خیر الاثر در رد جبر و قدر

[ویکی نور] خیر الأثر در رد جبر و قدر، تالیف حسن حسن زاده آملی، در مسالۀ جبر و اختیار است. این مساله از مسائل مهم کلامی است که متکلمین و حکماء کتاب های زیادی در پیرامون آن به رشتۀ تحریر درآورده اند. اشاعره کسانی هستند که به جبر گرایش دارند. اینان معتقدند که تمام افعال بندگان مخلوق خدای سبحان است و مجازا به انسان نسبت داده می شود. در مقابل آنها معتزله قرار دارد که در مشرب آنها، افعال انسان ها به خودشان واگذار شده است و خداوند قدرت انجام آن را به آنها داده است و هیچ نقشی در اعمال آنها ندارد. در این میان شیعه نظریّۀ«الامر بین الامرین» را برگزیده است. اثر حاضر نظریه جبر و قدر را رد کرده و نظریۀ امامیه را اثبات می نماید.
استاد مطالب خود را در پانزده بخش تدوین کرده است که به طور اجمال به آنها اشاره می شود:
در بخش اوّل بیان می شود که اختیار و اراده و قدرت چیست؟ و مختار و مرید و قادر کیست؟ اختیار آن است که شخص یکی از دو طرف را که برای فعل ثابت است، ترجیح دهد به این که ارادۀ جازمه پیدا شود که متعلّق به یکی از دو طرف باشد، اگر ارادۀ جازمه به عدم باشد، طرف عدم را ترجیح بدهد و الاّ طرف وجود را البتّه ترجیح شرطی دارد و آن این است که علم پیدا کند به مصلحت وجود یا مفسدۀ عدم یا بالعکس بنابراین مختار باید علمی به وجود صلاح داشته باشد اراده در ما حالتی است که برای فاعل بعد از تصوّر فعل و تصدیق به غایت فعل و حصول شوق حاصل می شود و قدرت در ما بالقوّه است و مرجّحی باید تا به فعلیّت رسد.
بخش دوّم، دربارۀ اختیار و قدرت و اراده تحقیق می کند. قدرت و اراده و داعی در انسان در مقایسه با بعضی افعالش متعدّد و صفات زائده بر ذاتند؛ ولی در حق تعالی عین ذات احدیت اند و با آن متّحد است. نکتۀ جالب این که علم و اراده و شوق و میل یک معنی است که در عوالم چهارگانه انسانی به وجود می آید و در هر موطن به صورتی خاص که مناسب آن موطن است، ظاهر می گردد. پس محبت که همان ارادت است، در عالم عقل عین قضیه و حکم است و در عالم نفس عین شوق است و در عالم طبیعت عین میل است.
در بخش سوّم، تعریف متکلّم را دربارۀ قدرت بیان نموده و آن را مورد نقد و بررسی قرار می دهد. متکلّم قدرت را به «صحّت فعل و ترک» تعریف کرده است. بدین معنی که صدور فعل و عدم صدور آن از قادر صحیح می باشد.

[ویکی فقه] خیر الاثر در رد جبر و قدر (کتاب). «خیر الاثر در رد جبر و قدر و دو رساله دیگر»، نوشته ای است از استاد حسن زاده ، به زبان فارسی و در موضوع قضا و قدر و کسب و اقسام فاعل است.
رساله خیر الاثر، مشتمل بر یک مقدمه و شش عنوان اصلی است و رساله کسب، دارای پنج عنوان اصلی و رساله اقسام فاعل، حاوی سه عنوان اصلی می باشد.
گزارش محتوا
مسئله جبر و اختیار ، یکی از مسائل مهم کلامی است که متکلمین و حکما کتاب های زیادی در پیرامون آن به رشته تحریر درآورده اند. اشاعره کسانی هستند که به جبر گرایش دارند؛ اینان، معتقدند که تمام افعال بندگان، مخلوق خدای سبحان است و مجازا به انسان نسبت داده می شود. در مقابل آنها، معتزله قرار دارند که در مشرب آنها، افعال انسان ها به خودشان واگذار شده است و خداوند ، قدرت انجام آن را به آنها داده است و هیچ نقشی در اعمال آنها ندارد. در این میان، شیعه ، نظریه « الامر بین الامرین » را برگزیده است. اثر حاضر، نظریه جبر و قدر را رد کرده و نظریه امامیه را اثبات می نماید. استاد، مطالب خود را در پانزده بخش تدوین کرده است که اجمالا به آنها اشاره می شود:
← بخش اول
۱. ↑ خیر الاثر در رد جبر و قدر، حسن حسن زاده آملی، ص۷-۱۸۱.
منبع
...