چند سال بعد "آرمین مایر" سفیر اسبق آمریکا در ایران ضمن "کنفرانس ایران در سال های دهه ۱۹۸۰" گفت: "در سال ۱۹۶۱ پرزیدنت کندی، روی نخست وزیری شخص به خصوص در ایران تکیه کرده بود. البته این انتخاب را به حساب خود شاه گذاشتند که درصدد برآمده بود با نخست وزیری امینی و دادن امتیاز تام به او در کشور انقلاب کند."
فعالیت های نیروهای ملی و مذهبی
...